chū sān rì yú qì zú sì zhōng. jùn rén zhǐ qí fú huì sì qián, jùn shǒu shǐ chū xíng xiāng. yú yǐ běi yán zuò dá lù cān róng shū, yǒu yī rén cì qí páng, qiú guān yān, nǎi féng shǐ zhī qī dì chén jūn zhòng yě. míng yīng, xiáng yàn fǔ zhōu xiàn xué shēng yuán. yán: cǐ shū dá lù jūn, féng dāng huò zuì, qiú huǎn zhī. yú dāng zuò shū wǎng cù. bìng xié yú shū qù, yuē: míng rì dāng lái dài qǐng. yǐ ér yòu èr rén zhì, yī yuē xiè hái zhuō, yī yuē chén dòu nán. xiè yǐ gòng gòng shēng zuò jiào jiāng lè ér guī chén yǐ lǐn lǐn shēng ér bèi chù, fù cóng shì wǔ kē zhě yě.
初三日余憩足寺中。郡人祉ｚｈｉ祈福會寺前，郡守始出行香。余倚北檐作達陸參戎書，有一人伺其旁，求觀焉，乃馮使之妻弟陳君仲也。名瑛，庠彥ｘｉáｎｇｙàｎ府州縣學生員。言：「此書達陸君，馮當獲罪，求緩之。余當作書往促。」並攜余書去，曰：「明日當來代請。」已而又二人至，一曰謝還拙，一曰陳斗南。謝以貢貢生作教將樂而歸；陳以廩廩生而被黜，復從事武科者也。

èr jūn jiàn yú qiè zhōng yǒu wén xiàng zhū gōng shǒu shū, yù qiú guī yī lù, yú màn fù zhī qù. jì mù, yǒu hé chí suǒ zhū shēng dù céng èr jūn lái sù sì zhōng, wèi yú yán: xiè nǎi fǔ rú, ér chén jí jūn zhòng zhī shū, sú hào shuǐ jīng, yán qí wài hǎo kàn ér nèi wú shí yě.
二君見余篋中有文、項諸公手書，欲求歸一錄，余漫付之去。既暮，有河池所諸生杜、曾二君來宿寺中，為余言：「謝乃腐儒，而陳即君仲之叔，俗號『水晶』，言其外好看而內無實也。」

chū sì rì yú chén qǐ yù wǎng mì chén xiè, bǐ chū sì dōng ér chén xiè zhì, yú tóng fǎn sì zhōng, zuò tán jiǔ zhī. yòu qiú guān huáng shí zhāi shī tiē. jiǔ zhī qù, yú suí qí hòu wǎng bài, chén nǎi fǎn zhū gōng shǒu shū.
初四日余晨起欲往覓陳、謝，比出寺東而陳、謝至，余同返寺中，坐談久之。又求觀黃石齋詩帖。久之去，余隨其後往拜，陳乃返諸公手書。

guān qí táng é, shǐ zhī qí zǔ míng chén xué kuí, nǎi jiā jìng mò nián jìn shì, céng rèn cháng zhèn bīng shǐ zhě, lì wú yì, yǒu ài nǚ zú yú rèn, zàng xī mén wài, wèi zhī tí bēi qí shàng yuē: cǐ bīng shǐ zhě chén xué kuí ài nǚ zhī mù. wú qù zhī hòu, bù zhī jiāng yí ér qù zhī hū?
觀其堂額，始知其祖名陳學夔，乃嘉靖末年進士，曾任常鎮兵使者，蒞吾邑，有愛女卒於任，葬西門外，為之題碑其上曰：「此兵使者陳學夔愛女之墓。吾去之後，不知將彝而去之乎？

yì jiāng lián ér cún zhī hū?
抑將憐而存之乎？

shì zài cháng zhī rén yǐ. guò xiè jūn zhī táng, xiè jūn fāng liú zhuó, ér suí xíng zhě mì zhì, qǐng hái, yuē: yǒu chén xiàng gōng yí jiǔ zài sì, xiāng hòu shén jiǔ. yú yǐ xiè yì bù kě què, shǎo liú yǐn ér hòu xíng.
是在常之人已。「過謝君之堂，謝君方留酌，而隨行者覓至，請還，曰：」有陳相公移酒在寺，相候甚久。「余以謝意不可卻，少留飲而後行。

bǐ hái sì, fù lǐng chén jūn zhòng zhī zhuó.
比還寺，復領陳君仲之酌。

chén chū wén qǐng zhèng, zài cǐ zhōng yì zhēng zhēng zhě.
陳出文請正，在此中亦錚錚者。

wèi yú yán, qí lín yǒu yáng jūn zhě, míng zī shèng. yì xiáng shēng, nǎi dú shān làn tǔ sī jí hé jiāng zhōu chén méng làn tǔ zhǎng guān sī zhī zú, jiāng wǎng qí dì, jūn kě yī bài zhī, qí zhī tóng háng, bù wéi cǐ lù wú yú, ér qián chū qián jìng yì yǒu dǎo fū, cǐ wèi zuì biàn. yú hàn zhī.
為余言，其鄰有楊君者，名姿勝。亦庠生，乃獨山爛土司即合江洲陳蒙爛土長官司之族，將往其地，「君可一拜之，俟之同行，不惟此路無虞，而前出黔境亦有導夫，此為最便。」余頷之。

chū wǔ rì chén qǐ, yú wǎng kòu chén jūn. yǒu wéi lǎo zhě, lǐn jiāng gòng yǐ, xiàng yǐ sì děng tíng, zī bǔ shì jùn zhōng, jùn shǒu yǐ qí wén bù kān, fù zài sān lìng gǎi zuò, yīn qiáng yú wèi zhuō dāo dài rén zuò wén. yú cí zài sān, bù néng yǐ, nǎi wèi zhī zuò èr wén.
初五日晨起，余往叩陳君。有韋老者，廩將貢矣，向以四等停，茲補試郡中，郡守以其文不堪，復再三令改作，因強余為捉刀代人作文。余辭再三，不能已，乃為之作二文。

yī yuē: wú hé zhí? yī yuē: lù zú yǐ dài qí gēng yě. jì fàn, yǐ gǎo bì wéi, ér wǎng kòu yú chén, chén yǐ tā chū yǐ. nǎi fǎn sù yú sì.
一曰：《吾何執？》一曰：《祿足以代其耕也》。既飯，以稿畀韋，而往叩於陳，陳已他出矣。乃返宿於寺。

chū liù rì yǐ yī shū bì wú shǒu bèi, dé qí mǎ piào. wéi yì wèi yú suǒ fū piào yú qī huī shǐ. yǐ wèi mǎ yǔ fū kě bì děi, jí suǒ zhī, réng wú yīng zhě. shì rì zhāi jiè ér zhàn, wéi sī ēn kě xíng, ér nán dān bù jí. qí yáng shēng zhī tóng háng, yì shì xū ér bù shí.
初六日以一書畀吳守備，得其馬票。韋亦為余索夫票於戚揮使。以為馬與夫可必得，及索之，仍無應者。是日齋戒而占，惟思恩可行，而南丹不吉。其楊生之同行，亦似虛而不實。

chū qī rì suǒ fū mǎ réng bù dé. yáng zī shèng lái gù, nǎi ā mí zhōu yáng shéng wǔ zhī zú yě yīng wèi mí lēi zhōu.
初七日索夫馬仍不得。楊姿勝來顧，乃阿迷州楊繩武之族也應為彌勒州。

yán qí wǎng qián shàng chí, ér cǐ zhōng zhàn qí shén nán, xū mǎi mǎ kě xíng. yú zhàn zhī, pō jí. yǐ ér féng shǐ yǐ yī jīn lái jìn, yòu yǐ shū jiǔ, shòu zhī.
言其往黔尚遲，而此中站騎甚難，須買馬可行。余占之，頗吉。已而馮使以一金來贐，侑以蔬酒，受之。

jì wǔ, dà yǔ qīng pén, yù wǎng yáng chù kàn qí, bù guǒ xíng. xià wǔ yǔ zhǐ, yú zuò yī jiǎn tuō chén jūn zhòng dài guān yáng qí.
既午，大雨傾盆，欲往楊處看騎，不果行。下午雨止，余作一柬托陳君仲代觀楊騎。

shì rì wèi gǔ yǔ, zhàn yàn zhě yǐ gān lín wèi shàng zhào, bù shí wú xiāng yì yǒu zhī fǒu yě?
是日為穀雨，占驗者以甘霖為上兆，不識吾鄉亦有之否也？

chū jiǔ rì líng yǔ nóng yún, yóu wèi quán jì. yíng zhōng yǐ zhé mǎ qián zhì, bù jí gù qí zhě shí zhī èr. cǐ jiān rén zhī diāo wán, shí yuè xī suǒ dú jiàn yě. yù xíng, chén jūn zhòng wèi zhì, gū dài zhī. dǐ wǔ bù zhì, jìng bù chéng háng. xià wǔ, zì wǎng qí jiā, fù tā chū. yú zuò shū qí àn tóu zuò bié, suì fǎn yù, jué wèi míng rì bù xíng jì.
初九日零雨濃雲，猶未全霽。營中以折馬錢至，不及雇騎者十之二。此間人之刁頑，實粵西所獨見也。欲行，陳君仲未至，姑待之。抵午不至，竟不成行。下午，自往其家，復他出。余作書其案頭作別，遂返寓，決為明日步行計。

zì èr yuè shí qī rì zhì qìng yuǎn, sān yuè chū shí qǐ chéng, gòng èr shí sān rì.
自二月十七日至慶遠，三月初十起程，共二十三日。

qìng yuǎn jùn chéng zài lóng jiāng zhī nán. lóng jiāng xī zì huái yuǎn zhèn, běi píng kōng shān, tòu shí xué ér chū, qí yuán cóng guì zhōu dōu gōu ér xià.
慶遠郡城在龍江之南。龍江西自懷遠鎮，北憑空山，透石穴而出，其源從貴州都勾而下。

xún běi jiè shí shān ér dōng, qí liú shǎo shā yú luó mù dù, ér liǎng àn sēn shí lín xún guò zhī. jiāng běi shí fēng sǒng lì, zhōng wèi huì xiān, dōng wèi qīng niǎo, xī wèi yí shān, huì xiān gāo sǒng, yí shān bēi xiǎo. yòu xī wèi tiān mén bài xiāng shān, jí féng jīng zǔ mù. jiē píng lín jiāng běi, zhōng fù kāi wù, běi qū tiān hé zhě yě. jiāng nán jí chéng. chéng nán wǔ lǐ yǒu shí shān yī zhī, zì xī ér dōng, ruò píng zhī lì, zhōng wèi lóng yǐn dòng shān, dōng wèi píng shān, xī wèi dà hào shān, yòu xī wèi jiǔ lóng shān, jiē wān yán jùn nán, wèi lái mài zhě yě.
循北界石山而東，其流少殺於羅木渡，而兩岸森石嶙峋過之。江北石峰聳立，中為會仙，東為青鳥，西為宜山，會仙高聳，宜山卑小。又西為天門拜相山，〔即馮京祖墓。〕皆憑臨江北，中復開塢，北趨天河者也。江南即城。城南五里有石山一支，自西而東，若屏之立，中為龍隱洞山，東為屏山，西為大號山，又西為九龍山，皆蜿蜒郡南，為來脈者也。

jùn chéng zhī mài xī nán zì duō líng shān fā rèn. duō líng xī nán wèi dōu ní, dōng běi wèi lóng jiāng, èr jiāng zhōng jiā zhī jí yě.
郡城之脈西南自多靈山發軔。多靈西南為都泥，東北為龍江，二江中夾之脊也。

dōng běi zǒu liù shí lǐ, fēn zhī ér jǐn yú jùn chéng.
東北走六十里，分支而盡於郡城。

jiāng dǐ chéng wǔ lǐ wài, xiān liè wèi jiǔ lóng shān, yòu dōng běi wèi dà hào shān, yòu běi jié wèi tǔ shān, yuē liào gāo shān, zé jùn zhī àn yě. yòu běi suì wèi jùn chéng, ér lóng jiāng jié qí běi yān.
將抵城五里外，先列為九龍山，又東北為大號山，又北結為土山，曰料高山，則郡之案也。又北遂為郡城，而龍江截其北焉。

duō líng shān mài, zhí dōng zǒu wèi cǎo táng bǎo nán zhī tǔ jí, dōng qǐ wèi shí bì shān, yòu dōng ér zhí zǒu wèi liǔ zhōu jiāng nán àn zhū shān, yòu dōng nán ér jǐn yú wǔ xuān zhī xià liǔ jiāng dū ní jiāo huì chù.
多靈山脈，直東走為草塘堡南之土脊，東起為石壁山，又東而直走為柳州江南岸諸山，又東南而盡於武宣之下柳江、都泥交會處。

lóng jiāng, jùn zhī jīng liú yě. qí dōng běi yǒu xiǎo jiāng nán rù yú lóng, qí yuán fā yú tiān hé xiàn běi jiè qí dōng nán zé wǔ qióng qiáo zhū liú běi rù yú lóng, qí yuán fā yú duō líng shān dōng jìng, jiē jùn chéng xià liú yě.
龍江，郡之經流也。其東北有小江南入於龍，其源發於天河縣北界；其東南則五蛩橋諸流北入於龍，其源發於多靈山東境，皆郡城下流也。

jùn chéng xī nán yòu yǒu xiǎo shuǐ nán zì liào gāo shān běi lái, dǐ mò chí xī liú, shì wèi lóng xī, yòu xī zé jiǔ lóng tán zhī shuǐ zì jiǔ lóng shān běi liú, yǔ zhī hé ér xī běi zhī lóng jiāng. cǐ jùn chéng zhī shàng liú yě.
郡城西南又有小水南自料高山北來，抵墨池西流，是為龍溪，又西則九龍潭之水自九龍山北流，與之合而西北之龍江。此郡城之上流也。

xī zhú sì zài chéng xī mén wài, diàn shén hóng zhuàng, wèi yuè xī suǒ jǐn jiàn, rán liáo luò yì shén. qí nán wèi xiāng shān sì, sì qián píng dì yǒng shí huán lì, wèi mén wèi xiá, wèi fēng wèi zhàng, shèn wēi ér huàn, ruò wèi zhì yú yīng shí pán zhōng zhě. qiě xiǎo fēng zhī shàng, měi yǒu jù shù jī jù, qí gēn lóng luò, yǔ shí wèi yī, gàn pán qū xià fù, jí shì sū chāng pén lèi zhōng diāo zhā ér chéng zhě. sì xī yǒu chí, zhōng yì yǒu shí. chí běi jùn shǒu yuè hé shēng jiàn xiāng lín shū yuàn, yǐ cún sòng zhào qīng xiàn gōng gù jī. yòu xī běi wèi huáng wén jié cí, hòu yǒu wò lóng shí, qián yǒu lóng xī tóng xī xī liú. sòng shǔ shǒu zhāng zì míng yīn wén jié yí fēng, juān shù shí wàn qián jiàn cí jí lóng xī shū yuàn, jīn guī mó yǐ fèi ér bēi tú yóu cún cí zhōng.
西竺寺在城西門外，殿甚宏壯，為粵西所僅見，然寥落亦甚。其南為香山寺，寺前平地涌石環立，為門為峽，為峰為嶂，甚微而幻，若位置於英石盤中者。且小峰之上，每有巨樹箕踞，其根籠絡，與石為一，干盤曲下覆，極似蘇閶盆累中雕扎而成者。寺西有池，中亦有石。池北郡守岳和聲建香林書院，以存宋趙清獻公故跡。又西北為黃文節祠，後有臥龍石，前有龍谿ｘｉ同「溪」西流。宋署守張自明因文節遺風，捐數十萬錢建祠及龍谿書院，今規模已廢而碑圖猶存祠中。

qí dōng běi jí xī zhú sì yě.
其東北即西竺寺也。

chéng nèi wài jù máo shè, jū mín yì diāo bì zhī shén, nǎi yuè xī fǔ jùn zhī zuì pí zhě.
城內外俱茅舍，居民亦凋敝之甚，乃粵西府郡之最疲者。

huò sī ēn yì rán.
或思恩亦然。

wén xī shèng shí, jiāng běi jū mín bīn jiāng kàn liú yì bù xià shù qiān jiā, zì wù wǔ jī huāng gōng yuán nián, mán zéi jiāo chū, suì jū wèi cǎo mǎng, èr shí nián wèi dé shēng jù, zhēn kě āi yě.
聞昔盛時，江北居民瀕江瞰流亦不下數千家，自戊午饑荒公元１６１８年，蠻賊交出，遂鞠為草莽，二十年未得生聚，真可哀也。

rào chéng zhī shèng yǒu sān: zǎo běi shān, zé huì xiān yě yuē nán shān, zé lóng yǐn yě yuē xī shān, zé jiǔ lóng yě.
繞城之勝有三：早北山，則會仙也；曰南山，則龍隱也；曰西山，則九龍也。

lóng yǐn yán zài jùn chéng nán wǔ lǐ, shí fēng dōng yú huí huán běi zhuǎn chù yě. qián yǒu sān mén, jù xī xiàng hòu tōng shān bèi yì yǒu sān mén, jù dōng nán xiàng. qí zhōng shàng xià céng dié, zòng héng lián luò, wú bù guàn tōng. jīn jiāng zhōng dào jiāo jiā chù, yǐ jù shí zhì qí xué, dòng suì fēn ér wèi èr. gài běi piān yī mén zuì gāo chǎng, qián yǒu fú yǔ, sēng jìng ān qī zhī nán piān èr mén zài shān yè jiān, zuì nán zhě qián duō sòng kè, zhāng dān xiá zhū shī jù zài yān qí zhōng mén yǐ wú lù. yú xiān cóng nán mén rù, běi tòu àn xué, fǎn cóng shàng céng xià kàn dé zhī, ér wú cóng xià. réng chū nán mén, pān sōu dào qí chù, zài xié jù rù, suì jǐn qí ào lǐ.
龍隱岩在郡城南五里，石峰東隅迴環北轉處也。前有三門，俱西向；後通山背亦有三門，俱東南向。其中上下層疊，縱橫連絡，無不〔貫〕通。今將中道交加處，以巨〔石〕窒其穴，洞遂分而為二。蓋北偏一門最高敞，前有佛宇，僧淨庵棲之；南偏二門在山腋間，最南者前多宋刻，張丹霞諸詩俱在焉；其中門已無路。余先從南門入，北透暗穴，反從上層下瞰得之，而無從下。仍出南門，攀搜到其處，再攜炬入，遂盡其奧里。

běi mén xī xiàng gāo qióng, qián liè fú yǔ sān yíng, dòng gāo bù ài qí lǎng. nèi zhì jīn xiān xiàng, liǎng páng juān kè jiē jìn dài bǐ, wú sòng rén zhě. shù zhàng hòu shāo ài, ér piān yú nán pàn suì àn hēi yǐ. bǐng jù zhí dōng rù, yòu shù zhàng, yǒu qí zài nán yá zhī shàng. pān mù tī ér dēng, nán xiàng rù xué, yǒu yī wā xià xiàn rú jǐng, héng mù bǎn yú shàng yǐ dù.
北門西向高穹，前列佛宇三楹，洞高不礙其朗。內置金仙像，兩旁鐫刻皆近代筆，無宋人者。數丈後稍隘，而偏於南畔遂暗黑矣。秉炬直東入，又數丈，有岐在南崖之上。攀木梯而登，南向入穴，有一窪下陷如井，橫木板於上以渡。

yòu nán, zé xī bì xià yǒu wén yī lǚ, yuán yá gēn ér wò, lín jí wān yán, yǔ yá gēn bù jí bù lí, cǐ jí suǒ chēng lóng zhī yǐn zhě. wài bēi yǒu jì, wèi qí lóng yǒu áng shǒu fèn zhǎo zhī xíng, zé wèi zhī dǔ yǐ. yòu nán shù zhàng, yú yī ài, suì fǔ shí jí xià zhuì, zé xià céng xué dào yì nán běi chéng xì. nán tòu zé yǔ zhōng mén nèi xué tōng, bù zhī hé rén yǐ jù shí zhì ér sāi zhī. běi tòu guò èr ài, yǎng qí shàng, zé héng bǎn shàng dù chù yě. zài běi, dòu ài ér qióng, suì cóng héng bǎn zhī qiào pān kōng ér shàng. gài shàng kàn zé kōng xuán wú dǐ, ér xià jī zé pān yuè kě shēng yě. réng běi xià mù tī, fù dōng xiàng zhí rù, yòu yú yī ài, yǒu qí fù nán qù. cóng zhī, jiàn jiàn qián qiào yǒu guāng yè yè, zé yǐ tòu shān ér dé hòu mén yǐ. yòu shù zhàng, dǐ hòu mén. qí mén dōng nán xiàng, kàn píng chóu shān lù yǒu xī yī zhī, huán ér běi tòu qí yè, jí wǔ qióng zhī dōng liú zhī fēn ér běi zhě qí qián fù yǒu shí shān yī zhī huán rào wèi wù, chéng dòng tiān yān. réng běi fǎn fēn qí chù, fù dōng xiàng zhí rù, yòu shù zhàng, zé jù shí zhōng jù. yóu qí běi xì cè shēn āi rù, yǒu yuān jǐng píng kōng xià xiàn, dà sān sì zhàng, shēn yì rú zhī. nǎi xuán tī tóu jù, lìng yī rén chuí suǒ ér xià, liǎng rén cóng shàng yuán suǒ yǐ zhì tī. qí rén jì xià, yú yì suí zhī. yòu dōng nán rù yī qiào, zhōng fù yǒu xué, xià zhuì shén ài ér shēn, yī fēi shǔ jí biān fú jīng cuàn shàng. cóng qí xī nán pān yá ér shàng, yá nèi fù yǒu yuān jǐng kōng xiàn, zhú zhī bù jiàn qí dǐ. xún qí shàng xī nán rù xué, suì wú kě tōng chù. nǎi réng xià, cóng xuán tī pān suǒ ér shàng, yī gù dào zhí xī ér chū qián mén.
又南，則西壁下有紋一縷，緣崖根而臥，鱗脊蜿蜒，與崖根不即不離，此即所稱龍之「隱」者。外碑有記，謂其龍有昂首奮爪之形，則未之睹矣。又南數丈，逾一隘，遂俯石級下墜，則下層穴道亦南北成隙。南透則與中門內穴通，不知何人以巨石窒而塞之。北透過二隘，仰其上，則橫板上渡處也。再北，竇隘而窮，遂從橫板之竅攀空而上。蓋上瞰則空懸無底，而下躋則攀躍可升也。仍北下木梯，復東向直入，又逾一隘，有岐復南去。從之，漸見前竅有光燁燁，則已透山而得後門矣。又數丈，抵後門。其門東南向，瞰平疇；山麓有溪一支，環而北透其腋，即五蛩之東流之分而北者；其前復有石山一支環繞為塢，成洞天焉。仍北返分岐處，復東向直入，又數丈，則巨石中踞。由其北隙側身挨入，有眢井憑空下陷，大三四丈，深亦如之。乃懸梯投炬，令一人垂索而下，兩人從上援索以摯梯。其人既下，余亦隨之。又東南入一竅，中復有穴，下墜甚隘而深，〔一飛鼠即蝙蝠驚竄上。〕從其西南攀崖而上，崖內復有眢井空陷，燭之不見其底。循其上西南入穴，遂無可通處。乃仍下，從懸梯攀索而上，依故道直西而出前門。

nán mén zài běi dòng nán èr bǎi yú bù chū yè jiān, sú wèi zhī shuāng mén dòng. dòng qián sòng kè pō duō, ér fāng xìn rú suǒ tí yī dòng, zhōng fēn lù kǒu sān zhě, yì zài yān. qí shī zài yī tǒng zhì. qí shàng yòu yǒu zhāng zì míng dān xiá jué jù yuē: yù líng lóng wài yù cuī wéi, shì yǔ sān shēng shí miàn lái. zì yǒu cǐ shān cái cái zì yú wèi zuò shuí zì miào.
南門在北洞南二百餘步出腋間，俗謂之雙門洞。洞前宋刻頗多，而方信孺所題一洞，中分路口三者，亦在焉。其詩載《一統志》。其上又有張自明《丹霞絕句》曰：「玉玲瓏外玉崔嵬，似與三生識面來。自有此山才『才』字余謂作『誰』字妙。

yǒu cǐ, yóu rén dào cǐ hé pái huái. cǐ zhì suǒ wèi zài yě. qí zuǒ yòu yòu yǒu píng mán zhū bēi, jiē sòng rén nián yuè. yóu mén dōng xiàng rù, zhé héng liè ér fēn nán běi, ruò dīng zì xíng. nán xiàng hū míng tòu shān fù, shù zhàng ér chū hòu mén, cǐ yì hòu mén zhī zuì nán zhě yě běi xiàng nèi fēn liǎng qí, zhí běi yáo wàng yǒu guāng, ruò míng ruò àn dōng běi xuán yá ér shàng, lèi suì shí yuán héng jié zhī. nǎi xiān cóng zhí běi tòu yè píng rù, qí xià yǒu shēn dàn, xún qí shàng ruò jiàn zhàn dào yān. shù zhàng, běi dǐ tòu míng chù, zé yǒu mén xī pì zài wǔ zhàng zhī xià, ér cǐ zé běi mén zhī shàng céng yě. qí qián liè zhù shēng léng, fēi yá xià xuán, yǔ xià dòng ruò gé. cóng xì jiān fǔ kuī xià dòng, dòng dǐ píng zhí cóng lǚ xià shēn rù, dòng qián míng chǎng, huǎng rán yī táng huáng yān. shàng céng yú ài běi zhuǎn, hūn hēi bù néng rù. nǎi cóng gù dào nán hái, fù chū nán mén, suǒ jù yú běi yán, fù rù. běi zhì fēn qí chù, nǎi dōng běi yú shí yuán ér xià, qí nèi kuān hóng yǎo tiǎo, shàng gāo xià píng shù zhuǎn yuē èr shí zhàng ér tòu chū dōng mén, zé hòu mén zhī zhōng yě.
有此，遊人到此合徘徊。「此《志》所未載也。其左右又有平蠻諸碑，皆宋人年月。由門東向入，輒橫裂而分南北，若」丁「字形。南向忽明透山腹，數丈而出後門，此亦後門之最南者也；北向內分兩岐，直北遙望有光，若明若暗；東北懸崖而上，累碎石垣橫截之。乃先從直北透腋平入，其下有深窞，循其上若踐棧道焉。數丈，北抵透明處，則有門西辟在五丈之下，而此則北門之上層也。其前列柱生楞，飛崖下懸，與下洞若隔。從隙間俯窺下洞，洞底平直；從履下深入，洞前明敞，恍然一堂皇焉。上層逾隘北轉，昏黑不能入。乃從故道南還，復出南門，索炬於北岩，復入。北至分岐處，乃東北逾石垣而下，其內寬宏窈窕，上高下平；數轉約二十丈而透出東門，則後門之中也。

qí qián yóu lěi shí wèi mén, zhì zào jī xīn, nǎi tǔ rén zhī qiáo ér shí xī zhě. yá páng yǒu yí sù, zé wù wǔ bì dào zhě zhī suǒ cáng. mén nèi wǔ zhàng, yǒu qí dōng nán qù, zhuǎn ér xī nán, gòng shí yú zhàng ér qióng.
其前猶壘石為門，置灶積薪，乃土人之樵而食息者。崖旁有遺粟，則戊午避盜者之所藏。門內五丈，有岐東南去，轉而西南，共十餘丈而窮。

mì yì, xū xià ér fù shàng. sōu tī jiǔ zhī, nǎi dé qí mén. jí mì jù suǒ huǒ yú běi yán, yóu mén dōng rù, qí hòu bì zhī shàng, jí nán lái zhī shàng céng yě. cóng qí xià rù xiá, xiá qióng, pān ér shàng, qí nán jí shàng céng běi zhuǎn chù, xiàng suǒ kàn hūn hēi bù néng xià zhě yě, ér yuán cè bǎn kě tōng yān. qí dōng zhí jìn yòu wǔ liù zhàng, yǒu xué chuān ér xià, yǐ dà shí zhì ér sāi zhī, jí běi dòng jiāo tōng zhī huì, ér wèi rén suǒ zhōng duàn zhě yě. dà dǐ běi dòng hòu tōng zhī mén yī, nán dòng hòu tōng zhī mén èr, ér zhōng dòng zé nán tōng nán dòng zhī shàng céng, běi tōng běi dòng zhī ào kū. shì shān dōng xī nán sān miàn wú bù guàn chè, wéi běi shān bù tōng, ér dǐng yǒu rán shé dòng lìng pì yī jìng yún.
密翳，須下而復上。搜剔久之，乃得其門。亟覓炬索火於北岩，由門東入，其後壁之上，即南來之上層也。從其下入峽，峽窮，攀而上，其南即上層北轉處，向所瞰昏黑不能下者也，而援側坂可通焉。其東直進又五六丈，有穴穿而下，以大石窒而塞之，即北洞交通之會，而為人所中斷者也。大抵北洞後通之門一，南洞後通之門二，而中洞則南通南洞之上層，北通北洞之奧窟。是山東西南三面無不貫徹，惟北山不通，而頂有蚺蛇洞另闢一境雲。

rán shé dòng zài lóng yǐn shān běi jué dǐng. yóu shān lù suì qí dōng běi yī lǐ, xī shuǐ cóng liǎng shān xiá zhōng pò bì xī běi lái, shuǐ shí jiāo hé, shù kōng dào yǐng, yè cuì chéng shēng, zì chéng yī hè, yōu qù yǎo rán. dù shuǐ, gòng yī lǐ, nán xiàng pān yá ér shàng, liǎng yá rú xuē guā dǎo chuí, zhōng āo ruò kū, tū shí lěi lěi. yuán zhī shàng jī, liǎng páng jiā mù cóng téng, méng mì yáo yáng tóng yáng, shí dù xīn sàn bù hěn guǎng de xiāng sōu. shàng yī lǐ, zé dòng mén qióng rán běi xiàng, zhèng yǔ jùn chéng xiāng duì qián yǒu tǔ shān dāng qí zhōng, zhàng xī xī běi qù, ér huán lù chéng wù zhě yě. mén zhī zhōng, shí zhù líng lóng zhuì dié, qián fú wèi tái, qí dōng pì dòng kōng lǎng, duō wài tòu zhī dòu. dōng yá jì qióng, zhuǎn qiào nán rù. shǐ hūn hēi, xū jù rù, shù zhàng wú fù páng qiào, nǎi chū. yǎng tiào dōng yá zhī shàng, fù yǒu zhòng kān. pān yá shàng jī, zé wài kān shén dà, nèi kān yòu zhòng zhuì qí shàng. zuò nèi kān, qián duì wài kān zhī běi, yǒu dòu yī yuán qià dāng qí zhōng, ruò míng jìng zhī zhào yān.
蚺蛇洞在龍隱山北絕頂。由山麓遂其東北一里，溪水從兩山峽中破壁西北來，水石交和，漱空倒影，曳翠成聲，自成一壑，幽趣窈然。渡水，共一里，南向攀崖而上，兩崖如削瓜倒垂，中凹若刳，突石累累。緣之上躋，兩旁佳木叢藤，蒙密搖颺ｙáｎｇ同「揚」，時度馨ｘｉｎｇ散布很廣的香颼。上一里，則洞門穹然北向，正與郡城相對；前有土山當其中，障溪西北去，而環麓成塢者也。門之中，石柱玲瓏綴疊，前浮為台，其東辟洞空朗，多外透之竇。東崖既窮，轉竅南入。始昏黑，須炬入，數丈無復旁竅，乃出。仰眺東崖之上，復有重龕。攀崖上躋，則外龕甚大，內龕又重綴其上。坐內龕，前對外龕之北，有竇一圓恰當其中，若明鏡之照焉。

cǐ dòng jí yōu jí shuǎng, kě qì kě qī, xī wú dī lì, nài jiān yú yuǎn jí hé!
此洞極幽極爽，可憩可棲，惜無滴瀝，奈艱於遠汲何！

lú sēng dòng yǒu lóng yǐn běi dòng zhī páng, qù běi shù shí bù jí shì. qí mén yì xī xiàng ér shén ài, jīn yǒu zàng xué yú zhōng zhě, kě xiào yě. jì rù, zhōng pì yī shì, cóng dōng běi pān xì shàng, yòu dé yī xiǎo shì, qí dōng běi ào shàng xuán chuí gài, xià sǒng yuán sǔn, ruò rén zhī shǒu, jí zhǐ yǐ wèi lú sēng zhě yě.
盧僧洞有龍隱北洞之旁，去北數十步即是。其門亦西向而甚隘，今有葬穴於中者，可笑也。既入，中辟一室，從東北攀隙上，又得一小室，其東北奧上懸垂蓋，下聳圓筍，若人之首，即指以為盧僧者也。

xī xū jiāng zhāng zì míng hòu xuǎn dōu mén jí shǒu dū, yù yī sēng yuē: jūn dāng dé yí zhōu, zhì shí xìng wú xiāng wàng. wèn: hé yǐ zhī zhī?
昔旴ｘū江張自明候選都門即首都，遇一僧曰：「君當得宜州，至時幸毋相忘。」問：「何以知之？」

yuē: yǐ shù cè zhī. wèn: jū hé chù? yuē: nán shān. yīn yǐ xiāng yī zhī bì zhī, yuē: yī cǐ xiāng mì zhǎo, jí zhī suǒ zài. hòu guǒ dé yí, dǐ nán shān fǎng zhī, jiē yuē: sēng yǐ jiǔ qù, bù zhī suǒ xiàng yǐ. zhāng nǎi chū xiāng ruò zhī, qí yān zhí rù cǐ dòng, suí zhī rù, suì yǔ lú yù. yú yǐ wèi suǒ yù zhě, jí cǐ shí zhī shì sēng zhě ěr. huò yòu wèi: lú sēng zì dòng chū yíng, yǐn yǐ chá. chá zhōng yǒu bí zhù cǐ dì yòng guǎn zǐ jiē dào bí zi lái yǐn chá, cǐ chù jí yǐn chá de guǎn zǐ, zhāng bù néng yǐn. shì zhě yǐn zhī, zhé fēi téng qù. zhāng suì fèn ér sǐ. hū yǒu fēng chuī qí guān, zàng jiǔ lóng dòng shí jiān. qí guān shù shí nián qián yóu lù yī jiǎo, jīn zé shí hé ér zhōu zhī yǐ. qí shuō shén guài, bù zú xìn yě. àn zhāng zì míng yǐ cí cáo hù jiǎ shè yí zhōu shì, hào dān xiá, céng jiàn huáng wén jié cí lóng xī shū yuàn, xìng xué yòu wén, huì zhèng yú mín shén hòu. jīn shū yuàn tú bēi kè yóu cún ér tǒng zhì bù zài, kě wèi shī rén. zhì tǔ rén shèng chēng qí guài dàn, yòu bù miǎn wū xián yǐ.
曰：「以數測之。」問：「居何處？」曰：「南山。」因以香一枝畀之，曰：「依此香覓找，即知所在。」後果得宜，抵南山訪之，皆曰：「僧已久去，不知所向矣。」張乃出香爇之，其煙直入此洞，隨之入，遂與盧遇。余以為所遇者，即此石之似僧者耳。或又謂：「盧僧自洞出迎，飲以茶。茶中有鼻注此地用管子接到鼻子來飲茶，此處即飲茶的管子，張不能飲。侍者飲之，輒飛騰去。張遂憤而死。忽有風吹其棺，葬九龍洞石間。其棺數十年前猶露一角，今則石合而周之矣。」其說甚怪，不足信也。按張自明以辭曹（戶賈）攝宜州事，號丹霞，曾建黃文節祠、龍溪書院，興學右文，惠政於民甚厚。今書院圖碑刻猶存而《統志》不載，可謂失人。至土人盛稱其怪誕，又不免誣賢矣。

jiǔ lóng tán zài jùn chéng xī nán wǔ lǐ píng gāng zhī shàng, yǒu tán yī hóng, shēn yǎo wú dǐ, ér huì shuǐ cháng yì, běi liú chéng xī. jiǔ lóng dòng shí shān zài qí nán, zhāng zì míng dǎo yǔ yǒu yīng, qǐng fēng diǎn yān. shí shān zhī běi, yǒu yán běi xiàng, qián yǒu shí píng qí zhōng, ruò shù sāi mén. yóu xī xì rù, qí nèi pì wèi jù shì, ér bù shèn gāo. hòu fù yǒu shí zhù yī wéi, dāng dòng zhī zhōng, qián lì qióng bēi, yuē jùn shǒu zhāng zì míng mù.
九龍潭在郡城西南五里平岡之上，有潭一泓，深窅無底，而匯水常溢，北流成溪。九龍洞石山在其南，張自明禱雨有應，請封典焉。石山之北，有岩北向，前有石屏其中，若樹塞門。由西隙入，其內闢為巨室，而不甚高。後復有石柱一圍，當洞之中，前立穹碑，曰「郡守張自明墓」。

cǐ jiā jìng jiān jùn shǒu suǒ lì.
此嘉靖間郡守所立。

cǐ shí shí yě, hé yǐ mù wèi?
此實石也，何以墓為？

cóng mù dōng xì bǐng jù nán rù, yòu nán zé xiá ài zhǐ róng yī rén, yù xià yù bēi, bù róng rù yǐ.
從墓東隙秉炬南入，又南則狹隘止容一人，愈下愈卑，不容入矣。

réng chū dòng mén, yǒu yī bēi wò qí qián, zhōng zhuàn zǐ huá dān tái sì dà zì, shén gǔ. liǎng páng tí shī yī jué, zuǒ xíng yuē: bǎi chǐ zhǎng xī shǒu dú tí, jīn wū yù tù liǎng dōng xī. yòu xíng zhǐ cún yī jù yuē: chéng yán yī liǎo xián yóu xì, jí xià jù yī chì zì, yǐ xià zé bēi suì wú kě mì yǐ. qí zì nǎi xíng cǎo, ér jí qí qiú huó zhī miào, bì sòng rén bǐ. xī qí bēi yǐ suì, bìng shī tí zhě xìng míng, wèi kě hèn!
仍出洞門，有一碑臥其前，中篆「紫華丹台」四大字，甚古。兩旁題詩一絕，左行曰：「百尺長兮手獨提，金烏玉兔兩東西。」右行止存一句曰：「成言一了閒遊戲，」及下句一「赤」字，以下則碑碎無可覓矣。其字乃行草，而極其遒活之妙，必宋人筆。惜其碑已碎，並失題者姓名，為可恨！

yán zhī xī xià yòu yǒu yī xiá mén, nán rù shén shēn ér ài, bǐng jù rù, shí yú zhàng ér zhǐ. dǐ duō wán shí rú dān, dì qí sè huáng, bù ruò xiàng wǔ zhě yíng bái ěr. dōng xià yòu yǒu yī fù bì, héng tà shén guǎng ér píng. yǐ zhàng běi tiào, dāng yǔ xī huáng bù yuǎn.
岩之西下又有一峽門，南入甚深而隘，秉炬入，十餘丈而止。底多丸石如丹，第其色黃，不若向武者瑩白耳。東下又有一覆壁，橫拓甚廣而平。倚杖北眺，當與羲皇不遠。

qù yán dōng běi sì lǐ, shí zhèn pái liè, zì xī ér dōng rú chā píng, zhí zhì yú xiāng shān sì qián, sú chēng wèi tiě suǒ xì gū zhōu yún. yú lǎn bà, jí cóng běi xíng, dōng dù lóng tán běi liú zhī jiàn, dōng běi sān lǐ ér dǐ xiāng shān sì. sì sēng yán: jiǔ lóng dòng shén shēn, xū yì shù jù cǐ dòng yóu dān xiá mù, fēi jiǔ lóng yán yě.
〔去岩東北四里，石陣排列，自西而東如插屏，直至於香山寺前，俗稱為「鐵索系孤舟」雲。〕余覽罷，即從北行，東渡龍潭北流之澗，東北三里而抵香山寺。寺僧言：「九龍洞甚深，須易數炬；此洞猶丹霞墓，非九龍巖也。」

huì xiān shān zài lóng jiāng zhī běi, nán miàn zhèng lín jùn chéng, dù jiāng bàn lǐ, jí dǐ qí lù. qí shān pán yá jùn dié, dōng xī nán sān miàn jù wú kě shàng, wéi běi miàn shān yè jiān kě shí jí ér dēng. lù cóng xī lù běi xiàng xíng, dǐ shān xī běi yú, nǎi dōng xiàng shàng jī. dì yī céng, qí ér nán wèi bǎi zǐ yán dì èr céng, qí ér nán wèi xuě huā dòng, qí ér běi wèi bǎi zhàng shēn jǐng yán zhí dōng shàng lǐng jí, zhuǎn ér nán wèi jué dǐng. cǐ jiē xī běi miàn zhī shèng yě. cóng dōng lù běi xiàng shàng, zhí dǐ jué bì zhī xià, zuì dōng běi yú zhě, wèi dān liú gé, yòu xún yá ér xī wèi dōng guān, yòu xī wèi bái lóng dòng, yòu xī wèi zhōng guān, yòu xī wèi xī guān. cǐ jiē dōng nán miàn zhī shèng yě. dōng nán zhī shèng zài jué bì xià, ér zhōng guān dāng zhèng nán zhī zhōng xī běi zhī shèng zài jué dǐng shàng, ér xuán dì diàn jù zhèng nán zhī jí ér zhí běi zhī shēn jǐng, zé shàng zì shān diān, xià chè shān dǐ, zhōng pì ào xué, dú dāng yī miàn yān. bǎi zǐ yán zài huì xiān shān xī yá zhī bàn, qí mén xī xiàng.
會仙山在龍江之北，南面正臨郡城，渡江半里，即抵其麓。其山盤崖峻疊，東西南三面俱無可上，惟北面山腋間可拾級而登。路從西麓北向行，抵山西北隅，乃東向上躋。第一層，岐而南為百子岩；第二層，岐而南為雪花洞，岐而北為百丈深井岩；直東上嶺脊，轉而南為絕頂。此皆西北面之勝也。從東麓北向上，直抵絕壁之下，最東北隅者，為丹流閣，又循崖而西為東觀，又西為白龍洞，又西為中觀，又西為西觀。此皆東南面之勝也。東南之勝在絕壁下，而中觀當正南之中；西北之勝在絕頂上，而玄帝殿踞正南之極；而直北之深井，則上自山巔，下徹山底，中辟奧穴，獨當一面焉。百子岩在會仙山西崖之半，其門西向。

yóu xià mén rù sān zhàng yú, tī kōng ér shàng, shàng fù dié wèi dòng, ruò lóu gé rán, qián mén fù chū xià mén zhī shàng. dòng suī bù shēn chóng, ér pì wèi liǎng zhòng, zì jué líng huàn.
由下門入三丈余，梯空而上，上復疊為洞，若樓閣然，前門復出下門之上。洞雖不深崇，而闢為兩重，自覺靈幻。

nèi zhì sòng zi dà tǔ, gù míng.
內置送子大土，故名。

shì shān shí sè jiē qīng yǒu, ér dòng shí dú zhě. nán yòu yī dòng yǔ shàng céng bìng liè, yǐ qīng shí yǐ.
是山石色皆青黝，而洞石獨赭。南又一洞與上層並列，已青石矣。

xuě huā dòng zài huì xiān shān xī yá, nǎi bǎi zǐ zhī shàng, ér jué dǐng zhī cè yě. qí dòng xī běi xiàng, qián yǒu ān fèng guān yīn dà shì. cè dié shí wèi tái, zhì shì qí shàng, zé shì zi suǒ qī yě.
雪花洞在會仙山西崖，乃百子之上，而絕頂之側也。其洞西北向，前有庵奉觀音大士。側疊石為台，置室其上，則釋子所棲也。

yóu dà shì kān hòu bǐng jù rù, mén pō bù hóng jiàn rù jiàn chóng tà, yǒu shí zhù shí mén wǎn zhuǎn shù qū, fù jiàn xiá qí xià shí shǐ qí qīn, fēi fù píng dǐ yǐ.
由大士龕後秉炬入，門頗不宏；漸入漸崇拓，有石柱石門；宛轉數曲，復漸狹；其下石始崎嶔，非復平底矣。

yuè yī xiǎo tán, qí nèi nán zhuǎn ér lù suì qióng. dòng zài zuì gāo chù, ér néng yǎo tiǎo shēn rù, shí zhù zhī duān, chuí shuǐ dī lì bù jué, sēng yǐ qì chéng zhī, zú yǐ gōng zhòng, bù fán yuǎn jí, gù cǐ chù dú yǒu sēng qī. yú zhuó shuǐ yǐn zhī, gān liè bù jiǎn huì quán yě. yè sù dòng cè tái shàng, sān miàn dǒu lín jué hè, jué hào qì shàng tōng dì zuò.
越一小潭，其內南轉而路遂窮。洞在最高處，而能窈窕深入，石柱之端，垂水滴瀝不絕，僧以器承之，足以供眾，不煩遠汲，故此處獨有僧棲。余酌水飲之，甘洌不減惠泉也。夜宿洞側台上，三面陡臨絕壑，覺灝氣上通帝座。

jué dǐng zhōng xuán xiāo hàn, jiāng liú rú dài héng yú xià, jùn chéng rú qí jú bù qí qián, dōng jiè zé qīng niǎo shān, xī jiè zé tiān mén bài xiāng shān, jù zì běi ér nán, fēn yōng zuǒ yòu, ruò zhāng liǎng yì. ér yí shān zé jìn zài xī yè, yǐ qí bēi xiǎo yí zhòng, zé cǐ shān zhī yán yán yā zhòng kě zhī yǐ. fēng dǐng yǒu xuán dì diàn, pō jù ér wú jū zhě. diàn hòu yǒu piàn shí líng kōng, ruò gǔ yì zhāng huì zhě rán. àn zhāng zì míng lóng xī shū yuàn tú, jué dǐng yǒu qí yún tíng, jí cǐ.
絕頂中懸霄漢，江流如帶橫於下，郡城如棋局布其前，東界則青鳥山，西界則天門拜相山，俱自北而南，分擁左右，若張兩翼。而宜山則近在西腋，以其卑小宜眾，則此山之岩岩壓眾可知矣。峰頂有玄帝殿，頗巨而無居者。殿後有片石凌空，若鼓翼張喙者然。按張自明《龍溪書院圖》，絕頂有齊雲亭，即此。

shēn jǐng zài jué dǐng zhī běi, yǔ xuě huā dòng píng liè.
深井在絕頂之北，與雪花洞平列。

lù yóu èr tiān mén dōng běi xíng, hū cóng shān dǐng zhōng xiàn ér xià, zhōu huí dà shù shí zhàng, shēn qiě bǎi zhàng. sì miàn jù zhǎn xuē xià qiàn, mì shù yōng chuí, gǔ téng qiú jié, xià kàn bù jiàn qí dǐ, dú nán miàn shí yá zì shān diān zhí pōu ér xià. xià yǒu dòng, qí mén běi xiàng, gāo qióng shàng jí yá bàn, qí nèi xià píng zhōng yuǎn, fǎn kě xié zhǔ. gài dòng shàng yá xuē wú piàn xì, shù mò néng yuán yě. yá zhī xī běi fēng tóu, yǒu shí héng tū yǎo zhōng, jù qí shàng, zhèng yǔ dòng mén duì. bàng yòu yǒu píng shí yī fāng rú dǐ, shì yuē qí píng shí, yán xiān zì dòng xià chū, shēng fēng tóu ér yì yě. yú wǎn tíng zhàng xuě huā dòng, yǒu shū shēng bào xìng zhě yǐn zhì héng tū shí shàng, fǔ kàn páng zhǔ, xīn mù jù dòng. hū yōu fēng dù xì, lán qì xí rén, xī chì hé zhǐ, qǐ dàn liǎng chì yù fēi, gèng jué tōng tǐ huàn gǔ yǐ, ān dé bǎi zhàng qīng sī xuán lù lú ér chuí zhī xià yě! sēng yán qí dòng zhí tōng shān nán, chuān jiāng dǐ ér chū nán shān. tōng shān nán zhī shuō yǒu zhī, ruò yún chuān jiāng bié dù, zé yì shuō yě.
路由二天門東北行，忽從山頂中陷而下，周回大數十丈，深且百丈。四面俱嶄削下嵌，密樹擁垂，古藤虬結，下瞰不見其底，獨南面石崖自山巔直剖而下。下有洞，其門北向，高穹上及崖半，其內下平中遠，反可斜矚。蓋洞上崖削無片隙，樹莫能緣也。崖之西北峰頭，有石橫突窅中，踞其上，正與洞門對。傍又有平石一方如砥，是曰棋枰石，言仙自洞下出，升峰頭而弈也。余晚停杖雪花洞，有書生鮑姓者引至橫突石上，俯瞰旁矚，心目俱動。忽幽風度隙，蘭氣襲人，奚啻ｘīｃｈì何止，豈但兩翅欲飛，更覺通體換骨矣，安得百丈青絲懸轆轤而垂之下也！僧言其洞直通山南，穿江底而出南山。通山南之說有之，若雲穿江別度，則臆說也。

zhōng guān zài huì xiān shān nán yá zhī xià.
中觀在會仙山南崖之下。

yuán shí pō ér shàng, zhì cǐ zé hōng yá xuē lì.
緣石坡而上，至此則轟崖削立。

qián yǒu sān qīng diàn, yǐ pǐ. shàng yǒu xuán dì xiàng, yǐ yá zhuì shí ér fèng zhī. xiàng hòu jí dòng mén, nán xiàng. gōu dēng ér rù, lì yī shì, zhé hòu yá qián qǐ. pān ér shàng, fù dé kān yī yuán, kě yǐ fū zuò, bù shèn shēn.
前有三清殿，已圮。上有玄帝像，倚崖綴石而奉之。像後即洞門，南向。篝燈而入，歷一室，輒後崖前起。攀而上，復得龕一圓，可以趺坐，不甚深。

qí dōng yá shàng dà shū yǒu sì yù tíng sān zì. xún yá ér dōng sān bǎi bù, dé bái lóng yán.
其東崖上大書有「四遇亭」三字。循崖而東三百步，得白龍巖。

bái lóng dòng zài zhōng guān zhī dōng wēi yá xià, dòng nán xiàng. rù mén jí xī xíng, bǐng jù jiàn zhuǎn xī běi, qí dǐ píng tǎn, yù rù yù chóng hóng èr shí zhàng zhī nèi, yǒu shí zhù zhōng xuán, zhǎng chēng dòng dǐng, jí wèi wěi lì.
白龍洞在中觀之東危崖下，〔洞南向。〕入門即西行，秉炬漸轉西北，其底平坦，愈入愈崇宏；二十丈之內，有石柱中懸，長撐洞頂，極為偉麗。

qí nèi yǒu qí dōng shàng, ér xī běi réng píng, rù yǐ yù kāi tà. zhōng yǒu bái shí yī yuán, gāo sān chǐ, jiān yuán píng zhěng, jí shì luó zhú ér chéng zhě, qí wèi xiān zhǒng lóng qǐ de fén mù wú yí.
其內有岐東上，而西北仍平，入已愈開拓。中有白石一圓，高三尺，尖圓平整，極似羅築而成者，其為仙冢ｚｈǒｎｇ隆起的墳墓無疑。

zhǒng hòu yǒu jù shí zhōng gèn, sì páng yù kuò. chuān xì ér rù, qí nèi shí zhù gèng duō. běi rù shù zhàng, guò yī ài, yòu shù zhàng, shí bì hū yǒng qǐ, rú lián xià chuí, ér xià wú páng dòu kě rù. wàng qí shàng fù yǎo rán shēn hēi, rán lí dì sān sì zhàng, wú jí yǐ dēng. nǎi cóng gù dào chū, réng guò bái shí zhǒng zhì dōng shàng zhī qí, pān jī ér shàng. qí shí gāo xià chéng jí, rù shù zhàng, shí zhù jiā ér chéng mén. yú mén jí dōng xià, qí chù shēn ér kuò, dǐ píng ér duō suì shí màn qí zhōng. jiàn zhuǎn ér běi, kǒng huǒ jù bù gěi, nǎi fǎn bù yóu gù dào chū. yú yóu shì dòng, yǐ yún wò gé sēng wèi dǎo, qǔ chú dòng kǒu, wèi jí shù jù, gù chū rù zhì bái shí zhǒng ér chū zài qǔ chú rù, zhì shí bì gāo xuán, wú jí yǐ dēng ér chū sān qǔ chú rù, cóng dōng qí yú ài xià shēn dǐ, jiāng běi zhuǎn ér chū. sān chū jiē yǐ sàn cǎo yì ruò, bù néng chí jiǔ yě. dòng kǒu yǒu liú fěi shī yī jué, shèn jiā, shàng kè bái lóng dòng sān dà zì.
冢後有巨石中亘，四旁愈擴。穿隙而入，其內石柱更多。北入數丈，過一隘，又數丈，石壁忽湧起，如蓮下垂，而下無旁竇可入。望其上復窅然深黑，然離地三四丈，無極以登。乃從故道出，仍過白石冢至東上之岐，攀躋而上。其石高下成級，入數丈，石柱夾而成門。逾門脊東下，其處深而擴，底平而多碎石漫其中。漸轉而北，恐火炬不給，乃返步由故道出。余游是洞，以雲臥閣僧為導，取芻洞口，未及束炬，故初入至白石冢而出；再取芻入，至石壁高懸，無級以登而出；三取芻入，從東岐逾隘下深底，將北轉而出。三出皆以散草易爇，不能持久也。洞口有劉棐詩一絕，甚佳，上刻「白龍洞」三大字。

dōng guān zài bái lóng dòng dōng běi èr bǎi yú bù, qián yǒu sān máo zhēn rén diàn, diàn hòu qióng yán fù kōng, qí mén nán xiàng, zhōng rú táng huáng, yì zhì jīn xiān xiàng. dōng xī jù yǒu ào shì, dōng ào xià ér yǎo hēi, xī ào shàng ér tōng míng. yán qián dà shū yún shēn èr zì, guó chū péng huī shǐ bǐ yě. diàn xī yǒu dòng gāo qióng, qí mén dōng xiàng. mén zhī nán piān, yǒu shí sǔn gāo èr zhàng yú, juān wèi lì fú, dōng xiàng dòng wài mén zhī běi piān, yǒu shí píng gāo sān zhàng yú, juān wèi zuò fú, xī xiàng dòng zhōng. qí dòng chóng jùn kōng tóng, xī rù shù zhàng, hū xià zhuì shēn kēng, shàng qiàn wēi shí, dòng zhuǎn běi rù, yì shēn yì hóng.
東觀在白龍洞東北二百餘步，前有三茅真人殿，殿後穹岩覆空，其門南向，中如堂皇，亦置金仙像。東西俱有奧室，東奧下而窅黑，西奧上而通明。岩前大書「雲深」二字，國初彭揮使筆也。殿西有洞高穹，其門東向。門之南偏，有石筍高二丈余，鐫為立佛，東向洞外；門之北偏，有石屏高三丈余，鐫為坐佛，西向洞中。其洞崇峻崆峒，西入數丈，忽下墜深坑，上嵌危石，洞轉北入，益深益宏。

gài xià xiàn zhī kēng, tòu shí běi zhuǎn yú xià, shàng qióng zhī dòng, líng shí běi zhuǎn yú shàng, zhōng jiē yī qiàn zhī shí, héng kuà cè yǎn, jià zé wèi liáng, kōng zé wèi yuān, bǐ cǐ jiān zǔ, bù néng yú shè, gù wú shēn rù zhī lù, dì yī wàng yǎo hēi ér yǐ. shì dòng yǒu tí yá zhě, yì yuē bái lóng, yòu yuē bái lóng shuāng dòng, nǎi zhī dòng yuán yǒu èr, qián zhī suǒ rù nǎi xī dòng, cǐ nǎi dōng dòng yě. xī dòng lù píng kě xíng, cǐ dòng shí qiàn, wú róng zhe zú, qí shēn yuǎn jiē bù kě cè. dòng mén tí kè pō duō, rán wú sòng rén bǐ, suī duō zhě jiē yǒng lè jiān tí, yǒu yǒng lè sì nián lú líng guō zi lú qiān xiàn xiǎo jì yún: cǐ nǎi lù xiān wēng xiū fú xiū liàn chù, shí chuáng dān zào xiān táo yù jǐng yóu cún. àn bǎi yuè fēng tǔ zhì, xiān wēng yòu míng yǔ chén, táng shí rén, qǐ míng yǔ zì zhī bù tóng yé? dòng liǎng páng kān dòu shén duō, jiē xī rén fū zuò zhī suǒ. diàn dōng yǒu xiǎo shì, yì jù jiù pǐ.
蓋下陷之坑，透石北轉於下，上穹之洞，凌石北轉於上，中皆欹嵌之石，橫跨側偃，架則為梁，空則為淵，彼此間阻，不能逾涉，故無深入之路，第一望杳黑而已。是洞有題崖者，亦曰「白龍」，又曰「白龍雙洞」，乃知洞原有二，前之所入乃西洞，此乃東洞也。西洞路平可行，此洞石嵌，無容着足，其深遠皆不可測。洞門題刻頗多，然無宋人筆，雖多者皆永樂間題，有永樂四年廬陵郭子廬僉憲《小記》云：「此乃陸仙翁休服修煉處，石床、丹灶、仙桃、玉井猶存。」按《百粵風土誌》，仙翁又名禹臣，唐時人，豈名與字之不同耶？洞兩旁龕竇甚多，皆昔人趺坐之所。殿東有小室，亦俱就圮。

dān liú gé zài dōng guān dōng běi èr bǎi yú bù, qí shàng wēi yá zhì cǐ yī zhé yǐ. yá qián yǒu xiǎo gé liǎng zhòng, jiē jiù pǐ. hòu gé zhōng zhì wén chāng sī mìng xiàng. gé xī yǒu dòng xī rù, qí mén dōng xiàng, shén gāo. mén zhī nèi, yǒu shí jiā sǒng chéng guān, jià xiǎo lú qí shàng, yì shén yōu shuǎng, jiē xī rén qī zhēn zhī chù yě. yóu dòng nèi xī rù shù shí zhàng, jiàn ài ér běi zhuǎn, lù yì jiàn hēi, shì wú shēn rù chù, suì bù jí gōu dēng. gé běi shàng yá liè zhé, xià lǐng dào zhuì, běi lù suì jǐn, cǐ zhōng guān dōng běi zhī shèng yě.
丹流閣在東觀東北二百餘步，其上危崖至此一折矣。崖前有小閣兩重，皆就圮。後閣中置文昌司命像。閣西有洞西入，其門東向，甚高。門之內，有石夾聳成關，架小廬其上，亦甚幽爽，皆昔人棲真之處也。由洞內西入數十丈，漸隘而北轉，路亦漸黑，似無深入處，遂不及篝燈。閣北上崖裂折，下嶺倒墜，北路遂盡，此中觀東北之勝也。

cǐ chù lú gé chù chù kě qī, jīn jù diāo bì, wú yī rén jū, yǐ jiān yú shuǐ yě, zhū dòng wéi xuě huā yǒu dī lì.
此處廬閣處處可棲，今俱凋敝，無一人居，以艱於水也，諸洞惟雪花有滴瀝。

xī guān zài zhōng guān xī sān bǎi yú bù wēi yá zhī shàng, shàng xià jiē shí bì xuán gèn. hòu yǒu dòng, yì nán xiàng. yú zhì zhōng guān, yǎng tiào bù jiàn, suì zhé ér dōng xíng jì xià shān lù, shǐ huí dì jiàn zhī, bù jí fù wǎng yǐ.
西觀在中觀西三百餘步危崖之上，上下皆石壁懸亘。後有洞，亦南向。余至中觀，仰眺不見，遂折而東行；既下山麓，始回睇見之，不及復往矣。

wén huì xiān shān xī nán céng yá shàng, yòu yǒu xiān gū yán, yóu xī nán shān lù pān jī shàng, dāng zài xī guān shàng céng, xuě huā bǎi zǐ yán nán yá, wú zhèng dào yě. cǐ zhōng guān xī yá zhī shèng yě.
〔聞會仙山西南層崖上，又有仙姑岩，由西南山麓攀躋上，當在西觀上層，雪花、百子岩南崖，無正道也。〕此中觀西崖之勝也。

yí shān zài huì xiān shān zhī xī, lóng jiāng zhī běi, qí dōng yòu yǒu xiǎo shí yī zhī bìng qǐ, yuē xiǎo yí shān. èr shān gū xuán zhòng fēng zhī jiān, àn zhì yǐ qí xiǎo ér bēi, yí yú zhòng, gù míng.
宜山在會仙山之西，龍江之北，其東又有小石一支並起，曰小宜山。二山孤懸眾峰之間，按《志》以其小而卑，宜於眾，故名。

jiù yí shān xiàn zài jiāng nán àn xī zhú sì xī, zhèng yǔ cǐ shān xiāng duì.
舊宜山縣在江南岸、西竺寺西，正與此山相對。

huò yòu chēng gǔ yí shān xiàn zài jiāng běi, qǐ jí zài cǐ shān xià yé? xiàn jīn wèi fù guō fǔ zhì suǒ zài dì de xiàn yǔ fǔ tóng chéng, gù chēng fù guō yǐ.
或又稱古宜山縣在江北，豈即在此山下耶？縣今為附郭府治所在地的縣與府同城，故稱附郭矣。

duō líng shān zuì gāo sǒng.
多靈山最高聳。

qí shàng sì shí jiē chūn, yáo huā xiān guǒ, bù jué yú shù.
其上四時皆春，瑤花仙果，不絕於樹。

dēng qí diān, sì wàng wú yǔ zhàng zhě. qí shān zài jùn chéng xī nán jiǔ shí lǐ, yǒng shùn sī dèng zōng shèng zhī jìng, nǎi lóng jiāng xī nán, dōu ní jiāng dōng běi, èr jiāng zhōng fēn zhī jí yě. qí lái mài dāng zì nán dān fēn zhī nán xià, jié wèi cǐ shān dōng xíng zhì qīng táng zhī nán, guò jí wèi shí bì bǎo shān yòu dōng zǒu ér huán yú liǔ jiāng zhī nán, wèi chuān shān yì zhū shān ér dōng jǐn yú xiàng zhōu zhī xī nán jìng, liǔ dōu èr jiāng jiāo huì zhī jiān.
登其巔，四望無與障者。其山在郡城西南九十里，永順司鄧宗勝之境，乃龍江西南，都泥江東北，二江中分之脊也。其來脈當自南丹分枝南下，結為此山；東行至青塘之南，過脊為石壁堡山；又東走而環於柳江之南，為穿山驛諸山；而東盡於象州之西南境，柳、都二江交會之間。

wò yún gé zài lóng jiāng běi bàn lǐ, zhōu shì zhī bié shù yě.
臥雲閣在龍江北半里，周氏之別墅也。

zhōu shì xiōng dì wǔ rén, jù fā juàn tōng jùn, yǒu wǔ guì fāng biǎn.
周氏兄弟五人，俱發雋ｊūｎ通「俊」，有五桂坊匾。

yíng yuán yú cǐ, míng jīn gǔ. jīn yǐ cán luò, jì wú yī rén. wéi gé sān yíng yóu zhěng jié, qián hòu yǐ shù yǎn yìng kě ài. zhǔ rén yǐ shě wèi yù huáng gé, ér zhōng wèi yǒu xiàng, shì yī lǎo sēng zì xuě huā fēn lái shǒu cǐ, yú tóng cháng yáng yú zhōng. qí xī nán lín jiāng, yòu yǒu guān yīn gé, pō shèng ér yǒu zhǔ zhě, yú bù jí dēng.
營園於此，名金谷。今已殘落，寂無一人。惟閣三楹猶整潔，前後以樹掩映可愛。主人已舍為玉皇閣，而中未有像，適一老僧自雪花分來守此，余同徜徉於中。其西南臨江，又有觀音閣，頗勝而有主者，余不及登。