wù yín gōng yuán nián zhēng yuè chū yī rì yīn yǔ fù mián lián, zhì chū liù shāo zhǐ. lù jūn wǎng bīn zhōu, shí yī rì guī.
戊寅（公元１６３８年）正月初一日陰雨復綿連，至初六稍止。陸君往賓州，十一日歸。

shí sān rì yóu dú shān yán, yòu xiǎo dú shān.
十三日游獨山岩，又小獨山。

shí wǔ rì yǔ zhōng wǎng yóu zhōu pō ài. ài zài sān lǐ dōng èr shí wǔ lǐ. wǎn zhuó nán lóu, guān lóng dēng shén shèng.
十五日雨中往游周泊隘。隘在三里東二十五里。晚酌南樓，觀龍燈甚盛。

èr shí qī rì tóng lù bó héng yóu bái yá bǎo yán dòng. dòng zài yáng dù xī, běi xiàng gāo dòng sān céng, yòu dōng nán xiàng shēn dòng, nèi fēn èr zhī. rù sù bái yá shào guān qín yú jiā.
二十七日同陸伯恆游白崖堡岩洞。洞在楊渡西，北向高洞三層，又東南向深洞，內分二支。入宿白崖哨官秦余家。

èr shí bā rì lù gōng kūn zhòng zhì, tóng yóu qīng shī yán.
二十八日陸公昆仲至，同游青獅岩。

yán zài yáng dù dōng nán, guò dù sì lǐ nǎi zhì. qí yán dōng xī zhí tòu, dōng mén píng, xī mén gāo, dòng nèi xià shén kuān píng, shàng liǎng céng zhōng kōng tòu dǐng. xī mén nèi kě wàng ér gāo bù kě shàng, xū yóu shān běi xiǎo dòu pān yá ér rù, xià lín xī mén zhī dǐng. yòu dōng rù shēn ào, yòu běi tòu zhòng mén, jù zài jué bì zhī shàng.
岩在楊渡東南，過渡四里乃至。其岩東西直透，東門平，西門高，洞內下甚寬平，上兩層中空透頂。西門內可望而高不可上，須由山北小竇攀崖而入，下臨西門之頂。又東入深奧，又北透重門，俱在絕壁之上。

shì rì zhuó yú dòng zhōng, yǒu sūn zhāng wáng sān zhǐ huī shǐ tóng yǐn.
是日酌於洞中，有孫、張、王三指揮使同飲。

jì nǎi guān dǎ yú yú jiāng pàn, dǐ mù guī, nǎi bìng.
既乃觀打魚於江畔，抵暮歸，乃病。

èr shí jiǔ sān shí liǎng rì yú wò kē bìng dōng gé. tiān yù fù bù zhǐ.
二十九、三十兩日余臥疴ｋē病東閣。天雨復不止。

èr yuè chū yī rì shāo jì.
二月初一日稍霽。

chū èr rì fù yǔ. shì rì yú bìng shǎo yù, nǎi qǐ.
初二日復雨。是日余病少愈，乃起。

chū sān rì yǔ zhōng fù wǎng qīng shī tán guān dǎ yú.
初三日雨中復往青獅潭觀打魚。

xiān shì zhāng huī shǐ jí zhǐ huī shǐ jiǎn chēng yán, qīng shī yán zhī nán yǒu jī lóng shān, yì yǒu dà yán, gù lù gōng yǐ qí sòng yú zhì cǐ, mìng zhāng wǎng tóng yóu. zhāng yán yǔ zhōng bù kě rù, qiě jiǔ wú yóu zhě, gù zǔ yú, réng mào yǔ guī.
先是張揮使即指揮使簡稱言，青獅岩之南有雞籠山，亦有大岩，故陸公以騎送余至此，命張往同游。張言雨中不可入，且久無游者，固阻余，仍冒雨歸。

zì hòu yú yù cí lù gōng xíng, lù gōng zé shí sān rì wèi qī.
自後余欲辭陸公行，陸公擇十三日為期。

lián rì duō yǔ, zhì chū jiǔ shāo jì. lù gōng mìng nèi zhí liú yù chí jiā shēng kūn zhòng bìng xuán zhī bó héng gè fēn rì wèi yàn jiàn yú. yīn chū yǎn wǔ chǎng, bó héng èr liú wèi zǒu mǎ mìng shè. yǎn wǔ chǎng zhōu wéi yǒu tǔ chéng, jí fèng huà xiàn zhǐ yě, zài chéng dōng.
連日多雨，至初九稍霽。陸公命內侄劉玉池、嘉生昆仲並玄芝、伯恆各分日為宴餞余。因出演武場，伯恆、二劉為走馬命射。演武場周圍有土城，即鳳化縣址也，在城東。

shí yī rì zǎo wén yǔ shēng, yú shén kǒng wèi xíng lù zhī zǔ. jí qǐ, zé jì sè jiàn kāi. zhì wǎn, jiàn yú yú shǔ hòu shān tíng. yuè sè jiǎo rán, sōng yǐng líng luàn, rú zhuó bīng hú, wèi zhī zuì yǐn.
十一日早聞雨聲，余甚恐為行路之阻。及起，則霽色漸開。至晚，餞余於署後山亭。月色皎然，松影零亂，如濯冰壺，為之醉飲。

shí èr rì rì sè shén lì. zì zhì sān lǐ, shǐ jiàn cǐ jìng rì zhī qíng lǎng. shì rì lù gōng zì jiàn yú, qiě yǐ hòu jìn qián cái huò lǐ wù wèi kuì, bìng mǎ pái jiàn shū xiāng bì, jí qiǎn quǎn qíng yì shēn hòu chán mián zhī yì, qiě dìng jiǔ yào yān.
十二日日色甚麗。自至三里，始見此竟日之晴朗。是日陸公自餞余，且以厚贐ｊìｎ錢財或禮物為饋，並馬牌、薦書相畀，極繾綣ｑｉǎｎｑｕǎｎ情意深厚纏綿之意，且訂久要焉。

hé yì tiān mò dé cǐ zhī jǐ, qǐ fēi yú zhòng xiáng jí yú fān, sān guó shí wú guó jīng xué jiā, kǒng róng céng kàn guò tā de yì xué zhù zuò, rèn wèi yǐ tā wèi zhī jǐ ér yī shēng wú hàn, hòu yǐ qí míng dài chēng zhī jǐ zhī suǒ wèi kāi yí zhě hū?
何意天末得此知己，豈非虞仲翔即虞翻，三國時吳國經學家，孔融曾看過他的《易》學著作，認為以他為知己而一生無憾，後以其名代稱知己之所為開頤者乎？

shí sān rì wǔ gǔ, yǔ shēng fù zuò. jì qǐ, yǔ zhǐ, léi shēng yīn yīn. lù gōng qīn wèi zhì zhuāng bì, jì fàn, sòng zhì yuán mén, mìng shù qí sòng yú. suì dōng chū dōng mén, guò yǎn wǔ chǎng, dǐ qín shuǐ qiáo, bó héng yǔ sū yǒu chén zhòng róng bié qù. yòu yī shào guān wáng xìng zhě yǐ qí lái, yǔ liú yù chí tóng sòng dù qín shuǐ qiáo. yòu dōng yī lǐ, běi xiàng rù shān, shēng zhì bǎn lǒng, dōng běi shí sì lǐ, dǐ yī zuì gāo shí fēng zhī lù, yǒu yī tǔ fù xī zhuì shí fēng zhī xià, shì wèi zuǒ yíng.
十三日五鼓，雨聲復作。既起，雨止，雷聲殷殷。陸公親為治裝畢，既飯，送至轅門，命數騎送余。遂東出東門，過演武場，抵琴水橋，伯恆與蘇友陳仲容別去。又一哨官王姓者以騎來，與劉玉池同送渡琴水橋。又東一里，北向入山，升陟坂壠，東北十四里，抵一最高石峰之麓，有一土阜西綴石峰之下，是為左營。

qí shí shān dōng jí luó hóng dòng zéi.
其石山東即羅洪洞賊。

yíng běi yī lǐ yǒu xū chǎng, chèn xū zhě duō zéi rén. rán xū wú tā wù, ròu mǐ ér yǐ. yòu běi xíng, jiē dōng shí xī tǔ.
營北一里有墟場，趁墟者多賊人。然墟無他物，肉米而已。又北行，皆東石西土。

gòng qī lǐ, yǒu shí yá jiā dào, shù fēng dāng mén, nǎi jīn jī shān yě. tòu shān yè èr lǐ, běi fù kāi jiān xiá běi qù. yòu shí lǐ, wèi hòu yíng. yíng zài xī tǔ shān zhī shàng, dōng zhī zé shí fēng cān chà, xī zhī zé tǔ shān pán cuò. yíng yú shān diān, tǔ shān xíng rú chuán.
共七里，有石崖夾道，豎峰當門，乃金雞山也。透山腋二里，北復開間峽北去。又十里，為後營。營在西土山之上，東支則石峰參差，西支則土山盤錯。營於山巔，土山形如船。

qí shí shān dōng nǎi nà liáng zéi zhài.
其石山東乃那良賊寨。

shào guān yáng yíng kuǎn shén qín.
哨官楊迎款甚勤。

yáng hào yào xiān, mǐn zhāng zhōu rén.
楊號耀先，閩漳州人。

yù wǎng yóu dōng yán, yǐ yǔ sè fù lái, kǒng mù, nǎi zhǐ.
欲往游東岩，以雨色復來，恐暮，乃止。

zì jiù nián shí èr yuè niàn sān rì rù sān lǐ, zhì jīn èr yuè shí sān rì yóu sān lǐ qǐ chéng, gòng wǔ shí rì.
自舊年十二月廿三日入三里，至今二月十三日由三里起程，共五十日。

sān lǐ zhuān chéng, zhōu huí dà sān lǐ. dōng xī jiē shí shān pái liè, zì hòu yíng fēn zhī nán xià, zhōng yǒu tǔ shān yī zhī, zhì cǐ ér jǐn, yòu qǐ yī yuán pào, yǐ chéng huán zhī.
三里磚城，周回大三里。東西皆石山排列，自後營分枝南下，中有土山一支，至此而盡，又起一圓泡，以城環之。

cān fǔ jí yǐ pào jiàn yá jí yá, guān fǔ yá mén. fǔ zhōu wéi qiáo sōng shí yú, gāo cì yún xiāo, gàn dà jiē sān rén hé bào. yú yǐ wèi shù bǎi nián wù. àn bēi, nǎi lóng qìng chū nián jiàn fǔ shí suǒ zhí, zāi yú liù shí nián, dì qì yǒng shèng rú cǐ.
參府即倚泡建牙即衙，官府衙門。府周圍喬松石余，〔高刺雲霄，〕干大皆〔三人〕合抱。余以為數百年物。按碑，乃隆慶初年建府時所植，〔栽逾六十年，〕地氣涌盛如此。

chéng jiǔ tuí, qiě wú lóu lǔ wàng lóu, lù gōng tè zēng jī xiū zhú zhì dié, chuàng sān mén lóu.
城久頹，且無樓櫓ｌǔ望樓，陸公特增緝修築雉堞，創三門樓。

dōng xī nán sān mén. wéi zhí běi dāng fǔ wú mén.
東、西、南三門。惟直北當府無門。

nán mén zhī wài, yòu jiàn nán lóu, yǐ zhuàng yī fāng zhī xíng shì.
南門之外，又建南樓，以壯一方之形勢。

yú yǒu nán xuān lóu jì.
余有《南宣樓記》。

yòu qián, zé dōng xī èr xī jiāo yú huì shuǐ qiáo, èr xī, xī dà ér dōng xiǎo, jù fā yuán hòu yíng zhī dōng xī gǔ, hé ér xià yáng dù.
又前，則東西二溪交於匯水橋，二溪，西大而東小，俱發源後營之東、西谷，〔合〕而下洋渡。

ér dú shān yán yòu zhōng zhì wèi xià liú zhī yào, qián yòu yǒu dú shān cūn zhī shān wèi dì èr chóng yào.
而獨山岩又中峙為下流之鑰，前又有獨山村之山為第二重鑰。

sān lǐ zhī jiè, nán yú yáng dù huò zuò yáng dù.
三里之界，南逾楊渡或作洋渡。

dǐ jī lóng shān, gòng èr shí lǐ. běi guò hòu yíng dǐ fēn jí lǐng, gòng wǔ shí lǐ.
抵雞籠山，〔共二十里。〕北過後營抵分脊嶺，共五十里。

xī shí jí běi nà lì hài àn èr cūn, běi bìng lán jiàn jù shùn yè lǐ shǔ, jīn yǐ lún wèi zéi kū.
昔時脊北那歷、亥岸二村，北並藍澗俱順業里屬，今已淪為賊窟。

dōng dǐ zhōu pō ài, gòng èr shí wǔ lǐ.
東抵周泊隘，共二十五里。

xī dǐ sū kēng, wǔ shí wǔ lǐ.
西抵蘇坑，五十五里。

zòng héng jiē qī shí lǐ. míng sān lǐ zhě, yǐ xī wèi zéi jù, wáng wén chéng jí wáng shǒu rén yě píng bā zhài, shǐ qīng chū zhī, biān hù sān lǐ: yī yuē shàng wú yú, èr yuē xià wú yú, sān yuē shùn yè lǐ.
縱橫皆七十里。名「三里」者，以昔為賊踞，王文成即王守仁也平八寨，始清出之，編戶三里：一曰上無虞，二曰下無虞，三曰順業里。

jīn shùn yè běi jìng yǔ bā zhài jiē rǎng zhě shí yú lǐ, nà lì xuán àn bìng lán zhāng jiē zéi jù wèi cháo.
今順業北境與八寨接壤者十餘里，那歷、玄岸並藍漳皆賊踞為巢。

céng zhì fèng huà xiàn, jí jīn yǎn wǔ chǎng zhōu wéi tǔ chéng, yí zhǐ shàng cún. suí fèi, hòu yǐ nán dān wèi qiān cǐ, ér shè cān fǔ zhèn zhī. tián liáng chū shū wèi shōu, hòu guī shàng lín xiàn, ér mín yǐ bù biàn, fù fēn fēn yì guī wèi yǐ.
曾置鳳化縣，即今演武場周圍土城，遺址尚存。隨廢，後以南丹衛遷此，而設參府鎮之。田糧初輸衛收，後歸上林縣，而民以不便，復紛紛議歸衛矣。

sān lǐ yǐ yáng dù wèi qián mén, yǒu lǐ yī jiāng xī zì shàng lín xiàn dà míng shān fā yuán, dōng liú zhì cǐ, héng wèi yáng dù. dù zhī nán zé shí fēng lí lì, ruò jiàn biāo liè jǐ dù zhī běi zé shí fēng huí hé, zhōng kāi yī xiá, wài còu rú mén, yǒu xiǎo jiāng zì běi ér nán, zhù yú yáng dù xià liú, jí huì shuǐ qiáo xià hé liú shuǐ yě. sù xiǎo jiāng xī àn rù xiá, wǎn zhuǎn jù cóng liǎng jiè shí shān zhōng, běi xíng shù lǐ, liǎng jiè shān jiàn kāi jiàn tà, zhōng huán píng chóu, yǒu dú shān cūn jiè qí zhōng, yī shí shān zhōng lì xī xī wèi wài àn, yòu yǒu dú shān yán wèi nèi àn. yú shì dōng xī liǎng xī zhī shuǐ qián hé ér nán qù, běi miàn shí shān yù kāi, tǔ shān zì běi ér lái, jié wèi chéng zhì yān. chéng běi tǔ shān zhōng xuán, zhí zì hòu yíng xī běi yāo jiǎo ér xià, zhì cǐ ér jǐn. qí dōng xī liǎng jiè shí shān huí hé rú bào, yù yuǎn yù mì, ruò tiān chéng shí guō, lìng pì yī hán gài yú zhōng zhě, gài xī lái zhī jí gāo zhì wèi dà míng shān, fēn zhī dōng zǒu, huán rào yú sū kēng nán běi zhě, suì wèi xī jiè zhī zhàng yòu běi zhuǎn ér dōng dǐ hòu yíng zhī hòu, nǎi zhōng fēn tǔ shān yī zhī, zhí nán sì shí lǐ ér jié sān lǐ, ruò è zhōng zhī fáng qí fēn zhī dōng dù zhě, yòu nán zhuǎn huán rào wèi dōng jiè zhī zhàng. gù zhōu pō jīn zuò diāo pō sū kēng liǎng chù, wèi sān lǐ dōng xī zhī yè, zhèng zhōng yǔ chéng zhì xiāng duì. qí chù dōng xī zuì tà, ruò è zhī zhōng zhé chù yān. yóu zhōu pō ér nán, jiàn zhuǎn jiàn hé, zhì yáng dù ér xī xiàng lín xī, zé qīng shī miào zhī hòu yá yě. yóu sū kēng ér nán, jiàn zhuǎn jiàn hé, zhì yáng dù ér dōng xiàng lín xī, zé bái yá bǎo zhī dōng yá yě.
三里以洋渡為前門，有〔李依〕江西自上林縣大明山發源，東流至此，橫為楊渡。渡之南則石峰離立，若建標列戟；渡之北則石峰迴合，中開一峽，外湊如門，有小江自北而南，注于洋渡下流，〔即匯水橋下合流水也。〕溯小江西岸入峽，宛轉俱從兩界石山中，北行數里，兩界山漸開漸拓，中環平疇，有獨山村界其中，〔一石山中立溪西〕為外案，又有獨山岩為內案。於是東西兩溪之水前合而南去，北面石山愈開，土山自北而來，結為城治焉。城北土山中懸，直自後營西北夭矯而下，至此而盡。其東西兩界石山回合如抱，愈遠愈密，若天成石郭，另闢一函蓋於中者，蓋西來之脊高峙為大明山，分支東走，環繞於蘇坑南北者，遂為西界之障；又北轉而東抵後營之後，乃中分土山一支，直南四十里而結三里，若萼中之房；其分支東度者，又南轉環繞為東界之障。故周泊今作刁泊、蘇坑兩處，為三里東西之腋，正中與城治相對。其處〔東西〕最拓，若萼之中折處焉。由周泊而南，漸轉漸合，至洋渡而西向臨溪，則青獅廟之後崖也。由蘇坑而南，漸轉漸合，至洋渡而東向臨溪，則白崖堡之東崖也。

èr yá còu hé yú yáng dù, jí suǒ rù zhī qián mén, ruò è zhī hé jiān chù yān.
二崖湊合于洋渡，即所入之前門，若萼之合尖處焉。

dōng xī liǎng xī, jù zài liǎng jiè shí shān zhī nèi, tǔ shān běi zì hòu yíng pán fú ér lái, liǎng yuán suì jiā ér yǔ jù. xī jiè zhě, nán zhì luó xū jīn zuò luó wéi běi, yòu hé yī rào chéng xī, yòu xī dǐ shí cūn, hé xùn táng zhī shuǐ, nǎi dōng nán chū huì shuǐ qiáo xià, hé dōng xī.
東西兩溪，俱在兩界石山之內，土山北自後營盤伏而來，兩源遂夾而與俱。西界者，南至羅墟今作羅圩北，又合一繞城西，又西抵石村，合汛塘之水，乃東南出匯水橋下，合東溪。

dōng jiè zhě, nán zhì qín shuǐ yán dōng, yòu nán chū qín shuǐ qiáo, yòu hé yī dōng lái zhī shuǐ, qū zhé dǐ dōng nán shí fēng xià, yòu chuān liú shān xiá zhōng, nǎi xī chū ér hé xī xī. èr shuǐ hé ér nán, jīng liǎng dú shān, yíng zhī, yòu nán zhù yú yáng dù zhī dōng. dà jiāng xī xià, cǐ shuǐ běi xià, hé bìng dōng qù. qí xī běi zhī jiā, jí yáng dù dōng běi zhī jiā, wèi qīng shī miào hòu yá.
東界者，南至琴水岩東，又南出琴水橋，又合一東來之水，曲折抵東南石峰下，又穿流山峽中，乃西出而合西溪。二水合而南，經兩獨山，瀠之，又〔南〕注于洋渡之東。大江西下，此水北下，合併東去。其西北之夾，即洋渡；東北之夾，為青獅廟後崖。

wéi guī dòng, zài chéng xī shí lǐ wéi guī cūn jīn zuò wéi guī. xī yóu xùn táng jīn zuò xìn táo yú fó zǐ lǐng ér běi, qí lù jìn: běi yóu luó xū zhuǎn shí shān zuǐ ér nán, qí lù yuǎn. qí zhōng qún fēng huán rào, nèi tà píng chóu, yǒu xiǎo shuǐ zì běi ér nán, fēn liú shí xué ér qù.
韋龜洞，在城西十里韋龜村今作韋歸。西由汛塘今作信桃逾佛子嶺而北，其路近：北由羅墟轉石山嘴而南，其路遠。其中群峰環繞，內拓平疇，有小水自北而南，分流石穴而去。

wéi běi miàn shí shān shǎo kāi, yì yǒu dú fēng zhōng zhì ruò biāo.
惟北面石山少開，亦有獨峰中峙若標。

wéi guī zhī shān zì dōng nán zhōng xuán, běi xiàng ér duì zhī, hán gài dú chéng, shān shuǐ jiē nì, zhēn shì wài dān qiū yě. shù shí jiā yǐ shān běi lù, yǐ zào zhǐ wèi yè, qī shě lěi lěi, huò gāo huò xià, céng qiàn shí xì, wàng zhī yǐ piāo rán yù xiān. qí xī jí dòng mén, mén yì běi xiàng. chū rù shén ài ér hēi, xī nán xià shù bù, tòu chū shí xì, hū qióng rán gāo pán, huà rán nèi lǎng. qí sì jì shén tà, ér dǐng yǒu xuán kōng zhī xué, tiān guāng dào yìng, zhèng zhuì qí zhōng. běi xiàng jī shí ér shàng, rǔ zhù qián pái, nèi huán píng tái, kě bù jǐ xí nán xiàng shí jí ér xià, bì dài zhōng huì, yuán quán bù jié, cūn rén zhī qǔ jí zhě, xián qǔ gěi yān. píng tái zhī qián, yòu duō sēn liè zhī zhù, chuáng gài pián cuò, wén lǐ míng yíng zuǒ duō céng dié zhī kuài, shī xiàng jiāo jù, xíng yǐng lěi luò.
韋龜之山自東南中懸，北向而對之，函蓋獨成，山水皆逆，真世外丹丘也。數十家倚山北麓，以造紙為業，棲舍累累，或高或下，層嵌石隙，望之已飄然欲仙。其西即洞門，門亦北向。初入甚隘而黑，西南下數步，透出石隙，忽穹然高盤，劃然內朗。其四際甚拓，而頂有懸空之穴，天光倒映，正墜其中。北向躋石而上，乳柱前排，內環平台，可布幾席；南向拾級而下，碧黛中匯，源泉不竭，村人之取汲者，咸取給焉。平台之前，右多森列之柱，幢蓋駢錯，紋理明瑩；左多層疊之塊，獅象交踞，形影磊落。

qí nèi zuǒ yòu yòu kě shēn rù yān.
其內左右又可深入焉。

bǐng jù yóu yòu xī xiàng rù, jiàn xià jiàn qí, ér nán kě bàn lǐ, yòu kāi yī hè ér chū. bǐng jù yóu zuǒ dōng xiàng rù, jiàn jī jiàn yú ér běi, kě bàn lǐ, yòu zhuǎn yī dòu ér hái. wén yóu yòu hè tī xiǎn ér shàng, qí rù shén shēn rán mì dǎo bù dé, wéi néng yán zhī, bù néng qián yě. shì yán wài mì zhōng kuān, shàng yǒu tōng tiān zhī yǐng kě yǐ nèi zhào, xià yǒu féng yuán zhī qiào bù dài wài qiú, yī wán sāi kǒu, qiān gǔ zhǎng chūn.
秉炬由右西向入，漸下漸岐，而南可半里，又開一壑而出。秉炬由左東向入，漸躋漸逾而北，可半里，又轉一竇而還。聞由右壑梯險而上，其入甚深；然覓導不得，惟能言之，不能前也。是岩外密中寬，上有通天之影可以內照，下有逢源之竅不待外求，一丸塞口，千古長春。

sān lǐ suī yán gǔ jué shèng, gù dāng yǐ shì yán guān. kuàng qí wài cūn jū, yòu shàn táo yuán gǔ kǒu zhī shèng hū?
〔三里雖岩谷絕盛，固當以是岩冠。〕況其外村居，又擅桃源、谷口之勝乎？

qín shuǐ yán, zài chéng dōng liù lǐ qín shuǐ qiáo zhī běi, zhōng zhī tǔ shān dōng nán jǐn chù yě.
琴水岩，在城東六里琴水橋之北，中支土山東南盡處也。

dōng xī zì běi huán shān zhī dōng. tǔ shān jì jǐn, dú lù shí shān yī quán, qí shí cān chà céng dá. shān nán yì yǒu shù jiā zhī cūn. dòng zài cūn xī shān bàn, qí mén nán xiàng. chū rù wā ér xià, shén yī cè běi jìn shù zhàng, bǐng jù yú yī ài, zhuǎn ér xī, shǐ qióng rán zhōng gāo, xī tòu míng xué, běi yǒu àn qiào dāng míng chù yǒu píng shí kuò sān zhàng, wò dòng dǐ rú zhuì, kě pān ér qì yān. bǐng jù qióng àn qiào, shù zhàng ér ài, jī qí shàng, yì bù néng shēn rù.
東溪自北環山之東。土山既盡，獨露石山一拳，其石參差層沓。山南亦有數家之村。洞在村西山半，其門南向。初入窪而下，甚欹側；北進數丈，秉炬逾一隘，轉而西，始穹然中高，西透明穴，北有暗竅；當明處有平石闊三丈，臥洞底如墜，可攀而憩焉。秉炬窮暗竅，數丈而隘，躋其上，亦不能深入。

nǎi réng chū zhì píng shí, jī xī xué ér chū, zé shān zhī xī miàn yě.
乃仍出至平石，躋西穴而出，則山之西面也。

xià shān, réng zhuǎn shān qián, qí ér zhōu zhōu yóu wán zhī. dòng qián shāo xià, qí dōng yì kāi yī yán, mén yì nán xiàng, wài gāo ér zhōng qiǎn, cūn rén jī xīn yú zhōng yān. qí běi yòu kāi liǎng yán, yī shàng yī xià: shàng zhě zài zhòng yá, wú lù xià zhě duō zhū shuǐ, rán yì bù néng yǔ qián tōng yě.
下山，仍轉山前，騎而周週遊玩之。洞前稍下，其東亦開一岩，門亦南向，外高而中淺，村人積薪於中焉。其北又開兩岩，一上一下：上者在重崖，無路；下者多瀦水，然亦不能與前通也。

fó zǐ lǐng běi yán, zài chéng xī qī lǐ xùn táng cūn zhī xī. fó zǐ lǐng zhě, shí shān zì xī fēn zhī ér dōng, dōng wèi xùn táng xiān miào zhū fēng, ér lǐng jiè qí jiān, shí gǔ lín lín. yú lǐng ér běi xià, zé wéi guī cūn xī wù zhī shuǐ, nán liú ér dǐ qí lù, qīng rù dòng yān. dòng mén běi xiàng shén huō, zhōng huí huán chéng tán, tán zhōng zhū shuǐ yuān chéng, shēn bù kě cè, tán sì zhōu jiē shí bì wú xì.
佛子嶺北岩，在城西七里汛塘村之西。佛子嶺者，石山自西分支而東，東為汛塘、仙廟諸峰，而嶺界其間，石骨嶙嶙。逾嶺而北下，則韋龜村西塢之水，南流而抵其麓，傾入洞焉。洞門北向甚豁，中迴環成潭，潭中瀦水淵澄，深不可測，潭四周皆石壁無隙。

wén qí nán yǒu xì zài shuǐ xià, dà lǎo yǔ shuǐ cóng běi dǎo xià, dòng mǎn bù néng róng, zé yuè ér chū yú shān nán zhī yá. gài nán yá jiào gāo, shuǐ hé zé zhū yú běi ér bù xiè, zhōng mǎn zé nèi jī ér fǎn shè yú wài, qí jiāo guān zhī xì, zé zhōng fú yún.
聞其南有隙在水下，大潦ｌǎｏ雨水從北搗下，洞滿不能容，則躍而出於山南之崖。蓋南崖較高，水涸則瀦於北而不泄，中滿則內激而反射於外，其交關之隙，則中伏雲。

mén yòu chuān páng dòu, nán dǐ tán dōng yá shàng.
門右穿旁竇，南抵潭東涯上。

qí shàng yǒu shí gāo qióng tán páng, shàng yǔ dòng dǐng bù jí bù lí, gè xuán chǐ xǔ, rú què qiáo rán.
其上有石高蛩潭旁，上與洞頂不即不離，各懸尺許，如鵲橋然。

zuò qiáo xià ér kàn shēn tán, gèng yōu rán yě.
坐橋下而瞰深潭，更悠然也。

fó zǐ lǐng nán yán, zài fó zǐ lǐng zhī nán. qí mén nán xiàng, qián yǒu shí jiàn tiān chéng ruò cáo, yǒu qiáo héng qí shàng. shí jiàn zhōng wú shuǐ, jí yóu jiàn rù dòng. dòng wài gāo yán céng qióng cè liè, bù néng hóng tuò. běi rù dòng, zhǐ róng yī rén, jiàn rù jiàn hēi, ér guāng huá rú zuó mo zhě qí rù pō shēn, jí běi dòng xiè shuǐ zhī dào yě. gài shuǐ dà shí běi dòng zhōng mǎn, shuǐ cóng xià fǎn yì ér chū cǐ, jī yǒng shì zhuàng, gù dòng yǔ jiàn jiē ruò mó lì yǐ chéng yún.
佛子嶺南岩，在佛子嶺之南。其門南向，前有石澗天成若槽，有橋橫其上。時澗中無水，即由澗入洞。洞外高岩層穹側裂，不能宏拓。北入洞，止容一人，漸入漸黑，而光滑如琢磨者；其入頗深，即北洞泄水之道也。蓋水大時北洞中滿，水從下反溢而出此，激涌勢壯，故洞與澗皆若磨礪以成雲。

fó zǐ lǐng xī běi yán, zài fó zǐ lǐng xī běi yī lǐ, qí mén dōng xiàng. wéi guī cūn xī wù zhī shuǐ zì běi lái, yòu fēn liú yī jiàn, xī dǐ cǐ dòng qián, hū xué dì xià zhuì. dòng lín qí shàng, wài mén gāo lǎng, xī rù sān sì zhàng jí zhǐ. dòng nán yǒu yī xì, yì qīng cè ér xià, jiàn xià jiàn hēi, zhuǎn xiàng xī nán, wú jù ér chū. wén xià yǔ shuǐ yù, xún shuǐ xī nán xíng, jí tòu chū hòu shān. nǎi zhī cǐ cūn shuǐ zhuì xué, shān tòu fù, yì yǔ xiàng wǔ bǎi gǎn yī zhé yě.
佛子嶺西北岩，在佛子嶺西北一里，其門東向。韋〔龜〕村西塢之水自北來，又分流一澗，西抵此洞前，忽穴地下墜。洞臨其上，外門高朗，西入三、四丈即止。洞南有一隙，亦傾側而下，漸下漸黑，轉向西南，無炬而出。聞下與水遇，循水西南行，即透出後山。乃知此村水墜穴，山透腹，亦與向武〔百感〕一轍也。

dú shān yán, jīn míng dǐ zhù yán, zài chéng nán sì lǐ. cǐ dì yǒu sān dú shān, jiē yǐ páng wú fù lì dé míng: yī zài xī dōng àn, yǔ dōng jiè shí shān jìn, qí shān xiǎo ér gèng qiào yī zài cǐ shān nán wǔ lǐ, zhàng xī ér dōng huán zhī, qí shān tū ér wú qí dú cǐ shān jì gāo ér zhèng dāng qí zhōng, yǔ xiàng wǔ zhī láng shān yán xiāng sì, shěng zhōng zhī dú xiù wú cǐ qiào bá, yì wú cǐ tòu lòu yě. qí yán dāng shān zhī fù, nán běi zhí tòu. nán mén gāo bèng rú liè què, qí qián yǒu jù shí, zì yán dǐng fēn kuà ér xià, jiè wèi liǎng mén, zhèng mén zài dōng, piān mén zài xī nán, jiē yǒu gǔ mù qiú téng dào guà qí shàng, qīng fēng piāo yè, yàng cuì fēi xiāng, shén yì yě.
獨山岩，今名砥柱岩，在城南四里。此地有三獨山，皆以旁無附麗得名：一在溪東岸，與東界石山近，其山小而更峭；一在此山南五里，障溪而東環之，其山突而無奇；獨此山既高而正當其中，與向武之琅山岩相似，省中之獨秀無此峭拔，亦無此透漏也。其岩當山之腹，南北直透。南門高迸如裂闕，其前有巨石，自岩頂分跨而下，界為兩門，正門在東，偏門在西南，皆有古木虬藤倒掛其上，輕風飄曳，漾翠飛香，甚異也。

yán zhōng rú hé zhǎng ér qǐ, gāo shù zhàng, kuò yī zhàng wǔ chǐ, píng tōng shān hòu zhě wǔ liù zhàng. shàng yǒu fēi yá wài fù, xià yǒu yǒng shí rú lán, nán běi yáo wàng, zhòng shān pái tà, wú bù luó liè xiàn yú qián. yán zhī zhōng fēn qiào xī tòu, yì zhuǎn ér běi, yòu tōng yī mén, qí nèi jià gé liǎng zhòng, jiē shàng chuān yuán qiào, rén xià qiào xíng, yòu ruò tòu qiáo ér chū zhě. cǐ yī dòng sì mén xiāng tōng, shān shén xiǎo ér zhōng shén huàn yě. wéi dōng xiàng bù tōng. qí yá wài yòu yǒu yī mén dōng xiàng, ér xī rù shēn yì shù zhàng, shì yòu gè fēn mén lì hù zhě.
岩中如合掌而起，高數丈，〔闊一丈五尺，〕平通山後〔者五、六丈。〕上有飛崖外覆，下有涌石如欄，南北遙望，眾山排闥，無不羅列獻於前。岩之中分竅西透，亦轉而北，又通一門，其內架閣兩重，皆上穿圓竅，人下竅行，又若透橋而出者。此一洞四門相通，山甚小而中甚幻也。惟東向不通。其崖外又有一門東向，而西入深亦數丈，是又各分門立戶者。

xiǎo dú shān yán, zài chéng dōng nán wǔ lǐ, yǔ dǐ zhù dōng xī xiāng xiàng, jiā xiǎo jiāng ér lì. zì dǐ zhù dōng wàng, shì cǐ shān piān yǔ dōng jiè jìn zì cǐ shān xī wàng, yòu shì dǐ zhù piān yǔ xī jiè jìn zì qí zhōng wàng zhī, qí shí liǎng shān zhī qù dōng xī liǎng jiè gè xuán jué děng yě. shān xiǎo yú dǐ zhù, ér jiān ruì yì shén, jí shì yī fú tú zhōng lì zhě. xià yì tōng yī mén, yǒu shí kuà qí wài ér bù shèn gāo.
小獨山岩，在城東南五里，與砥柱東西相向，夾小江而立。自砥柱東望，似此山偏與東界近；自此山西望，又似砥柱偏與西界近；自其中望之，其實兩山之去東西兩界各懸絕等也。山小於砥柱，而尖銳亦甚，極似一浮屠中立者。下亦通一門，有石跨其外而不甚高。

xī tòu xiǎo xì ér shàng, xuán yá zhī cè, yǒu shí píng zhì wèi tái.
西透小隙而上，懸崖之側，有石平峙為台。

qí shàng xuán jué chù, yǒu dòng nán xiàng shén shēn, ruò néng tī jiē ér shēng, yì yì jìng yě. yóu dǐ zhù rì dú suí yī qí dǎo ér fú jiāng, bìng jǐn cǐ shèng.
其上懸絕處，有洞南向甚深，若能梯階而升，亦異境也。游砥柱日獨隨一騎導而浮江，並盡此勝。

bái yá bǎo nán yán, zài chéng nán shí liù lǐ. yóu yáng dù běi àn sù jiāng xī xíng, zhuǎn rù shān wù zé bǎo zài qí zhōng. gài qí shān nán běi huí hé, yòu chéng yī dòng tiān yǐ, dòng zài nán shān zhī shàng, zhòng mén běi xiàng, gāo zhuì wàn rèn zhī bì, zì bǎo zhōng wàng zhī, jí zài jǔ shǒu jiān, ér wú cóng zhe zú. yán xià shí jiǎo wài chā, yì kāi liè chéng wén. chū kāi ái shù xì, rú shēng céng lóu, ér bù zhī qù dòng yóu shén yuǎn fù chū zhòng zhī, ér hòu jué qiāng yú fāng zhě yú shù hé tán mù tǐng lì, wú jí yú chuí tiān zhī yì yě. jì ér tǔ rén qín yú zhì, wèi bǐng jù qián dǎo, réng cóng shān kǒu chū, xún nán shān zhī dōng ér zhuǎn qí nán shǐ shí jí shàng, dé yī mén dōng nán xiàng, shì wèi hòu dòng, zhèng duì zhuō bǐ qīng shī yán zhū fēng. yóu dòng zhōng dōng běi shàng jī, nǎi àn ér xū jù, gèng zhuǎn ér běi, qí shàng shén jùn, yáo wàng tiān guāng zhōng tòu yǐ, yì pān yuè yǐ shēng, dé yī xì jǐn rú zhǎng, kàn qí wài pì jù mén yān, zé shàng dòng zhī xià céng yě. xì ài bù róng cè shēn xiàng wài, zhǐ kě fǔ tiào ér yǐ. cóng qí nèi gèng shàng jī, tòu ài ér chū, zé dòng mén qiān rán, běi lín wú dì, xiàng zhī yǎng tiào ér mò kě jí zhě, jīn hū shēn jī qí shàng yǐ. cǐ dòng shén gāo, hū xī kě tōng dì zuò, qí qián jiā yá xià xiàn, yǐ mù héng jià ér bǔ qí què, jí kān qì tuō, rán zhǐ kě píng lǎn zhū fēng, fēi jiǔ qī dì yě. réng cóng nèi ài xià, zài kuī qí wài dì èr céng dòng, yì yǐ wèi bù kě dào yǐ. gū yǐ zhàng cóng xì zhōng tóu zhī, zài yóu gù dào fǔ jí zhí zhuì, dǐ qián yáo wàng tiān guāng chù, míng jù biàn zhú, yú dòng běi yá xià de yī xué yān. qí kǒu shén ài, jí yǐn jù shé xíng ér rù, qí zhōng jiàn gāo ér chéng xiá, qí dǐ shén píng, shù zhàng hòu wǎn zhuǎn dōng zhé, yòu shù zhàng ér běi tòu, zé qí mén běi xiàng gāo liè, yǒu jù shù pán gēn dòng zhōng, yǎn yǎng wò chū dòng wài, shì wèi dì sān céng dòng.
白崖堡南岩，在城南十六里。由洋渡北岸溯江西行，轉入山塢則堡在其中。蓋其山南北回合，又成一洞天矣，洞在南山之上，重門北向，高綴萬仞之壁，自堡中望之，即在舉首間，而無從着足。岩下石腳外插，亦開裂成紋。初開捱數隙，如升層樓，而不知去洞猶甚遠；復出重之，而後覺槍榆枋者榆樹和檀木挺立，無及於垂天之翼也。既而土人秦余至，為秉炬前導，仍從山口出，循南山之東而轉其南始拾級上，得一門東南向，是為後洞，〔正對卓筆、青獅岩諸峰。〕由洞中東北上躋，乃暗而需炬，更轉而北，其上甚峻，遙望天光中透矣，益攀躍以升，得一隙僅如掌，瞰其外辟巨門焉，則上洞之下層也。隙隘不容側身向外，只可俯眺而已。從其內更上躋，透隘而出，則洞門岍然，北臨無地，向之仰眺而莫可及者，今忽身躋其上矣。此洞甚高，呼吸可通帝座，其前夾崖下陷，以木橫架而補其闕，即堪憩托，然止可憑攬諸峰，非久棲地也。仍從內隘下，再窺其外第二層洞，亦以為不可到矣。姑以杖從隙中投之，再由故道俯級直墜，抵前遙望天光處，明炬遍燭，於洞北崖下得一穴焉。其口甚隘，亟引炬蛇行而入，其中漸高而成峽，其底甚平，數丈後宛轉東折，又數丈而北透，則其門北向高裂，有巨樹盤根洞中，偃ｙǎｎ仰臥出洞外，是為第三層洞。

dòng qián píng shí rú zhǎng, shàng xià jiē wēi yá qiào bì, hōng xuán wú jí. huí shǒu shàng tiào, zé céng mén zhòng dié, chū shù shí rèn zhī diān zhě, jí shàng dòng yǔ dì èr céng dòng yě. shāo xuán píng shí ér dōng, xiá bì jiān yǒu téng shù qiú luò, nǎi náo shēng yuán yǐn yǐ dēng. bàn shǎng, suì lì dì èr céng wài dòng, qián suǒ tóu zhàng yǎn rán zài yě. qí dòng shēn sān zhàng, gāo wǔ zhàng, qiàn shàng xià liǎng dòng zhī jiān, ér dú bù zhōng tōng, fǎn yóu wài jī. yīn wèi yín jù yuē: dòng mén qiān gǔ wú rén dào, gǔ gàn qiú téng dú wèi shuí? tóu zhàng cǐ zhōng hái dé zhàng, sān shēng zhǎng yǔ chāng pō tōng chāng pī, yī dài bù zhěng, yǐn zhōng wèi rèn yì ér wèi, suí.
洞前平石如掌，上下皆危崖峭壁，轟懸無級。回首上眺，則層門重疊，出數十仞之巔者，即上洞與第二層洞也。稍懸平石而東，峽壁間有藤樹虬絡，乃猱升猿引以登。半晌，遂歷第二層外洞，前所投杖儼然在也。其洞深三丈，高五丈，嵌上下兩洞之間，而獨不中通，反由外躋。因為吟句曰：「洞門千古無人到，古干虬藤獨為誰？投杖此中還得杖，三生長與菖坡通」猖披「，衣帶不整，引中為任意而為，隨。」

nǎi réng guà zhī xià, xún píng shí gōu huǒ chuān dì sān céng dòng rù, zài dǐ qián yáo wàng tiān guāng chù, zé réng hái hòu dòng fù zhōng yǐ. gài shì dòng rú dūn hǔ, zhōng kōng rú fù, ér shàng dòng zé qí kǒu yě. dì èr céng dòng zài qí hóu guǎn zhī wài, xiàng cóng xì wài kuī chù zé hóu guǎn yě. rén cóng hóu guǎn shàng tòu, chū qí kǒu, yóu hóu guǎn xià zhuì, dǐ fù zhōng. dì sān céng dòng wèi qí qí zhī suǒ tōng, gù zài fù zhī qián.
乃仍掛枝下，循平石篝火穿第三層洞入，再抵前遙望天光處，則仍還後洞腹中矣。蓋是洞如蹲虎，中空如腹，而上洞則其口也。第二層洞在其喉管之外，向從隙外窺處則喉管也。人從喉管上透，出其口，由喉管下墜，抵腹中。第三層洞為其臍之所通，故在腹之前。

hòu dòng nǎi qí wěi lǘ mén biān, gù zài fù zhī xià yún.
後洞乃其尾閭ｌǘ門邊，故在腹之下雲。

bái yá bǎo nán shān xià dòng, zài hòu dòng zhī xī sān bǎi bù.
白崖堡南山下洞，在後洞之西三百步。

dòng mén yì dōng nán xiàng, dòng wài gāo yá céng gèn, dòng nèi jí héng fēn èr dào, yī xiàng xī nán, yī xiàng dōng běi, jiē shāo xià cóng wā zhōng rù, xū yòng jù yǐ. cóng xī nán zhě, shù zhàng hòu zhé fēn liǎng céng, xià céng yī xué rú jǐng.
洞門亦東南向，洞外高崖層亘，洞內即橫分二道，一向西南，一向東北，皆稍下從窪中入，須用炬矣。從西南者，數丈後輒分兩層，下層一穴如井。

yóu jǐng xià zhuì, jí dé píng xiá, xī xíng sān zhàng, yòu xuán xiá xià zhuì, fù dé píng wā, qí zhōng xiá qiào pán cuò, jiāo hù céng dié, rǔ zhù huā è, dǎo chuí tuán cù, bù chì qiān wàn. suí xíng hú shēng jīn líng rén. zhé dé shí rǔ shù shí tiáo, jù zhǎng liù qī cùn, zhōng kōng rú guǎn, wài bái rú jīng, tiān chéng bái yù sāo tóu jí zān de sú chēng yě. yòu yǒu bái rǔ lián huā yī cù, jìng dà sān chǐ, xì bàn zǎn hé, dǎo chuí dòng dǐ, qí gēn píng tiē shàng shí, dàn xuán yī xiàn, ér shí zhān lián chù, dì jǐn rú quán, chǎn ér xià zhī shén yì. dì chū dòu duō ài, qiě xià wú suǒ chéng, kǒng zhuì xià shí shāng sǔn qí bàn, bù rěn qīng zhì yě. pán xuán jiǔ zhī, hū jiàn míng guāng yī lǚ, tòu qiào ér chū, jǐng kǒu yì rú qián, yòu zài qián jǐng zhī nán yǐ. yòu cóng shàng céng xī nán rù, qí zhōng shí jí gāo xià, lǚ jiàn xià xiàn zhī kēng, yǎo hēi wú dǐ, yí jí qián suǒ tàn xià céng yě. shēn rù yì pán cuò jiāo hù, duō rǔ zhù zǎn cóng, xì ruò pián zhī, tuán jù měi qiān bǎi zhī, yǔ xià céng jìng yuǎn.
由井下墜，即得平峽，西行三丈，又懸峽下墜，復得平窪，其中峽竅盤錯，交互層疊，乳柱花萼，倒垂團簇，不啻千萬。隨行胡生金陵人。折得石乳數十條，俱長六七寸，中空如管，外白如晶，天成白玉搔頭即「簪」的俗稱也。又有白乳蓮花一簇，徑大三尺，細瓣攢合，倒垂洞底，其根平貼上石，但懸一線，而實粘連處，蒂僅如拳，鏟而下之甚易。第出竇多隘，且下無所承，恐墜下時傷損其瓣，不忍輕擲也。盤旋久之，忽見明光一縷，透竅而出，井口亦如前，又在前井之南矣。又從上層西南入，其中石脊高下，屢見下陷之坑，窅黑無底，疑即前所探下層也。深入亦盤錯交互，多乳柱攢叢，〔細若駢枝，團聚每千百枝，〕與下層競遠。

wéi hòu yíng dōng dòng, rǔ zhù duō ér dà, xī zuò chuí lóng wǔ qiú zhuàng, bǐ liè jiē shù shí zhàng yún. cóng dōng běi zhě, bù wǔ zhàng, yǒu běi qiàn zhī qiào liǎng zhòng, jiē bù shèn shēn. dōng xiàng pān yá ér shàng, jiàn jìn jiàn qū, qí pán cuò yì rú xī dòng, ér shēn ào shǎo shā jiǎn yě zhī.
〔惟後營東洞，乳柱多而大，悉作垂龍舞虬狀，比列皆數十丈雲。〕從東北者，不五丈，有北嵌之竅兩重，皆不甚深。東向攀崖而上，漸進漸曲，其盤錯亦如西洞，而深奧少殺減也之。

qīng shī nán dòng, zài chéng nán èr shí lǐ, xī nán yǔ shàng lín fēn jiè chù, lù yóu yáng dù guò jiāng, dōng nán sì lǐ nǎi zhì. qí shān shí fēng zhuō lì, dòng zài shān zhī xià, kāi dōng xī èr mén. dōng mén tǎn xià, mén gāo shù zhàng, kuò yì shù zhàng, zhí tòu shān xī zhě yuē sān shí zhàng, píng tà xiū zhěng, xià bì rú dǐ, shàng fù rú màn, jiān yǒu shí zhù dǎo chuí màn xià.
青獅南洞，在城南二十里，西南與上林分界處，路由楊渡過江，東南四里乃至。其山石峰卓立，洞在山之下，開東西二門。東門坦下，門高數丈，闊亦數丈，直透山西者約三十丈，平拓修整，下壁如砥，上覆如幔，間有石柱倒垂幔下。

dòng zhī xī chuí, yòu yǒu shí zhù yī duì, wài zì dòng kǒu pái liè, dǐ dòng hòu xī jiè, bié chéng zhǎng xiè cóng xiè zhōng zhǔ wài dòng, shū léng qǐ yǒu, qiān mù pī yún, yòu huǎng rán fēn jìng yě. xī mén chóng jùn, xià yǒu jù shí pán dié wèi tái, shàng hū zhōng pán gāo qióng. cóng tái nèi tiào, yǐ bù jiàn qián dòng zhī dǐng, zhǐ jiàn gāo pán zhī shàng, sì miàn céng huí dié rào, rú yún qì róng jié, jiē yǒu qiào xué gōu lián, chuāng léng luó liè, ér kōng xuán wú shàng chù. cóng tái wài tiào, zé xī miàn sān qí zhī fēng, zhuō bǐ zhī xiù, jìn dāng dòng mén zhōng yāng, ruò shè zhī gōng zhě. yóu tái běi xià, ào kū zhōng fù kāi píng dòng yī wéi, wài zhì jù shí wèi zhàng, xià tòu zhōng xū, ruò qiáo zhī dù kōng. cóng cǐ bǐng jù běi rù dōng zhuǎn, qí xué dà ér yì qióng dōng cóng yè ài zhí rù, qí qiào xiá ér shén yuǎn.
洞之西垂，又有石柱一隊，外自洞口排列，抵洞後西界，別成長榭；從榭中矚外洞，疏楞綺牖ｙǒｕ，牽幕披雲，又恍然分境也。西門崇峻，下有巨石盤疊為台，上忽中盤高穹。從台內眺，已不見前洞之頂，只見高盤之上，四面層回疊繞，如雲氣融結，皆有竅穴鈎連，窗楞羅列，而空懸無上處。從台外眺，則西面三岐之峰，卓筆之岫，近當洞門中央，若設之供者。由台北下，奧窟中復開平洞一圍，外峙巨石為障，下透中虛，〔若橋之度空。〕從此秉炬北入東轉，其穴大而易窮；東從腋隘直入，其竅狹而甚遠。

jì qí zhǐ chù, dāng bù xià shí wǔ zhàng, yǐ yú wài dòng zhī bàn. cǐ xià dòng zhī zuì ào chù yě. chū xiǎo xué, fù zhuó yú xī mén zhī tái, yǎng shì shàng céng yún qì dié rào chù, jì yī dēng, bù kě dé. hū jiàn qí běi yǒu guāng dòu yǐng, zhī qí wài tōng, lù gōng lìng jiàn ér jié zhě cóng shān wài pān yá suǒ zhī.
計其止處，當〔不下十五丈，〕已逾外洞之半。此下洞之最奧處也。出小穴，復酌於西門之台，仰視上層雲氣疊繞處，冀一登，不可得。忽見其北有光逗影，知其外通，陸公令健而捷者從山外攀崖索之。

jiǔ zhī, qí rén yǐ chuān rù qí shàng, cóng xià tiào, zhēn ruò chéng yún duǒ ér juǎn wù yè yě. jì ér qí rén hū yuē: sù xié jù zhì, shàng kě shēn rù. yú cóng zhī. nǎi cóng xī mén xià, xún shān lù zhuǎn qí běi, fù nán xiàng pān yá jī.
久之，其人已穿入其上，從下眺，真若乘雲朵而卷霧葉也。既而其人呼曰：「速攜炬至，尚可深入。」余從之。乃從西門下，循山麓轉其北，復南向攀崖躋。

shān zhī bàn, yǒu mén běi xiàng.
山之半，有門北向。

chuān shí dòu rù, zé qí nèi xià xiàn tōng míng, fǔ jiàn zhū jūn qún zhuó tái shàng, yòu ruò dēng yuè kū mén tiān mén ér fǔ zhǔ chén jiè yǐ. qí shàng yǒu shí dǐ píng guǐ, shí duān xuán kōng chù, fù yǒu shí zhù wài liè, fēn chuāng jiè hù, gù zì xià wàng zhī, bù yī qí dòu, ér nèi shí páng tōng yě. yú shì bǐng jù dōng rù, yù rù yù shēn yǎo, rán zhōng pì yì jǐ èr shí zhàng yān. dōng rù jì qióng, fù zhuǎn xī běi, dé yī dòu. pān ér běi shàng, hū dào yǐng yáo tòu, yǒu xiá zòng héng, gāo shēn pián dá. pān qí dōng běi, yǒu xué gāo xuán, nèi xiá jì jùn, wài bì mí gèng jiā xuē, zhǐ nà jiē shòu guāng huī, wú cóng shēng jiàng. gèng cóng ào kū pī qí xī běi, chuān yè shàng tòu, yòu dé yī mén, píng zhěng míng tà. qí mén běi xiàng, qí chù yù gāo, tǔ nà fēng yún, jià yù rì yuè, fēi fù fán jìng.
穿石竇入，則其內下陷通明，俯見諸君群酌台上，又若登月窟、捫天門而俯矚塵界矣。其上有石砥平庋，石端懸空處，復有石柱外列，分窗界戶，故自下望之，不一其竇，而內實旁通也。於是秉炬東入，愈入愈深窅，然中辟亦幾二十丈焉。東入既窮，復轉西北，得一竇。攀而北上，忽倒影遙透，有峽縱橫，高深駢沓。攀其東北，有穴高懸，內峽既峻，外壁彌更加削，只納接受光暉，無從升降。更從奧窟披其西北，穿腋上透，又得一門，平整明拓。其門北向，其處愈高，吐納風雲，駕馭日月，非復凡境。

qí běi yè shàng yǒu yú ào, rán suǒ rù yǐ bù shèn yáo.
其北腋尚有餘奧，然所入已不甚遙。

yóu qí mén chū, yù yuán shí mì dèng ér xià, qí xià jiē xuē lì zhī bì, xuán tū zhī yá, wú cóng zhe zú. nǎi fù cóng dòng zhōng gù dào, jiàng chū zhì xuán tái xià kàn chù. zhū jūn zì xià hū zào, rén rén yǐ wèi xiān, jí yú yì zì yǐ wèi xiān yě. shū míng shū àn, shū gé shū tōng, shū shàng shū xià, shū fán shū xiān, cǐ dòng zhī líng, yì rén zhī líng yě? fēi lù gōng zhī lì, hé yǐ dé cǐ!
由其門出，欲緣石覓磴而下，其下皆削立之壁，懸突之崖，無從着足。乃復從洞中故道，降出至懸台下瞰處。諸君自下呼噪，人人以為仙，即余亦自以為仙也。倏明倏暗，倏隔倏通，倏上倏下，倏凡倏仙，此洞之靈，抑人之靈也？非陸公之力，何以得此！

qīng shī běi dòng, zài qīng shī tán běi àn. qīng shī tán zhě, jí yáng dù zhī xià liú yě, jiāng tán shēn huì, wèi qún yú zhī gōng, nǎi cān fǔ zhī jìn zhǎo gǔ wǎng yě wǎng suǒ bù gǎn rù zhě. qí běi yá yì duō qióng mén, yǔ nán dòng gé jiāng xiāng duì. yú yǔ zhōng guò cǐ, bù jí páng sōu. yòu xī wèi qīng shī miào. wēi fēng xī nán lái, dǐ shuǐ ér jǐn. yáng dù zhī shuǐ cóng xī, sān lǐ zhī shuǐ cóng běi, zhì cǐ hé liú ér dōng, fēng jié qí wān, yù wèi wù niè xiǎn jùn gāo sǒng, miào yǐ qí xià, suì jí yōu bì yān.
青獅北洞，在青獅潭北岸。青獅潭者，即洋渡之下流也，江潭深匯，為群魚之宮，乃參府之禁沼罟ｇǔ網也網所不敢入者。其北崖亦多穹門，與南洞隔江相對。余雨中過此，不及旁搜。又西為青獅廟。危峰西南來，抵水而盡。洋渡之水從西，三里之水從北，至此合流而東，峰截其灣，愈為屼嵲ｗùｎｉè險峻高聳，廟倚其下，遂極幽閟焉。

bǎo běi yán, zài chéng nán shí èr lǐ jù bǎo zhī běi.
堡北岩，在城南十二里〔巨〕堡之北。

bǎo nán qù yáng dù jǐn sān lǐ. qí mén dōng xiàng, zhōng shēn wǔ liù zhàng, hòu wā ér xià, bù néng shēn rù.
〔堡南去洋渡僅三里。〕其門東向，中深五六丈，後窪而下，不能深入。

dú shān cūn xī běi shuǐ yán, zài chéng nán bā lǐ dà lù zhī xī. dòng mén dōng xiàng, qián yǒu shí lù, zhōng kuà wèi qiáo, gài shuǐ fā shí zì dòng yì chū yě. dòng yǐ xī shān xià, dòng kǒu wēi shí lěi luò, yī qiàn ér xià, qí zhōng yǎo rán shēn hēi, bù néng xuán rù yě.
獨山村西北水岩，在城南八里大路之西。洞門東向，前有石路，中跨為橋，蓋水發時自洞溢出也。洞倚西山下，洞口危石磊落，欹嵌而下，其中窅然深黑，不能懸入也。

dǐ zhù yán xī fēng shuǐ yán, zài chéng nán sì lǐ.
砥柱岩西峰水岩，在城南四里。

yǒu fēng wù tū yú dǐ zhù zhī xī, gāo bù jí dǐ zhù, ér huí liè bèi zhī, shàng mào xià xuē, qí lín lí hén, yǎn ruò huáng shú xiāng piàn cè lì. qí nán duō kōng liè chéng mén, ér běi lù yǒu mén běi xiàng, liǎng yá rú hé zhǎng shàng bìng. qí nèi shēn yǎo, yǒu guāng nán tòu, ruò shén kōng tóng, dì mén yǒu zhū shuǐ yì yú liǎng yá, bù néng rù. jǐ fān yù yǐ mǎ dù, ér shuǐ xià duō luàn shí, qí yì bù qián.
有峰屼突於砥柱之西，高不及砥柱，而回列倍之，上冒下削，〔其淋漓痕，儼若黃熟香片側立。〕其南多空裂成門，而北麓有門北向，兩崖如合掌上並。其內深窅，有光南透，若甚崆峒，第門有瀦水溢於兩涯，不能入。幾番欲以馬渡，而水下多亂石，騎亦不前。

hòu yíng dōng shān dòng, zài chéng běi sì shí lǐ, jí hòu yíng dōng jiè shí shān zhī xī lù yě, qù hòu yíng sì lǐ. zhōng yòu yǒu xiǎo shān yī zhòng wèi jiè, shān ào zhōng duàn chù, yǒu jiān fēng zài qián, yì yuē dú shān, zé qí xī hù yě. zhí dǐ dōng shān xià, yǒu shí sǔn yī yuán yún.
後營東山洞，在城北四十里，即後營東界石山之西麓也，去後營四里。中又有小山一重為界，山坳中斷處，有尖峰在前，亦曰獨山，則其西護也。直抵東山下，有石筍一圓雲。

bèi jì èr yuè shí sì rì.
備記二月十四日。

xiān miào shān, zài chéng xī sì lǐ, xī miàn shí fēng zhī zuì jìn chéng zhě yě. shí fēng zhōng xuán, sān miàn dǒu jué, wéi cóng xī nán ào zhōng pān yá shàng, zé sān lǐ sì jìng jǐn zài mù zhōng.
仙廟山，在城西四里，西面石峰之最近城者也。石峰中懸，三面陡絕，惟從西南坳中攀崖上，則三里四境盡在目中。

xī yǒu cūn máng dēng shān ér qiáo, yù xiān dé dào, gù tǔ rén sì zhī.
昔有村氓登山而樵，遇仙得道，故土人祀之。

xùn táng fú shí, zài chéng xī wǔ lǐ xùn táng zhōng. xùn táng zhě, jí xiān miào shān nán zhī wù yě, zì xiān miào shān qián xī jiē shī zi ào. wù zhōng yǒu táng zhǎng shù lǐ, shuǐ zhǎng shí hóng liú màn yǎn, jù yú nì liú ér shàng, tǔ rén lì zhī, gù bù shū wèi tián, ér zhàng wèi táng.
汛塘浮石，在城西五里汛塘中。汛塘者，即仙廟山南之塢也，自仙廟山前西接獅子坳。塢中有塘長數里，水漲時洪流漫衍，巨魚逆流而上，土人利之，故不疏為田，而障為塘。

yǒu shí hè yī qū dāng táng zhī zhōng, shàng fú rú bài hé fù yè, zhī chēng páng yǎn, zhōng kōng wài lòu, shuǐ yī tán rào zhī, shí jī jù qí shàng, yòu rú shù liáng zǎn còu, qù shuǐ bù jí sān chǐ, ér hóng wò yún xū, ruò fēn ruò hé, jí yīn yūn wān yán zhī shì. qí xī běi lǐ yú jí xùn táng cūn, yǐ běi shān zhī xià.
有石壑一區當塘之中，上浮如敗荷覆葉，支撐旁偃，中空外漏，水一潭繞之，石箕踞其上，又如數梁攢湊，去水不及三尺，而虹臥雲噓，若分若合，極氤氳蜿蜒之勢。其西北里余即汛塘村，倚北山之下。

zhōu pō ài, zài chéng dōng èr shí wǔ lǐ, dōng jiè shí shān zhī jí yě. ài dāng jí zhōng, nán běi chóng yá gāo yā, yún qì chū méi qí zhōng, yú ài ér dōng, jí wèi qiān jiāng jìng. qí dōng běi shí shān nèi, wèi bā zhài zhī luó hóng dòng.
周泊隘，在城東二十五里，東界石山之脊也。隘當脊中，南北崇崖高壓，雲氣出沒其中，逾隘而東，即為遷江境。其東北石山內，為八寨之羅洪洞。

àn yī tǒng zhì: luó hóng dòng zài shàng lín xiàn dōng běi sì shí wǔ lǐ. zé xī shí yì shàng lín jìng, ér hòu lún yú zéi, suì bù néng huī fù, zhì jīn wèi zéi suǒ jù.
按《一統志》：「羅洪洞在上林縣東北四十五里。」則昔時亦上林境，而後淪於賊，遂不能恢復，至今為賊所踞。

dōng nán shí shān nèi, wèi mǎ chǎng dòng. yóu sān lǐ shǔ. dì dì wú jū mín, jiē jù mù.
東南石山內，為馬場洞。猶三里屬。第地無居民，皆巨木。

xùn táng hòu wù shí dòng, zài chéng xī qī lǐ. xī shān dōng lái, guò fó zǐ lǐng fēn wèi liǎng zhī, yī zhī zhí dōng wèi xùn táng cūn hòu fēng, yī zhī běi zhuǎn wèi wéi guī shān. èr shān zhī dōng běi yòu huán chéng yī wù, dōng yǐ xiān miào shān wèi qián zhàng, zhōng yǒu zhī fēng duì. qí lù yǒu dòng, mén dōng xiàng, qián yǒu shuǐ gé zhī, nèi wàng shén shēn, tǔ rén yún zhōng: kě róng qiān rén.
汛塘後塢石洞，在城西七里。西山東來，過佛子嶺分為兩支，一支直東為汛塘村後峰，一支北轉為韋龜山。二山之東北又環成一塢，東以仙廟山為前障，中有支峰對。其麓有洞，門東向，前有水隔之，內望甚深，土人云中：「可容千人。

xī qí xī yǒu cūn, jīn yǐ jū jǐn, quán, qióng wèi cǎo mǎng. suǒ xiàng dōng fēng zhī shàng, yì yǒu dòng, mén xī xiàng, gāo xuán yī cè, yì yì yú cǎo mǎng, jù wèi jí dēng.
昔其西有村，今已鞠ｊī盡，全，窮為草莽。「所向東峰之上，亦有洞，門西向，高懸欹側，亦翳於草莽，俱未及登。

sān céng gé zài cān fǔ tīng shì dōng, lù gōng suǒ xīn gòu yě. zhǎng sōng huán yīn, qún fēng sì hé, xiāo wú jū wú shù, zì yóu zì zài zhī mào rán yǒu yí shì zhī xiǎng.
三層閣在參府廳事東，陸公所新構也。長松環蔭，群峰四合，翛ｘｉāｏ無拘無束，自由自在之貌然有遺世之想。

sōng fēng tíng zài shǔ hòu tǔ shān zhī diān, sōng yīn shān sè, yáo lián pí nì chéng qiáng shàng de xiǎo qiáng, yuè sè yóu jiā.
松風亭在署后土山之巔，松蔭山色，遙連埤堄ｐíｎì城牆上的小牆，月色尤佳。

yú xià tà yú sān céng gé, jǐ zhì wàng xíng. lù gōng jiàn yú yú sōng fēng tíng, chén zuì yuè yè, gù yǐ zhōng jì.
餘下榻於〔三〕層閣，幾至忘行。陸公餞余於松〔風〕亭，沉醉月夜，故以終記。

sān lǐ: yī yuē shàng wú yú lǐ, yī yuē xià wú yú lǐ, yī yuē shùn yè lǐ.
三里：一曰上無虞里，一曰下無虞里，一曰順業里。

bā zhài: xī jiè zhě yuē zhài lěi dōng yǔ hòu yíng duì.
八寨：西界者曰寨壘、東與後營對。

dōu zhě dōng yǔ zhōu ān duì.
都者、東與周安對。

bō dīng, dōng yǔ sū jí duì.
剝丁，東與蘇吉對。

dōng jiè zhě yuē luó hóng xī yǔ zuǒ yíng duì.
東界者曰羅洪、西與左營對。

nà liáng xī yǔ hòu yíng duì.
那良、西與後營對。

gǔ mǎo gǔ bō hé luó.
古卯、古缽、何羅。

sān zhèn: zhōng yuē zhōu ān, běi yuē sū jí, xī nán yuē gǔ péng.
三鎮：中曰周安，北曰蘇吉，西南曰古鵬。

guàn bā zhài zhī zhōng zhě, nán zì hòu yíng, běi dǐ zhōu ān, jí yú luó mù dù. qí zhōng yǒu nà lì xuán àn lán jiàn qiáo lán zhū cūn, nán běi shí yú lǐ. xī nǎi shùn yè lǐ jí zhōu ān zhī shǔ, jīn wèi bā zhài yú dǎng suǒ jù.
貫八寨之中者，南自後營，北抵周安，極於羅木渡。其中有那歷、玄岸、藍澗、橋藍諸村，南北十餘里。昔乃順業里及周安之屬，今為八寨餘黨所踞。

qú kuí lán hǎi cháo.
渠魁藍海潮。

bā zhài jiāo tōng, ér sān lǐ zhī hòu mén bù tōng yǐ.
八寨交通，而三里之後門不通矣。

sān lǐ zhōu wéi shí fēng, zhōng dāng tǔ shān jǐn chù, fēng qì hán hé, dú shèng yú cǐ tǔ gāo yú yì, shēng wù zhuó mào, fēi tā chù kě jí. suǒ yì hé sè tè dà, héng zhǒng yī guō, zhǎng bèi zhī, xìng róu jiā, yì yì shù tǔ yì bān dì fāng suǒ zhí. chù wù wú suǒ bù yǒu. jī tún jù shí mǐ fàn, qí féi yì cháng. yā dà zhě zhòng sì jīn ér fāng. cǐ bāng zéi yú shén jiān, zhǎng jǐn yú cùn, ér cǐ dì dú yǒu zhǎng sì wǔ cùn zhě. sān lǐ chū kǒng què. fēng sú: zhēng yuè chū wǔ qǐ, shí wǔ zhǐ, nán fù dá gē yuē dǎ bá, huò yuē dǎ bo. jǔ guó ruò kuáng, yì yín sú yě. guǒ pǐn nán zhǒng wú dān lì, běi zhǒng wú hé táo, qí yú jiē yǒu zhī. chūn chū, gǒu qǐ yá dà rú zhù yún, cǎi yú shù, gāo èr sān zhàng ér bù jié shí, yuè yǐ tāng zhǔ wù qí yá shí zhī rù kǒu, wēi shì yǒu kǔ ér dài liáng, xuán yǒu yì wèi, fēi wú tǔ suǒ néng wàng. mù mián shù shén gāo ér jù, yuè xī suí chù yǒu zhī, ér cǐ zhōng yóu duō.
三里〔周圍石峰，中當土山盡處，風氣含和，獨盛於此；土膏腴懿，生物茁茂，非他處可及。〕〔所藝禾穡特大，恆種一郭，長倍之，性柔嘉，亦異庶土一般地方所植。〕畜物無所不有。雞豚俱食米飯，其肥異常。鴨大者重四斤而方。此邦鯽魚甚艱，長僅逾寸，而〔此地〕獨有長四五寸者。三里出孔雀。風俗：正月初五起，十五止，男婦答歌曰「打跋」，或曰「打卜」。舉國若狂，亦淫俗也。果品南種無丹荔，北種無核桃，其餘皆有之。春初，枸杞芽大如箸雲，采於樹，高二三丈而不結實，瀹ｙｕè以湯煮物其芽實之入口，微似有苦而帶涼，旋有異味，非吾土所能望。木棉樹甚高而巨，粵西隨處有之，而此中尤多。

chūn shí huā dà rú mù bǐ jí xīn yí, ér hóng sè càn rán, rú yún jǐn fú kōng, yǒu bái niǎo chéng qún, sì miàn xiáng rào zhī, xiǎng shí zhuó qí cóng yě. jié bāo rú yā dàn, lǎo liè ér tǔ huā, zé pān zhī huā yě, rú é líng yáng róng, bái ér yǒu guāng. yún sì chéng rén yì yǒu liàn zhēng zhǔ shǐ róu ruǎn jié bái zhī wèi bù zhě, xì mì nán chéng, ér qí sè wēi huáng, xiǎng zá sī yǐ chéng zhī yě.
春時花大如木筆即辛彝，而紅色燦然，如雲錦浮空，有白鳥成群，四面翔繞之，想食啄其叢也。結苞如鴨蛋，老裂而吐花，則攀枝花也，如鵝翎、羊絨，白而有光。雲泗城人亦有練蒸煮使柔軟潔白之為布者，細密難成，而其色微黃，想雜絲以成之也。

xiāng sī dòu shù jí hóng dòu shù gāo sān sì zhàng, yǒu jiá rú zào jiá ér xì, měi zhī sì wǔ jiá, rú zǎn yī chù, zhǎng yī cùn ér dà jǐn rú zhǐ. zi sān sì lì zhuì yīng zhōng, dōng jiān jiá lǎo liè wèi liǎng piàn, pán suō rú huā duǒ, zi yóu bù là. qí zi rú dòu zhī xì zhě ér biǎn, sè rú diǎn zhū, shān hú bù néng bǐ qí cǎi yě.
相思豆樹即紅豆樹高三四丈，有莢如皂莢而細，每枝四五莢，如攢一處，長一寸而大僅如指。子三四粒綴英中，冬間莢老裂為兩片，盤縮如花朵，子猶不落。其子如豆之細者而扁，色如點朱，珊瑚不能比其彩也。

yú suǒ dé hé xǔ.
余索得合許。

zhú yǒu zhōng shí wài duō jù cì zhě, cóng shēng ér zuì dà yǒu zhǎng jié zhī ruò bù fán zhě, xiāo sǎ ér pō xì rú wú dì zhī sǒng jié xū zhōng, zé jiān yǒu zhī ér wú jù zhě yòu yī zhǒng jié xì ér píng, jǐn ruò zhuì yī lǚ ér sè bái, kě wèi zhàng, tǔ rén yì yuē zòng zhú, chū sān zhèn zhī sū jí qí dì yì yǒu fāng zhú, zhǐ zài xià shù jié ér bù shèn duān.
竹有中實外多巨刺者，叢生而最大；有長節枝弱不繁者，瀟灑而頗細；如吾地之聳節虛中，則間有之而無巨者；又一種節細而平，僅若綴一縷而色白，可為杖，土人亦曰粽竹，出三鎮之蘇吉；其地亦有方竹，止在下數節而不甚端。