wù yín gōng yuán nián zhēng yuè chū yī rì yīn yǔ fù mián lián, zhì chū liù shāo zhǐ. lù jūn wǎng bīn zhōu, shí yī rì guī.
戊寅(公元1638年)正月初一日阴雨复绵连,至初六稍止。陆君往宾州,十一日归。
shí sān rì yóu dú shān yán, yòu xiǎo dú shān.
十三日游独山岩,又小独山。
shí wǔ rì yǔ zhōng wǎng yóu zhōu pō ài. ài zài sān lǐ dōng èr shí wǔ lǐ. wǎn zhuó nán lóu, guān lóng dēng shén shèng.
十五日雨中往游周泊隘。隘在三里东二十五里。晚酌南楼,观龙灯甚盛。
èr shí qī rì tóng lù bó héng yóu bái yá bǎo yán dòng. dòng zài yáng dù xī, běi xiàng gāo dòng sān céng, yòu dōng nán xiàng shēn dòng, nèi fēn èr zhī. rù sù bái yá shào guān qín yú jiā.
二十七日同陆伯恒游白崖堡岩洞。洞在杨渡西,北向高洞三层,又东南向深洞,内分二支。入宿白崖哨官秦余家。
èr shí bā rì lù gōng kūn zhòng zhì, tóng yóu qīng shī yán.
二十八日陆公昆仲至,同游青狮岩。
yán zài yáng dù dōng nán, guò dù sì lǐ nǎi zhì. qí yán dōng xī zhí tòu, dōng mén píng, xī mén gāo, dòng nèi xià shén kuān píng, shàng liǎng céng zhōng kōng tòu dǐng. xī mén nèi kě wàng ér gāo bù kě shàng, xū yóu shān běi xiǎo dòu pān yá ér rù, xià lín xī mén zhī dǐng. yòu dōng rù shēn ào, yòu běi tòu zhòng mén, jù zài jué bì zhī shàng.
岩在杨渡东南,过渡四里乃至。其岩东西直透,东门平,西门高,洞内下甚宽平,上两层中空透顶。西门内可望而高不可上,须由山北小窦攀崖而入,下临西门之顶。又东入深奥,又北透重门,俱在绝壁之上。
shì rì zhuó yú dòng zhōng, yǒu sūn zhāng wáng sān zhǐ huī shǐ tóng yǐn.
是日酌于洞中,有孙、张、王三指挥使同饮。
jì nǎi guān dǎ yú yú jiāng pàn, dǐ mù guī, nǎi bìng.
既乃观打鱼于江畔,抵暮归,乃病。
èr shí jiǔ sān shí liǎng rì yú wò kē bìng dōng gé. tiān yù fù bù zhǐ.
二十九、三十两日余卧疴kē病东阁。天雨复不止。
èr yuè chū yī rì shāo jì.
二月初一日稍霁。
chū èr rì fù yǔ. shì rì yú bìng shǎo yù, nǎi qǐ.
初二日复雨。是日余病少愈,乃起。
chū sān rì yǔ zhōng fù wǎng qīng shī tán guān dǎ yú.
初三日雨中复往青狮潭观打鱼。
xiān shì zhāng huī shǐ jí zhǐ huī shǐ jiǎn chēng yán, qīng shī yán zhī nán yǒu jī lóng shān, yì yǒu dà yán, gù lù gōng yǐ qí sòng yú zhì cǐ, mìng zhāng wǎng tóng yóu. zhāng yán yǔ zhōng bù kě rù, qiě jiǔ wú yóu zhě, gù zǔ yú, réng mào yǔ guī.
先是张挥使即指挥使简称言,青狮岩之南有鸡笼山,亦有大岩,故陆公以骑送余至此,命张往同游。张言雨中不可入,且久无游者,固阻余,仍冒雨归。
zì hòu yú yù cí lù gōng xíng, lù gōng zé shí sān rì wéi qī.
自后余欲辞陆公行,陆公择十三日为期。
lián rì duō yǔ, zhì chū jiǔ shāo jì. lù gōng mìng nèi zhí liú yù chí jiā shēng kūn zhòng bìng xuán zhī bó héng gè fēn rì wèi yàn jiàn yú. yīn chū yǎn wǔ chǎng, bó héng èr liú wèi zǒu mǎ mìng shè. yǎn wǔ chǎng zhōu wéi yǒu tǔ chéng, jí fèng huà xiàn zhǐ yě, zài chéng dōng.
连日多雨,至初九稍霁。陆公命内侄刘玉池、嘉生昆仲并玄芝、伯恒各分日为宴饯余。因出演武场,伯恒、二刘为走马命射。演武场周围有土城,即凤化县址也,在城东。
shí yī rì zǎo wén yǔ shēng, yú shén kǒng wèi xíng lù zhī zǔ. jí qǐ, zé jì sè jiàn kāi. zhì wǎn, jiàn yú yú shǔ hòu shān tíng. yuè sè jiǎo rán, sōng yǐng líng luàn, rú zhuó bīng hú, wèi zhī zuì yǐn.
十一日早闻雨声,余甚恐为行路之阻。及起,则霁色渐开。至晚,饯余于署后山亭。月色皎然,松影零乱,如濯冰壶,为之醉饮。
shí èr rì rì sè shén lì. zì zhì sān lǐ, shǐ jiàn cǐ jìng rì zhī qíng lǎng. shì rì lù gōng zì jiàn yú, qiě yǐ hòu jìn qián cái huò lǐ wù wèi kuì, bìng mǎ pái jiàn shū xiāng bì, jí qiǎn quǎn qíng yì shēn hòu chán mián zhī yì, qiě dìng jiǔ yào yān.
十二日日色甚丽。自至三里,始见此竟日之晴朗。是日陆公自饯余,且以厚赆jìn钱财或礼物为馈,并马牌、荐书相畀,极缱绻qiǎnquǎn情意深厚缠绵之意,且订久要焉。
hé yì tiān mò dé cǐ zhī jǐ, qǐ fēi yú zhòng xiáng jí yú fān, sān guó shí wú guó jīng xué jiā, kǒng róng céng kàn guò tā de yì xué zhù zuò, rèn wéi yǐ tā wèi zhī jǐ ér yī shēng wú hàn, hòu yǐ qí míng dài chēng zhī jǐ zhī suǒ wéi kāi yí zhě hū?
何意天末得此知己,岂非虞仲翔即虞翻,三国时吴国经学家,孔融曾看过他的《易》学著作,认为以他为知己而一生无憾,后以其名代称知己之所为开颐者乎?
shí sān rì wǔ gǔ, yǔ shēng fù zuò. jì qǐ, yǔ zhǐ, léi shēng yīn yīn. lù gōng qīn wèi zhì zhuāng bì, jì fàn, sòng zhì yuán mén, mìng shù qí sòng yú. suì dōng chū dōng mén, guò yǎn wǔ chǎng, dǐ qín shuǐ qiáo, bó héng yǔ sū yǒu chén zhòng róng bié qù. yòu yī shào guān wáng xìng zhě yǐ qí lái, yǔ liú yù chí tóng sòng dù qín shuǐ qiáo. yòu dōng yī lǐ, běi xiàng rù shān, shēng zhì bǎn lǒng, dōng běi shí sì lǐ, dǐ yī zuì gāo shí fēng zhī lù, yǒu yī tǔ fù xī zhuì shí fēng zhī xià, shì wèi zuǒ yíng.
十三日五鼓,雨声复作。既起,雨止,雷声殷殷。陆公亲为治装毕,既饭,送至辕门,命数骑送余。遂东出东门,过演武场,抵琴水桥,伯恒与苏友陈仲容别去。又一哨官王姓者以骑来,与刘玉池同送渡琴水桥。又东一里,北向入山,升陟坂垅,东北十四里,抵一最高石峰之麓,有一土阜西缀石峰之下,是为左营。
qí shí shān dōng jí luó hóng dòng zéi.
其石山东即罗洪洞贼。
yíng běi yī lǐ yǒu xū chǎng, chèn xū zhě duō zéi rén. rán xū wú tā wù, ròu mǐ ér yǐ. yòu běi xíng, jiē dōng shí xī tǔ.
营北一里有墟场,趁墟者多贼人。然墟无他物,肉米而已。又北行,皆东石西土。
gòng qī lǐ, yǒu shí yá jiā dào, shù fēng dāng mén, nǎi jīn jī shān yě. tòu shān yè èr lǐ, běi fù kāi jiān xiá běi qù. yòu shí lǐ, wèi hòu yíng. yíng zài xī tǔ shān zhī shàng, dōng zhī zé shí fēng cēn cī, xī zhī zé tǔ shān pán cuò. yíng yú shān diān, tǔ shān xíng rú chuán.
共七里,有石崖夹道,竖峰当门,乃金鸡山也。透山腋二里,北复开间峡北去。又十里,为后营。营在西土山之上,东支则石峰参差,西支则土山盘错。营于山巅,土山形如船。
qí shí shān dōng nǎi nà liáng zéi zhài.
其石山东乃那良贼寨。
shào guān yáng yíng kuǎn shén qín.
哨官杨迎款甚勤。
yáng hào yào xiān, mǐn zhāng zhōu rén.
杨号耀先,闽漳州人。
yù wǎng yóu dōng yán, yǐ yǔ sè fù lái, kǒng mù, nǎi zhǐ.
欲往游东岩,以雨色复来,恐暮,乃止。
zì jiù nián shí èr yuè niàn sān rì rù sān lǐ, zhì jīn èr yuè shí sān rì yóu sān lǐ qǐ chéng, gòng wǔ shí rì.
自旧年十二月廿三日入三里,至今二月十三日由三里起程,共五十日。
sān lǐ zhuān chéng, zhōu huí dà sān lǐ. dōng xī jiē shí shān pái liè, zì hòu yíng fēn zhī nán xià, zhōng yǒu tǔ shān yī zhī, zhì cǐ ér jǐn, yòu qǐ yī yuán pào, yǐ chéng huán zhī.
三里砖城,周回大三里。东西皆石山排列,自后营分枝南下,中有土山一支,至此而尽,又起一圆泡,以城环之。
cān fǔ jí yǐ pào jiàn yá jí yá, guān fǔ yá mén. fǔ zhōu wéi qiáo sōng shí yú, gāo cì yún xiāo, gàn dà jiē sān rén hé bào. yú yǐ wéi shù bǎi nián wù. àn bēi, nǎi lóng qìng chū nián jiàn fǔ shí suǒ zhí, zāi yú liù shí nián, dì qì yǒng shèng rú cǐ.
参府即倚泡建牙即衙,官府衙门。府周围乔松石余,〔高刺云霄,〕干大皆〔三人〕合抱。余以为数百年物。按碑,乃隆庆初年建府时所植,〔栽逾六十年,〕地气涌盛如此。
chéng jiǔ tuí, qiě wú lóu lǔ wàng lóu, lù gōng tè zēng jī xiū zhù zhì dié, chuàng sān mén lóu.
城久颓,且无楼橹lǔ望楼,陆公特增缉修筑雉堞,创三门楼。
dōng xī nán sān mén. wéi zhí běi dāng fǔ wú mén.
东、西、南三门。惟直北当府无门。
nán mén zhī wài, yòu jiàn nán lóu, yǐ zhuàng yī fāng zhī xíng shì.
南门之外,又建南楼,以壮一方之形势。
yú yǒu nán xuān lóu jì.
余有《南宣楼记》。
yòu qián, zé dōng xī èr xī jiāo yú huì shuǐ qiáo, èr xī, xī dà ér dōng xiǎo, jù fā yuán hòu yíng zhī dōng xī gǔ, hé ér xià yáng dù.
又前,则东西二溪交于汇水桥,二溪,西大而东小,俱发源后营之东、西谷,〔合〕而下洋渡。
ér dú shān yán yòu zhōng zhì wéi xià liú zhī yào, qián yòu yǒu dú shān cūn zhī shān wèi dì èr chóng yào.
而独山岩又中峙为下流之钥,前又有独山村之山为第二重钥。
sān lǐ zhī jiè, nán yú yáng dù huò zuò yáng dù.
三里之界,南逾杨渡或作洋渡。
dǐ jī lóng shān, gòng èr shí lǐ. běi guò hòu yíng dǐ fēn jí lǐng, gòng wǔ shí lǐ.
抵鸡笼山,〔共二十里。〕北过后营抵分脊岭,共五十里。
xī shí jí běi nà lì hài àn èr cūn, běi bìng lán jiàn jù shùn yè lǐ shǔ, jīn yǐ lún wéi zéi kū.
昔时脊北那历、亥岸二村,北并蓝涧俱顺业里属,今已沦为贼窟。
dōng dǐ zhōu pō ài, gòng èr shí wǔ lǐ.
东抵周泊隘,共二十五里。
xī dǐ sū kēng, wǔ shí wǔ lǐ.
西抵苏坑,五十五里。
zòng héng jiē qī shí lǐ. míng" sān lǐ" zhě, yǐ xī wèi zéi jù, wáng wén chéng jí wáng shǒu rén yě píng bā zhài, shǐ qīng chū zhī, biān hù sān lǐ: yī yuē shàng wú yú, èr yuē xià wú yú, sān yuē shùn yè lǐ.
纵横皆七十里。名“三里”者,以昔为贼踞,王文成即王守仁也平八寨,始清出之,编户三里:一曰上无虞,二曰下无虞,三曰顺业里。
jīn shùn yè běi jìng yǔ bā zhài jiē rǎng zhě shí yú lǐ, nà lì xuán àn bìng lán zhāng jiē zéi jù wèi cháo.
今顺业北境与八寨接壤者十余里,那历、玄岸并蓝漳皆贼踞为巢。
céng zhì fèng huà xiàn, jí jīn yǎn wǔ chǎng zhōu wéi tǔ chéng, yí zhǐ shàng cún. suí fèi, hòu yǐ nán dān wèi qiān cǐ, ér shè cān fǔ zhèn zhī. tián liáng chū shū wèi shōu, hòu guī shàng lín xiàn, ér mín yǐ bù biàn, fù fēn fēn yì guī wèi yǐ.
曾置凤化县,即今演武场周围土城,遗址尚存。随废,后以南丹卫迁此,而设参府镇之。田粮初输卫收,后归上林县,而民以不便,复纷纷议归卫矣。
sān lǐ yǐ yáng dù wèi qián mén, yǒu lǐ yī jiāng xī zì shàng lín xiàn dà míng shān fā yuán, dōng liú zhì cǐ, héng wèi yáng dù. dù zhī nán zé shí fēng lí lì, ruò jiàn biāo liè jǐ dù zhī běi zé shí fēng huí hé, zhōng kāi yī xiá, wài còu rú mén, yǒu xiǎo jiāng zì běi ér nán, zhù yú yáng dù xià liú, jí huì shuǐ qiáo xià hé liú shuǐ yě. sù xiǎo jiāng xī àn rù xiá, wǎn zhuǎn jù cóng liǎng jiè shí shān zhōng, běi xíng shù lǐ, liǎng jiè shān jiàn kāi jiàn tà, zhōng huán píng chóu, yǒu dú shān cūn jiè qí zhōng, yī shí shān zhōng lì xī xī wèi wài àn, yòu yǒu dú shān yán wèi nèi àn. yú shì dōng xī liǎng xī zhī shuǐ qián hé ér nán qù, běi miàn shí shān yù kāi, tǔ shān zì běi ér lái, jié wèi chéng zhì yān. chéng běi tǔ shān zhōng xuán, zhí zì hòu yíng xī běi yāo jiǎo ér xià, zhì cǐ ér jǐn. qí dōng xī liǎng jiè shí shān huí hé rú bào, yù yuǎn yù mì, ruò tiān chéng shí guō, lìng pì yī hán gài yú zhōng zhě, gài xī lái zhī jí gāo zhì wèi dà míng shān, fēn zhī dōng zǒu, huán rào yú sū kēng nán běi zhě, suì wèi xī jiè zhī zhàng yòu běi zhuǎn ér dōng dǐ hòu yíng zhī hòu, nǎi zhōng fēn tǔ shān yī zhī, zhí nán sì shí lǐ ér jié sān lǐ, ruò è zhōng zhī fáng qí fēn zhī dōng dù zhě, yòu nán zhuǎn huán rào wèi dōng jiè zhī zhàng. gù zhōu pō jīn zuò diāo pō sū kēng liǎng chù, wèi sān lǐ dōng xī zhī yè, zhèng zhōng yǔ chéng zhì xiāng duì. qí chù dōng xī zuì tà, ruò è zhī zhōng zhé chù yān. yóu zhōu pō ér nán, jiàn zhuǎn jiàn hé, zhì yáng dù ér xī xiàng lín xī, zé qīng shī miào zhī hòu yá yě. yóu sū kēng ér nán, jiàn zhuǎn jiàn hé, zhì yáng dù ér dōng xiàng lín xī, zé bái yá bǎo zhī dōng yá yě.
三里以洋渡为前门,有〔李依〕江西自上林县大明山发源,东流至此,横为杨渡。渡之南则石峰离立,若建标列戟;渡之北则石峰回合,中开一峡,外凑如门,有小江自北而南,注于洋渡下流,〔即汇水桥下合流水也。〕溯小江西岸入峡,宛转俱从两界石山中,北行数里,两界山渐开渐拓,中环平畴,有独山村界其中,〔一石山中立溪西〕为外案,又有独山岩为内案。于是东西两溪之水前合而南去,北面石山愈开,土山自北而来,结为城治焉。城北土山中悬,直自后营西北夭矫而下,至此而尽。其东西两界石山回合如抱,愈远愈密,若天成石郭,另辟一函盖于中者,盖西来之脊高峙为大明山,分支东走,环绕于苏坑南北者,遂为西界之障;又北转而东抵后营之后,乃中分土山一支,直南四十里而结三里,若萼中之房;其分支东度者,又南转环绕为东界之障。故周泊今作刁泊、苏坑两处,为三里东西之腋,正中与城治相对。其处〔东西〕最拓,若萼之中折处焉。由周泊而南,渐转渐合,至洋渡而西向临溪,则青狮庙之后崖也。由苏坑而南,渐转渐合,至洋渡而东向临溪,则白崖堡之东崖也。
èr yá còu hé yú yáng dù, jí suǒ rù zhī qián mén, ruò è zhī hé jiān chù yān.
二崖凑合于洋渡,即所入之前门,若萼之合尖处焉。
dōng xī liǎng xī, jù zài liǎng jiè shí shān zhī nèi, tǔ shān běi zì hòu yíng pán fú ér lái, liǎng yuán suì jiā ér yǔ jù. xī jiè zhě, nán zhì luó xū jīn zuò luó wéi běi, yòu hé yī rào chéng xī, yòu xī dǐ shí cūn, hé xùn táng zhī shuǐ, nǎi dōng nán chū huì shuǐ qiáo xià, hé dōng xī.
东西两溪,俱在两界石山之内,土山北自后营盘伏而来,两源遂夹而与俱。西界者,南至罗墟今作罗圩北,又合一绕城西,又西抵石村,合汛塘之水,乃东南出汇水桥下,合东溪。
dōng jiè zhě, nán zhì qín shuǐ yán dōng, yòu nán chū qín shuǐ qiáo, yòu hé yī dōng lái zhī shuǐ, qū zhé dǐ dōng nán shí fēng xià, yòu chuān liú shān xiá zhōng, nǎi xī chū ér hé xī xī. èr shuǐ hé ér nán, jīng liǎng dú shān, yíng zhī, yòu nán zhù yú yáng dù zhī dōng. dà jiāng xī xià, cǐ shuǐ běi xià, hé bìng dōng qù. qí xī běi zhī jiā, jí yáng dù dōng běi zhī jiā, wèi qīng shī miào hòu yá.
东界者,南至琴水岩东,又南出琴水桥,又合一东来之水,曲折抵东南石峰下,又穿流山峡中,乃西出而合西溪。二水合而南,经两独山,潆之,又〔南〕注于洋渡之东。大江西下,此水北下,合并东去。其西北之夹,即洋渡;东北之夹,为青狮庙后崖。
wéi guī dòng, zài chéng xī shí lǐ wéi guī cūn jīn zuò wéi guī. xī yóu xùn táng jīn zuò xìn táo yú fó zǐ lǐng ér běi, qí lù jìn: běi yóu luó xū zhuǎn shí shān zuǐ ér nán, qí lù yuǎn. qí zhōng qún fēng huán rào, nèi tà píng chóu, yǒu xiǎo shuǐ zì běi ér nán, fēn liú shí xué ér qù.
韦龟洞,在城西十里韦龟村今作韦归。西由汛塘今作信桃逾佛子岭而北,其路近:北由罗墟转石山嘴而南,其路远。其中群峰环绕,内拓平畴,有小水自北而南,分流石穴而去。
wéi běi miàn shí shān shǎo kāi, yì yǒu dú fēng zhōng zhì ruò biāo.
惟北面石山少开,亦有独峰中峙若标。
wéi guī zhī shān zì dōng nán zhōng xuán, běi xiàng ér duì zhī, hán gài dú chéng, shān shuǐ jiē nì, zhēn shì wài dān qiū yě. shù shí jiā yǐ shān běi lù, yǐ zào zhǐ wèi yè, qī shě lěi lěi, huò gāo huò xià, céng qiàn shí xì, wàng zhī yǐ piāo rán yù xiān. qí xī jí dòng mén, mén yì běi xiàng. chū rù shén ài ér hēi, xī nán xià shù bù, tòu chū shí xì, hū qióng rán gāo pán, huà rán nèi lǎng. qí sì jì shén tà, ér dǐng yǒu xuán kōng zhī xué, tiān guāng dào yìng, zhèng zhuì qí zhōng. běi xiàng jī shí ér shàng, rǔ zhù qián pái, nèi huán píng tái, kě bù jǐ xí nán xiàng shè jí ér xià, bì dài zhōng huì, yuán quán bù jié, cūn rén zhī qǔ jí zhě, xián qǔ gěi yān. píng tái zhī qián, yòu duō sēn liè zhī zhù, chuáng gài pián cuò, wén lǐ míng yíng zuǒ duō céng dié zhī kuài, shī xiàng jiāo jù, xíng yǐng lěi luò.
韦龟之山自东南中悬,北向而对之,函盖独成,山水皆逆,真世外丹丘也。数十家倚山北麓,以造纸为业,栖舍累累,或高或下,层嵌石隙,望之已飘然欲仙。其西即洞门,门亦北向。初入甚隘而黑,西南下数步,透出石隙,忽穹然高盘,划然内朗。其四际甚拓,而顶有悬空之穴,天光倒映,正坠其中。北向跻石而上,乳柱前排,内环平台,可布几席;南向拾级而下,碧黛中汇,源泉不竭,村人之取汲者,咸取给焉。平台之前,右多森列之柱,幢盖骈错,纹理明莹;左多层叠之块,狮象交踞,形影磊落。
qí nèi zuǒ yòu yòu kě shēn rù yān.
其内左右又可深入焉。
bǐng jù yóu yòu xī xiàng rù, jiàn xià jiàn qí, ér nán kě bàn lǐ, yòu kāi yī hè ér chū. bǐng jù yóu zuǒ dōng xiàng rù, jiàn jī jiàn yú ér běi, kě bàn lǐ, yòu zhuǎn yī dòu ér hái. wén yóu yòu hè tī xiǎn ér shàng, qí rù shén shēn rán mì dǎo bù dé, wéi néng yán zhī, bù néng qián yě. shì yán wài mì zhōng kuān, shàng yǒu tōng tiān zhī yǐng kě yǐ nèi zhào, xià yǒu féng yuán zhī qiào bù dài wài qiú, yī wán sāi kǒu, qiān gǔ cháng chūn.
秉炬由右西向入,渐下渐岐,而南可半里,又开一壑而出。秉炬由左东向入,渐跻渐逾而北,可半里,又转一窦而还。闻由右壑梯险而上,其入甚深;然觅导不得,惟能言之,不能前也。是岩外密中宽,上有通天之影可以内照,下有逢源之窍不待外求,一丸塞口,千古长春。
sān lǐ suī yán gǔ jué shèng, gù dāng yǐ shì yán guān. kuàng qí wài cūn jū, yòu shàn táo yuán gǔ kǒu zhī shèng hū?
〔三里虽岩谷绝盛,固当以是岩冠。〕况其外村居,又擅桃源、谷口之胜乎?
qín shuǐ yán, zài chéng dōng liù lǐ qín shuǐ qiáo zhī běi, zhōng zhī tǔ shān dōng nán jǐn chù yě.
琴水岩,在城东六里琴水桥之北,中支土山东南尽处也。
dōng xī zì běi huán shān zhī dōng. tǔ shān jì jǐn, dú lù shí shān yī quán, qí shí cēn cī céng dá. shān nán yì yǒu shù jiā zhī cūn. dòng zài cūn xī shān bàn, qí mén nán xiàng. chū rù wā ér xià, shén yī cè běi jìn shù zhàng, bǐng jù yú yī ài, zhuǎn ér xī, shǐ qióng rán zhōng gāo, xī tòu míng xué, běi yǒu àn qiào dāng míng chù yǒu píng shí kuò sān zhàng, wò dòng dǐ rú zhuì, kě pān ér qì yān. bǐng jù qióng àn qiào, shù zhàng ér ài, jī qí shàng, yì bù néng shēn rù.
东溪自北环山之东。土山既尽,独露石山一拳,其石参差层沓。山南亦有数家之村。洞在村西山半,其门南向。初入洼而下,甚欹侧;北进数丈,秉炬逾一隘,转而西,始穹然中高,西透明穴,北有暗窍;当明处有平石阔三丈,卧洞底如坠,可攀而憩焉。秉炬穷暗窍,数丈而隘,跻其上,亦不能深入。
nǎi réng chū zhì píng shí, jī xī xué ér chū, zé shān zhī xī miàn yě.
乃仍出至平石,跻西穴而出,则山之西面也。
xià shān, réng zhuǎn shān qián, qí ér zhōu zhōu yóu wán zhī. dòng qián shāo xià, qí dōng yì kāi yī yán, mén yì nán xiàng, wài gāo ér zhōng qiǎn, cūn rén jī xīn yú zhōng yān. qí běi yòu kāi liǎng yán, yī shàng yī xià: shàng zhě zài zhòng yá, wú lù xià zhě duō zhū shuǐ, rán yì bù néng yǔ qián tōng yě.
下山,仍转山前,骑而周周游玩之。洞前稍下,其东亦开一岩,门亦南向,外高而中浅,村人积薪于中焉。其北又开两岩,一上一下:上者在重崖,无路;下者多潴水,然亦不能与前通也。
fó zǐ lǐng běi yán, zài chéng xī qī lǐ xùn táng cūn zhī xī. fó zǐ lǐng zhě, shí shān zì xī fēn zhī ér dōng, dōng wèi xùn táng xiān miào zhū fēng, ér lǐng jiè qí jiān, shí gǔ lín lín. yú lǐng ér běi xià, zé wéi guī cūn xī wù zhī shuǐ, nán liú ér dǐ qí lù, qīng rù dòng yān. dòng mén běi xiàng shén huō, zhōng huí huán chéng tán, tán zhōng zhū shuǐ yuān chéng, shēn bù kě cè, tán sì zhōu jiē shí bì wú xì.
佛子岭北岩,在城西七里汛塘村之西。佛子岭者,石山自西分支而东,东为汛塘、仙庙诸峰,而岭界其间,石骨嶙嶙。逾岭而北下,则韦龟村西坞之水,南流而抵其麓,倾入洞焉。洞门北向甚豁,中回环成潭,潭中潴水渊澄,深不可测,潭四周皆石壁无隙。
wén qí nán yǒu xì zài shuǐ xià, dà lǎo yǔ shuǐ cóng běi dǎo xià, dòng mǎn bù néng róng, zé yuè ér chū yú shān nán zhī yá. gài nán yá jiào gāo, shuǐ hé zé zhū yú běi ér bù xiè, zhōng mǎn zé nèi jī ér fǎn shè yú wài, qí jiāo guān zhī xì, zé zhōng fú yún.
闻其南有隙在水下,大潦lǎo雨水从北捣下,洞满不能容,则跃而出于山南之崖。盖南崖较高,水涸则潴于北而不泄,中满则内激而反射于外,其交关之隙,则中伏云。
mén yòu chuān páng dòu, nán dǐ tán dōng yá shàng.
门右穿旁窦,南抵潭东涯上。
qí shàng yǒu shí gāo qióng tán páng, shàng yǔ dòng dǐng bù jí bù lí, gè xuán chǐ xǔ, rú què qiáo rán.
其上有石高蛩潭旁,上与洞顶不即不离,各悬尺许,如鹊桥然。
zuò qiáo xià ér kàn shēn tán, gèng yōu rán yě.
坐桥下而瞰深潭,更悠然也。
fó zǐ lǐng nán yán, zài fó zǐ lǐng zhī nán. qí mén nán xiàng, qián yǒu shí jiàn tiān chéng ruò cáo, yǒu qiáo héng qí shàng. shí jiàn zhōng wú shuǐ, jí yóu jiàn rù dòng. dòng wài gāo yán céng qióng cè liè, bù néng hóng tuò. běi rù dòng, zhǐ róng yī rén, jiàn rù jiàn hēi, ér guāng huá rú zuó mo zhě qí rù pō shēn, jí běi dòng xiè shuǐ zhī dào yě. gài shuǐ dà shí běi dòng zhōng mǎn, shuǐ cóng xià fǎn yì ér chū cǐ, jī yǒng shì zhuàng, gù dòng yǔ jiàn jiē ruò mó lì yǐ chéng yún.
佛子岭南岩,在佛子岭之南。其门南向,前有石涧天成若槽,有桥横其上。时涧中无水,即由涧入洞。洞外高岩层穹侧裂,不能宏拓。北入洞,止容一人,渐入渐黑,而光滑如琢磨者;其入颇深,即北洞泄水之道也。盖水大时北洞中满,水从下反溢而出此,激涌势壮,故洞与涧皆若磨砺以成云。
fó zǐ lǐng xī běi yán, zài fó zǐ lǐng xī běi yī lǐ, qí mén dōng xiàng. wéi guī cūn xī wù zhī shuǐ zì běi lái, yòu fēn liú yī jiàn, xī dǐ cǐ dòng qián, hū xué dì xià zhuì. dòng lín qí shàng, wài mén gāo lǎng, xī rù sān sì zhàng jí zhǐ. dòng nán yǒu yī xì, yì qīng cè ér xià, jiàn xià jiàn hēi, zhuǎn xiàng xī nán, wú jù ér chū. wén xià yǔ shuǐ yù, xún shuǐ xī nán xíng, jí tòu chū hòu shān. nǎi zhī cǐ cūn shuǐ zhuì xué, shān tòu fù, yì yǔ xiàng wǔ bǎi gǎn yī zhé yě.
佛子岭西北岩,在佛子岭西北一里,其门东向。韦〔龟〕村西坞之水自北来,又分流一涧,西抵此洞前,忽穴地下坠。洞临其上,外门高朗,西入三、四丈即止。洞南有一隙,亦倾侧而下,渐下渐黑,转向西南,无炬而出。闻下与水遇,循水西南行,即透出后山。乃知此村水坠穴,山透腹,亦与向武〔百感〕一辙也。
dú shān yán, jīn míng dǐ zhù yán, zài chéng nán sì lǐ. cǐ dì yǒu sān dú shān, jiē yǐ páng wú fù lì dé míng: yī zài xī dōng àn, yǔ dōng jiè shí shān jìn, qí shān xiǎo ér gèng qiào yī zài cǐ shān nán wǔ lǐ, zhàng xī ér dōng huán zhī, qí shān tū ér wú qí dú cǐ shān jì gāo ér zhèng dāng qí zhōng, yǔ xiàng wǔ zhī láng shān yán xiāng sì, shěng zhōng zhī dú xiù wú cǐ qiào bá, yì wú cǐ tòu lòu yě. qí yán dāng shān zhī fù, nán běi zhí tòu. nán mén gāo bèng rú liè quē, qí qián yǒu jù shí, zì yán dǐng fēn kuà ér xià, jiè wèi liǎng mén, zhèng mén zài dōng, piān mén zài xī nán, jiē yǒu gǔ mù qiú téng dào guà qí shàng, qīng fēng piāo yè, yàng cuì fēi xiāng, shén yì yě.
独山岩,今名砥柱岩,在城南四里。此地有三独山,皆以旁无附丽得名:一在溪东岸,与东界石山近,其山小而更峭;一在此山南五里,障溪而东环之,其山突而无奇;独此山既高而正当其中,与向武之琅山岩相似,省中之独秀无此峭拔,亦无此透漏也。其岩当山之腹,南北直透。南门高迸如裂阙,其前有巨石,自岩顶分跨而下,界为两门,正门在东,偏门在西南,皆有古木虬藤倒挂其上,轻风飘曳,漾翠飞香,甚异也。
yán zhōng rú hé zhǎng ér qǐ, gāo shù zhàng, kuò yī zhàng wǔ chǐ, píng tōng shān hòu zhě wǔ liù zhàng. shàng yǒu fēi yá wài fù, xià yǒu yǒng shí rú lán, nán běi yáo wàng, zhòng shān pái tà, wú bù luó liè xiàn yú qián. yán zhī zhōng fēn qiào xī tòu, yì zhuǎn ér běi, yòu tōng yī mén, qí nèi jià gé liǎng chóng, jiē shàng chuān yuán qiào, rén xià qiào xíng, yòu ruò tòu qiáo ér chū zhě. cǐ yī dòng sì mén xiāng tōng, shān shén xiǎo ér zhōng shén huàn yě. wéi dōng xiàng bù tōng. qí yá wài yòu yǒu yī mén dōng xiàng, ér xī rù shēn yì shù zhàng, shì yòu gè fēn mén lì hù zhě.
岩中如合掌而起,高数丈,〔阔一丈五尺,〕平通山后〔者五、六丈。〕上有飞崖外覆,下有涌石如栏,南北遥望,众山排闼,无不罗列献于前。岩之中分窍西透,亦转而北,又通一门,其内架阁两重,皆上穿圆窍,人下窍行,又若透桥而出者。此一洞四门相通,山甚小而中甚幻也。惟东向不通。其崖外又有一门东向,而西入深亦数丈,是又各分门立户者。
xiǎo dú shān yán, zài chéng dōng nán wǔ lǐ, yǔ dǐ zhù dōng xī xiāng xiàng, jiā xiǎo jiāng ér lì. zì dǐ zhù dōng wàng, shì cǐ shān piān yǔ dōng jiè jìn zì cǐ shān xī wàng, yòu shì dǐ zhù piān yǔ xī jiè jìn zì qí zhōng wàng zhī, qí shí liǎng shān zhī qù dōng xī liǎng jiè gè xuán jué děng yě. shān xiǎo yú dǐ zhù, ér jiān ruì yì shén, jí shì yī fú tú zhōng lì zhě. xià yì tōng yī mén, yǒu shí kuà qí wài ér bù shèn gāo.
小独山岩,在城东南五里,与砥柱东西相向,夹小江而立。自砥柱东望,似此山偏与东界近;自此山西望,又似砥柱偏与西界近;自其中望之,其实两山之去东西两界各悬绝等也。山小于砥柱,而尖锐亦甚,极似一浮屠中立者。下亦通一门,有石跨其外而不甚高。
xī tòu xiǎo xì ér shàng, xuán yá zhī cè, yǒu shí píng zhì wèi tái.
西透小隙而上,悬崖之侧,有石平峙为台。
qí shàng xuán jué chù, yǒu dòng nán xiàng shén shēn, ruò néng tī jiē ér shēng, yì yì jìng yě. yóu dǐ zhù rì dú suí yī qí dǎo ér fú jiāng, bìng jǐn cǐ shèng.
其上悬绝处,有洞南向甚深,若能梯阶而升,亦异境也。游砥柱日独随一骑导而浮江,并尽此胜。
bái yá bǎo nán yán, zài chéng nán shí liù lǐ. yóu yáng dù běi àn sù jiāng xī xíng, zhuǎn rù shān wù zé bǎo zài qí zhōng. gài qí shān nán běi huí hé, yòu chéng yī dòng tiān yǐ, dòng zài nán shān zhī shàng, zhòng mén běi xiàng, gāo zhuì wàn rèn zhī bì, zì bǎo zhōng wàng zhī, jí zài jǔ shǒu jiān, ér wú cóng zhe zú. yán xià shí jiǎo wài chā, yì kāi liè chéng wén. chū kāi ái shù xì, rú shēng céng lóu, ér bù zhī qù dòng yóu shén yuǎn fù chū zhòng zhī, ér hòu jué qiāng yú fāng zhě yú shù hé tán mù tǐng lì, wú jí yú chuí tiān zhī yì yě. jì ér tǔ rén qín yú zhì, wèi bǐng jù qián dǎo, réng cóng shān kǒu chū, xún nán shān zhī dōng ér zhuǎn qí nán shǐ shè jí shàng, dé yī mén dōng nán xiàng, shì wèi hòu dòng, zhèng duì zhuō bǐ qīng shī yán zhū fēng. yóu dòng zhōng dōng běi shàng jī, nǎi àn ér xū jù, gèng zhuǎn ér běi, qí shàng shén jùn, yáo wàng tiān guāng zhōng tòu yǐ, yì pān yuè yǐ shēng, dé yī xì jǐn rú zhǎng, kàn qí wài pì jù mén yān, zé shàng dòng zhī xià céng yě. xì ài bù róng cè shēn xiàng wài, zhǐ kě fǔ tiào ér yǐ. cóng qí nèi gèng shàng jī, tòu ài ér chū, zé dòng mén qiān rán, běi lín wú dì, xiàng zhī yǎng tiào ér mò kě jí zhě, jīn hū shēn jī qí shàng yǐ. cǐ dòng shén gāo, hū xī kě tōng dì zuò, qí qián jiā yá xià xiàn, yǐ mù héng jià ér bǔ qí quē, jí kān qì tuō, rán zhǐ kě píng lǎn zhū fēng, fēi jiǔ qī dì yě. réng cóng nèi ài xià, zài kuī qí wài dì èr céng dòng, yì yǐ wéi bù kě dào yǐ. gū yǐ zhàng cóng xì zhōng tóu zhī, zài yóu gù dào fǔ jí zhí zhuì, dǐ qián yáo wàng tiān guāng chù, míng jù biàn zhú, yú dòng běi yá xià de yī xué yān. qí kǒu shén ài, jí yǐn jù shé xíng ér rù, qí zhōng jiàn gāo ér chéng xiá, qí dǐ shén píng, shù zhàng hòu wǎn zhuǎn dōng zhé, yòu shù zhàng ér běi tòu, zé qí mén běi xiàng gāo liè, yǒu jù shù pán gēn dòng zhōng, yǎn yǎng wò chū dòng wài, shì wèi dì sān céng dòng.
白崖堡南岩,在城南十六里。由洋渡北岸溯江西行,转入山坞则堡在其中。盖其山南北回合,又成一洞天矣,洞在南山之上,重门北向,高缀万仞之壁,自堡中望之,即在举首间,而无从着足。岩下石脚外插,亦开裂成纹。初开捱数隙,如升层楼,而不知去洞犹甚远;复出重之,而后觉枪榆枋者榆树和檀木挺立,无及于垂天之翼也。既而土人秦余至,为秉炬前导,仍从山口出,循南山之东而转其南始拾级上,得一门东南向,是为后洞,〔正对卓笔、青狮岩诸峰。〕由洞中东北上跻,乃暗而需炬,更转而北,其上甚峻,遥望天光中透矣,益攀跃以升,得一隙仅如掌,瞰其外辟巨门焉,则上洞之下层也。隙隘不容侧身向外,只可俯眺而已。从其内更上跻,透隘而出,则洞门岍然,北临无地,向之仰眺而莫可及者,今忽身跻其上矣。此洞甚高,呼吸可通帝座,其前夹崖下陷,以木横架而补其阙,即堪憩托,然止可凭揽诸峰,非久栖地也。仍从内隘下,再窥其外第二层洞,亦以为不可到矣。姑以杖从隙中投之,再由故道俯级直坠,抵前遥望天光处,明炬遍烛,于洞北崖下得一穴焉。其口甚隘,亟引炬蛇行而入,其中渐高而成峡,其底甚平,数丈后宛转东折,又数丈而北透,则其门北向高裂,有巨树盘根洞中,偃yǎn仰卧出洞外,是为第三层洞。
dòng qián píng shí rú zhǎng, shàng xià jiē wēi yá qiào bì, hōng xuán wú jí. huí shǒu shàng tiào, zé céng mén chóng dié, chū shù shí rèn zhī diān zhě, jí shàng dòng yǔ dì èr céng dòng yě. shāo xuán píng shí ér dōng, xiá bì jiān yǒu téng shù qiú luò, nǎi náo shēng yuán yǐn yǐ dēng. bàn shǎng, suì lì dì èr céng wài dòng, qián suǒ tóu zhàng yǎn rán zài yě. qí dòng shēn sān zhàng, gāo wǔ zhàng, qiàn shàng xià liǎng dòng zhī jiān, ér dú bù zhōng tōng, fǎn yóu wài jī. yīn wèi yín jù yuē:" dòng mén qiān gǔ wú rén dào, gǔ gàn qiú téng dú wèi shuí? tóu zhàng cǐ zhōng hái dé zhàng, sān shēng zhǎng yǔ chāng pō tōng" chāng pī", yī dài bù zhěng, yǐn zhōng wèi rèn yì ér wèi, suí."
洞前平石如掌,上下皆危崖峭壁,轰悬无级。回首上眺,则层门重叠,出数十仞之巅者,即上洞与第二层洞也。稍悬平石而东,峡壁间有藤树虬络,乃猱升猿引以登。半晌,遂历第二层外洞,前所投杖俨然在也。其洞深三丈,高五丈,嵌上下两洞之间,而独不中通,反由外跻。因为吟句曰:“洞门千古无人到,古干虬藤独为谁?投杖此中还得杖,三生长与菖坡通”猖披“,衣带不整,引中为任意而为,随。”
nǎi réng guà zhī xià, xún píng shí gōu huǒ chuān dì sān céng dòng rù, zài dǐ qián yáo wàng tiān guāng chù, zé réng hái hòu dòng fù zhōng yǐ. gài shì dòng rú dūn hǔ, zhōng kōng rú fù, ér shàng dòng zé qí kǒu yě. dì èr céng dòng zài qí hóu guǎn zhī wài, xiàng cóng xì wài kuī chù zé hóu guǎn yě. rén cóng hóu guǎn shàng tòu, chū qí kǒu, yóu hóu guǎn xià zhuì, dǐ fù zhōng. dì sān céng dòng wèi qí qí zhī suǒ tōng, gù zài fù zhī qián.
乃仍挂枝下,循平石篝火穿第三层洞入,再抵前遥望天光处,则仍还后洞腹中矣。盖是洞如蹲虎,中空如腹,而上洞则其口也。第二层洞在其喉管之外,向从隙外窥处则喉管也。人从喉管上透,出其口,由喉管下坠,抵腹中。第三层洞为其脐之所通,故在腹之前。
hòu dòng nǎi qí wěi lǘ mén biān, gù zài fù zhī xià yún.
后洞乃其尾闾lǘ门边,故在腹之下云。
bái yá bǎo nán shān xià dòng, zài hòu dòng zhī xī sān bǎi bù.
白崖堡南山下洞,在后洞之西三百步。
dòng mén yì dōng nán xiàng, dòng wài gāo yá céng gèn, dòng nèi jí héng fēn èr dào, yī xiàng xī nán, yī xiàng dōng běi, jiē shāo xià cóng wā zhōng rù, xū yòng jù yǐ. cóng xī nán zhě, shù zhàng hòu zhé fēn liǎng céng, xià céng yī xué rú jǐng.
洞门亦东南向,洞外高崖层亘,洞内即横分二道,一向西南,一向东北,皆稍下从洼中入,须用炬矣。从西南者,数丈后辄分两层,下层一穴如井。
yóu jǐng xià zhuì, jí dé píng xiá, xī xíng sān zhàng, yòu xuán xiá xià zhuì, fù dé píng wā, qí zhōng xiá qiào pán cuò, jiāo hù céng dié, rǔ zhù huā è, dǎo chuí tuán cù, bù chì qiān wàn. suí háng hú shēng jīn líng rén. zhé dé shí rǔ shù shí tiáo, jù zhǎng liù qī cùn, zhōng kōng rú guǎn, wài bái rú jīng, tiān chéng bái yù sāo tóu jí" zān" de sú chēng yě. yòu yǒu bái rǔ lián huā yī cù, jìng dà sān chǐ, xì bàn zǎn hé, dǎo chuí dòng dǐ, qí gēn píng tiē shàng shí, dàn xuán yī xiàn, ér shí zhān lián chù, dì jǐn rú quán, chǎn ér xià zhī shén yì. dì chū dòu duō ài, qiě xià wú suǒ chéng, kǒng zhuì xià shí shāng sǔn qí bàn, bù rěn qīng zhì yě. pán xuán jiǔ zhī, hū jiàn míng guāng yī lǚ, tòu qiào ér chū, jǐng kǒu yì rú qián, yòu zài qián jǐng zhī nán yǐ. yòu cóng shàng céng xī nán rù, qí zhōng shí jí gāo xià, lǚ jiàn xià xiàn zhī kēng, yǎo hēi wú dǐ, yí jí qián suǒ tàn xià céng yě. shēn rù yì pán cuò jiāo hù, duō rǔ zhù zǎn cóng, xì ruò pián zhī, tuán jù měi qiān bǎi zhī, yǔ xià céng jìng yuǎn.
由井下坠,即得平峡,西行三丈,又悬峡下坠,复得平洼,其中峡窍盘错,交互层叠,乳柱花萼,倒垂团簇,不啻千万。随行胡生金陵人。折得石乳数十条,俱长六七寸,中空如管,外白如晶,天成白玉搔头即“簪”的俗称也。又有白乳莲花一簇,径大三尺,细瓣攒合,倒垂洞底,其根平贴上石,但悬一线,而实粘连处,蒂仅如拳,铲而下之甚易。第出窦多隘,且下无所承,恐坠下时伤损其瓣,不忍轻掷也。盘旋久之,忽见明光一缕,透窍而出,井口亦如前,又在前井之南矣。又从上层西南入,其中石脊高下,屡见下陷之坑,窅黑无底,疑即前所探下层也。深入亦盘错交互,多乳柱攒丛,〔细若骈枝,团聚每千百枝,〕与下层竞远。
wéi hòu yíng dōng dòng, rǔ zhù duō ér dà, xī zuò chuí lóng wǔ qiú zhuàng, bǐ liè jiē shù shí zhàng yún. cóng dōng běi zhě, bù wǔ zhàng, yǒu běi qiàn zhī qiào liǎng chóng, jiē bù shèn shēn. dōng xiàng pān yá ér shàng, jiàn jìn jiàn qū, qí pán cuò yì rú xī dòng, ér shēn ào shǎo shā jiǎn yě zhī.
〔惟后营东洞,乳柱多而大,悉作垂龙舞虬状,比列皆数十丈云。〕从东北者,不五丈,有北嵌之窍两重,皆不甚深。东向攀崖而上,渐进渐曲,其盘错亦如西洞,而深奥少杀减也之。
qīng shī nán dòng, zài chéng nán èr shí lǐ, xī nán yǔ shàng lín fēn jiè chù, lù yóu yáng dù guò jiāng, dōng nán sì lǐ nǎi zhì. qí shān shí fēng zhuō lì, dòng zài shān zhī xià, kāi dōng xī èr mén. dōng mén tǎn xià, mén gāo shù zhàng, kuò yì shù zhàng, zhí tòu shān xī zhě yuē sān shí zhàng, píng tà xiū zhěng, xià bì rú dǐ, shàng fù rú màn, jiān yǒu shí zhù dǎo chuí màn xià.
青狮南洞,在城南二十里,西南与上林分界处,路由杨渡过江,东南四里乃至。其山石峰卓立,洞在山之下,开东西二门。东门坦下,门高数丈,阔亦数丈,直透山西者约三十丈,平拓修整,下壁如砥,上覆如幔,间有石柱倒垂幔下。
dòng zhī xī chuí, yòu yǒu shí zhù yī duì, wài zì dòng kǒu pái liè, dǐ dòng hòu xī jiè, bié chéng zhǎng xiè cóng xiè zhōng zhǔ wài dòng, shū léng qǐ yǒu, qiān mù pī yún, yòu huǎng rán fēn jìng yě. xī mén chóng jùn, xià yǒu jù shí pán dié wèi tái, shàng hū zhōng pán gāo qióng. cóng tái nèi tiào, yǐ bú jiàn qián dòng zhī dǐng, zhī jiàn gāo pán zhī shàng, sì miàn céng huí dié rào, rú yún qì róng jié, jiē yǒu qiào xué gōu lián, chuāng léng luó liè, ér kōng xuán wú shàng chù. cóng tái wài tiào, zé xī miàn sān qí zhī fēng, zhuō bǐ zhī xiù, jìn dāng dòng mén zhōng yāng, ruò shè zhī gōng zhě. yóu tái běi xià, ào kū zhōng fù kāi píng dòng yī wéi, wài zhì jù shí wèi zhàng, xià tòu zhōng xū, ruò qiáo zhī dù kōng. cóng cǐ bǐng jù běi rù dōng zhuǎn, qí xué dà ér yì qióng dōng cóng yè ài zhí rù, qí qiào xiá ér shén yuǎn.
洞之西垂,又有石柱一队,外自洞口排列,抵洞后西界,别成长榭;从榭中瞩外洞,疏楞绮牖yǒu,牵幕披云,又恍然分境也。西门崇峻,下有巨石盘叠为台,上忽中盘高穹。从台内眺,已不见前洞之顶,只见高盘之上,四面层回叠绕,如云气融结,皆有窍穴钩连,窗楞罗列,而空悬无上处。从台外眺,则西面三岐之峰,卓笔之岫,近当洞门中央,若设之供者。由台北下,奥窟中复开平洞一围,外峙巨石为障,下透中虚,〔若桥之度空。〕从此秉炬北入东转,其穴大而易穷;东从腋隘直入,其窍狭而甚远。
jì qí zhǐ chù, dāng bù xià shí wǔ zhàng, yǐ yú wài dòng zhī bàn. cǐ xià dòng zhī zuì ào chù yě. chū xiǎo xué, fù zhuó yú xī mén zhī tái, yǎng shì shàng céng yún qì dié rào chù, jì yī dēng, bù kě dé. hū jiàn qí běi yǒu guāng dòu yǐng, zhī qí wài tōng, lù gōng lìng jiàn ér jié zhě cóng shān wài pān yá suǒ zhī.
计其止处,当〔不下十五丈,〕已逾外洞之半。此下洞之最奥处也。出小穴,复酌于西门之台,仰视上层云气叠绕处,冀一登,不可得。忽见其北有光逗影,知其外通,陆公令健而捷者从山外攀崖索之。
jiǔ zhī, qí rén yǐ chuān rù qí shàng, cóng xià tiào, zhēn ruò chéng yún duǒ ér juǎn wù yè yě. jì ér qí rén hū yuē:" sù xié jù zhì, shàng kě shēn rù." yú cóng zhī. nǎi cóng xī mén xià, xún shān lù zhuǎn qí běi, fù nán xiàng pān yá jī.
久之,其人已穿入其上,从下眺,真若乘云朵而卷雾叶也。既而其人呼曰:“速携炬至,尚可深入。”余从之。乃从西门下,循山麓转其北,复南向攀崖跻。
shān zhī bàn, yǒu mén běi xiàng.
山之半,有门北向。
chuān shí dòu rù, zé qí nèi xià xiàn tōng míng, fǔ jiàn zhū jūn qún zhuó tái shàng, yòu ruò dēng yuè kū mén tiān mén ér fǔ zhǔ chén jiè yǐ. qí shàng yǒu shí dǐ píng guǐ, shí duān xuán kōng chù, fù yǒu shí zhù wài liè, fēn chuāng jiè hù, gù zì xià wàng zhī, bù yī qí dòu, ér nèi shí páng tōng yě. yú shì bǐng jù dōng rù, yù rù yù shēn yǎo, rán zhōng pì yì jǐ èr shí zhàng yān. dōng rù jì qióng, fù zhuǎn xī běi, dé yī dòu. pān ér běi shàng, hū dào yǐng yáo tòu, yǒu xiá zòng héng, gāo shēn pián dá. pān qí dōng běi, yǒu xué gāo xuán, nèi xiá jì jùn, wài bì mí gèng jiā xuē, zhǐ nà jiē shòu guāng huī, wú cóng shēng jiàng. gèng cóng ào kū pī qí xī běi, chuān yè shàng tòu, yòu dé yī mén, píng zhěng míng tà. qí mén běi xiàng, qí chù yù gāo, tǔ nà fēng yún, jià yù rì yuè, fēi fù fán jìng.
穿石窦入,则其内下陷通明,俯见诸君群酌台上,又若登月窟、扪天门而俯瞩尘界矣。其上有石砥平庋,石端悬空处,复有石柱外列,分窗界户,故自下望之,不一其窦,而内实旁通也。于是秉炬东入,愈入愈深窅,然中辟亦几二十丈焉。东入既穷,复转西北,得一窦。攀而北上,忽倒影遥透,有峡纵横,高深骈沓。攀其东北,有穴高悬,内峡既峻,外壁弥更加削,只纳接受光晖,无从升降。更从奥窟披其西北,穿腋上透,又得一门,平整明拓。其门北向,其处愈高,吐纳风云,驾驭日月,非复凡境。
qí běi yè shàng yǒu yú ào, rán suǒ rù yǐ bù shèn yáo.
其北腋尚有余奥,然所入已不甚遥。
yóu qí mén chū, yù yuán shí mì dèng ér xià, qí xià jiē xuē lì zhī bì, xuán tū zhī yá, wú cóng zhe zú. nǎi fù cóng dòng zhōng gù dào, jiàng chū zhì xuán tái xià kàn chù. zhū jūn zì xià hū zào, rén rén yǐ wéi xiān, jí yú yì zì yǐ wéi xiān yě. shū míng shū àn, shū gé shū tōng, shū shàng shū xià, shū fán shū xiān, cǐ dòng zhī líng, yì rén zhī líng yě? fēi lù gōng zhī lì, hé yǐ dé cǐ!
由其门出,欲缘石觅磴而下,其下皆削立之壁,悬突之崖,无从着足。乃复从洞中故道,降出至悬台下瞰处。诸君自下呼噪,人人以为仙,即余亦自以为仙也。倏明倏暗,倏隔倏通,倏上倏下,倏凡倏仙,此洞之灵,抑人之灵也?非陆公之力,何以得此!
qīng shī běi dòng, zài qīng shī tán běi àn. qīng shī tán zhě, jí yáng dù zhī xià liú yě, jiāng tán shēn huì, wèi qún yú zhī gōng, nǎi cān fǔ zhī jìn zhǎo gǔ wǎng yě wǎng suǒ bù gǎn rù zhě. qí běi yá yì duō qióng mén, yǔ nán dòng gé jiāng xiāng duì. yú yǔ zhōng guò cǐ, bù jí páng sōu. yòu xī wèi qīng shī miào. wēi fēng xī nán lái, dǐ shuǐ ér jǐn. yáng dù zhī shuǐ cóng xī, sān lǐ zhī shuǐ cóng běi, zhì cǐ hé liú ér dōng, fēng jié qí wān, yù wèi wù niè xiǎn jùn gāo sǒng, miào yǐ qí xià, suì jí yōu bì yān.
青狮北洞,在青狮潭北岸。青狮潭者,即洋渡之下流也,江潭深汇,为群鱼之宫,乃参府之禁沼罟gǔ网也网所不敢入者。其北崖亦多穹门,与南洞隔江相对。余雨中过此,不及旁搜。又西为青狮庙。危峰西南来,抵水而尽。洋渡之水从西,三里之水从北,至此合流而东,峰截其湾,愈为屼嵲wùniè险峻高耸,庙倚其下,遂极幽閟焉。
bǎo běi yán, zài chéng nán shí èr lǐ jù bǎo zhī běi.
堡北岩,在城南十二里〔巨〕堡之北。
bǎo nán qù yáng dù jǐn sān lǐ. qí mén dōng xiàng, zhōng shēn wǔ liù zhàng, hòu wā ér xià, bù néng shēn rù.
〔堡南去洋渡仅三里。〕其门东向,中深五六丈,后洼而下,不能深入。
dú shān cūn xī běi shuǐ yán, zài chéng nán bā lǐ dà lù zhī xī. dòng mén dōng xiàng, qián yǒu shí lù, zhōng kuà wèi qiáo, gài shuǐ fā shí zì dòng yì chū yě. dòng yǐ xī shān xià, dòng kǒu wēi shí lěi luò, yī qiàn ér xià, qí zhōng yǎo rán shēn hēi, bù néng xuán rù yě.
独山村西北水岩,在城南八里大路之西。洞门东向,前有石路,中跨为桥,盖水发时自洞溢出也。洞倚西山下,洞口危石磊落,欹嵌而下,其中窅然深黑,不能悬入也。
dǐ zhù yán xī fēng shuǐ yán, zài chéng nán sì lǐ.
砥柱岩西峰水岩,在城南四里。
yǒu fēng wù tū yú dǐ zhù zhī xī, gāo bù jí dǐ zhù, ér huí liè bèi zhī, shàng mào xià xuē, qí lín lí hén, yǎn ruò huáng shú xiāng piàn cè lì. qí nán duō kōng liè chéng mén, ér běi lù yǒu mén běi xiàng, liǎng yá rú hé zhǎng shàng bìng. qí nèi shēn yǎo, yǒu guāng nán tòu, ruò shén kōng tóng, dì mén yǒu zhū shuǐ yì yú liǎng yá, bù néng rù. jǐ fān yù yǐ mǎ dù, ér shuǐ xià duō luàn shí, qí yì bù qián.
有峰屼突于砥柱之西,高不及砥柱,而回列倍之,上冒下削,〔其淋漓痕,俨若黄熟香片侧立。〕其南多空裂成门,而北麓有门北向,两崖如合掌上并。其内深窅,有光南透,若甚崆峒,第门有潴水溢于两涯,不能入。几番欲以马渡,而水下多乱石,骑亦不前。
hòu yíng dōng shān dòng, zài chéng běi sì shí lǐ, jí hòu yíng dōng jiè shí shān zhī xī lù yě, qù hòu yíng sì lǐ. zhōng yòu yǒu xiǎo shān yī zhòng wèi jiè, shān ào zhōng duàn chù, yǒu jiān fēng zài qián, yì yuē dú shān, zé qí xī hù yě. zhí dǐ dōng shān xià, yǒu shí sǔn yī yuán yún.
后营东山洞,在城北四十里,即后营东界石山之西麓也,去后营四里。中又有小山一重为界,山坳中断处,有尖峰在前,亦曰独山,则其西护也。直抵东山下,有石笋一圆云。
bèi jì èr yuè shí sì rì.
备记二月十四日。
xiān miào shān, zài chéng xī sì lǐ, xī miàn shí fēng zhī zuì jìn chéng zhě yě. shí fēng zhōng xuán, sān miàn dǒu jué, wéi cóng xī nán ào zhōng pān yá shàng, zé sān lǐ sì jìng jǐn zài mù zhōng.
仙庙山,在城西四里,西面石峰之最近城者也。石峰中悬,三面陡绝,惟从西南坳中攀崖上,则三里四境尽在目中。
xī yǒu cūn máng dēng shān ér qiáo, yù xiān dé dào, gù tǔ rén sì zhī.
昔有村氓登山而樵,遇仙得道,故土人祀之。
xùn táng fú shí, zài chéng xī wǔ lǐ xùn táng zhōng. xùn táng zhě, jí xiān miào shān nán zhī wù yě, zì xiān miào shān qián xī jiē shī zi ào. wù zhōng yǒu táng zhǎng shù lǐ, shuǐ zhǎng shí hóng liú màn yǎn, jù yú nì liú ér shàng, tǔ rén lì zhī, gù bù shū wèi tián, ér zhàng wèi táng.
汛塘浮石,在城西五里汛塘中。汛塘者,即仙庙山南之坞也,自仙庙山前西接狮子坳。坞中有塘长数里,水涨时洪流漫衍,巨鱼逆流而上,土人利之,故不疏为田,而障为塘。
yǒu shí hè yī qū dāng táng zhī zhōng, shàng fú rú bài hé fù yè, zhī chēng páng yǎn, zhōng kōng wài lòu, shuǐ yī tán rào zhī, shí jī jù qí shàng, yòu rú shù liáng zǎn còu, qù shuǐ bù jí sān chǐ, ér hóng wò yún xū, ruò fēn ruò hé, jí yīn yūn wān yán zhī shì. qí xī běi lǐ yú jí xùn táng cūn, yǐ běi shān zhī xià.
有石壑一区当塘之中,上浮如败荷覆叶,支撑旁偃,中空外漏,水一潭绕之,石箕踞其上,又如数梁攒凑,去水不及三尺,而虹卧云嘘,若分若合,极氤氲蜿蜒之势。其西北里余即汛塘村,倚北山之下。
zhōu pō ài, zài chéng dōng èr shí wǔ lǐ, dōng jiè shí shān zhī jí yě. ài dāng jí zhōng, nán běi chóng yá gāo yā, yún qì chū mò qí zhōng, yú ài ér dōng, jí wéi qiān jiāng jìng. qí dōng běi shí shān nèi, wèi bā zhài zhī luó hóng dòng.
周泊隘,在城东二十五里,东界石山之脊也。隘当脊中,南北崇崖高压,云气出没其中,逾隘而东,即为迁江境。其东北石山内,为八寨之罗洪洞。
àn yī tǒng zhì:" luó hóng dòng zài shàng lín xiàn dōng běi sì shí wǔ lǐ." zé xī shí yì shàng lín jìng, ér hòu lún yú zéi, suì bù néng huī fù, zhì jīn wèi zéi suǒ jù.
按《一统志》:“罗洪洞在上林县东北四十五里。”则昔时亦上林境,而后沦于贼,遂不能恢复,至今为贼所踞。
dōng nán shí shān nèi, wèi mǎ chǎng dòng. yóu sān lǐ shǔ. dì dì wú jū mín, jiē jù mù.
东南石山内,为马场洞。犹三里属。第地无居民,皆巨木。
xùn táng hòu wù shí dòng, zài chéng xī qī lǐ. xī shān dōng lái, guò fó zǐ lǐng fēn wéi liǎng zhī, yī zhī zhí dōng wèi xùn táng cūn hòu fēng, yī zhī běi zhuǎn wéi wéi guī shān. èr shān zhī dōng běi yòu huán chéng yī wù, dōng yǐ xiān miào shān wèi qián zhàng, zhōng yǒu zhī fēng duì. qí lù yǒu dòng, mén dōng xiàng, qián yǒu shuǐ gé zhī, nèi wàng shén shēn, tǔ rén yún zhōng:" kě róng qiān rén.
汛塘后坞石洞,在城西七里。西山东来,过佛子岭分为两支,一支直东为汛塘村后峰,一支北转为韦龟山。二山之东北又环成一坞,东以仙庙山为前障,中有支峰对。其麓有洞,门东向,前有水隔之,内望甚深,土人云中:“可容千人。
xī qí xī yǒu cūn, jīn yǐ jū jǐn, quán, qióng wèi cǎo mǎng." suǒ xiàng dōng fēng zhī shàng, yì yǒu dòng, mén xī xiàng, gāo xuán yī cè, yì yì yú cǎo mǎng, jù wèi jí dēng.
昔其西有村,今已鞠jī尽,全,穷为草莽。“所向东峰之上,亦有洞,门西向,高悬欹侧,亦翳于草莽,俱未及登。
sān céng gé zài cān fǔ tīng shì dōng, lù gōng suǒ xīn gòu yě. cháng sōng huán yīn, qún fēng sì hé, xiāo wú jū wú shù, zì yóu zì zài zhī mào rán yǒu yí shì zhī xiǎng.
三层阁在参府厅事东,陆公所新构也。长松环荫,群峰四合,翛xiāo无拘无束,自由自在之貌然有遗世之想。
sōng fēng tíng zài shǔ hòu tǔ shān zhī diān, sōng yīn shān sè, yáo lián pí nì chéng qiáng shàng de xiǎo qiáng, yuè sè yóu jiā.
松风亭在署后土山之巅,松荫山色,遥连埤堄pínì城墙上的小墙,月色尤佳。
yú xià tà yú sān céng gé, jī zhì wàng xíng. lù gōng jiàn yú yú sōng fēng tíng, chén zuì yuè yè, gù yǐ zhōng jì.
余下榻于〔三〕层阁,几至忘行。陆公饯余于松〔风〕亭,沉醉月夜,故以终记。
sān lǐ: yī yuē shàng wú yú lǐ, yī yuē xià wú yú lǐ, yī yuē shùn yè lǐ.
三里:一曰上无虞里,一曰下无虞里,一曰顺业里。
bā zhài: xī jiè zhě yuē zhài lěi dōng yǔ hòu yíng duì.
八寨:西界者曰寨垒、东与后营对。
dōu zhě dōng yǔ zhōu ān duì.
都者、东与周安对。
bō dīng, dōng yǔ sū jí duì.
剥丁,东与苏吉对。
dōng jiè zhě yuē luó hóng xī yǔ zuǒ yíng duì.
东界者曰罗洪、西与左营对。
nà liáng xī yǔ hòu yíng duì.
那良、西与后营对。
gǔ mǎo gǔ bō hé luó.
古卯、古钵、何罗。
sān zhèn: zhōng yuē zhōu ān, běi yuē sū jí, xī nán yuē gǔ péng.
三镇:中曰周安,北曰苏吉,西南曰古鹏。
guàn bā zhài zhī zhōng zhě, nán zì hòu yíng, běi dǐ zhōu ān, jí yú luó mù dù. qí zhōng yǒu nà lì xuán àn lán jiàn qiáo lán zhū cūn, nán běi shí yú lǐ. xī nǎi shùn yè lǐ jí zhōu ān zhī shǔ, jīn wèi bā zhài yú dǎng suǒ jù.
贯八寨之中者,南自后营,北抵周安,极于罗木渡。其中有那历、玄岸、蓝涧、桥蓝诸村,南北十余里。昔乃顺业里及周安之属,今为八寨余党所踞。
qú kuí lán hǎi cháo.
渠魁蓝海潮。
bā zhài jiāo tōng, ér sān lǐ zhī hòu mén bù tōng yǐ.
八寨交通,而三里之后门不通矣。
sān lǐ zhōu wéi shí fēng, zhōng dāng tǔ shān jǐn chù, fēng qì hán hé, dú shèng yú cǐ tǔ gāo yú yì, shēng wù zhuó mào, fēi tā chǔ kě jí. suǒ yì hé sè tè dà, héng zhǒng yī guō, zhǎng bèi zhī, xìng róu jiā, yì yì shù tǔ yì bān dì fāng suǒ zhí. chù wù wú suǒ bù yǒu. jī tún jù shí mǐ fàn, qí féi yì cháng. yā dà zhě zhòng sì jīn ér fāng. cǐ bāng jì yú shén jiān, zhǎng jǐn yú cùn, ér cǐ dì dú yǒu zhǎng sì wǔ cùn zhě. sān lǐ chū kǒng què. fēng sú: zhēng yuè chū wǔ qǐ, shí wǔ zhǐ, nán fù dá gē yuē" dǎ bá", huò yuē" dǎ bo". jǔ guó ruò kuáng, yì yín sú yě. guǒ pǐn nán zhǒng wú dān lì, běi zhǒng wú hé táo, qí yú jiē yǒu zhī. chūn chū, gǒu qǐ yá dà rú zhù yún, cǎi yú shù, gāo èr sān zhàng ér bù jiē shi, yuè yǐ tāng zhǔ wù qí yá shí zhī rù kǒu, wēi shì yǒu kǔ ér dài liáng, xuán yǒu yì wèi, fēi wú tǔ suǒ néng wàng. mù mián shù shén gāo ér jù, yuè xī suí chù yǒu zhī, ér cǐ zhōng yóu duō.
三里〔周围石峰,中当土山尽处,风气含和,独盛于此;土膏腴懿,生物茁茂,非他处可及。〕〔所艺禾穑特大,恒种一郭,长倍之,性柔嘉,亦异庶土一般地方所植。〕畜物无所不有。鸡豚俱食米饭,其肥异常。鸭大者重四斤而方。此邦鲫鱼甚艰,长仅逾寸,而〔此地〕独有长四五寸者。三里出孔雀。风俗:正月初五起,十五止,男妇答歌曰“打跋”,或曰“打卜”。举国若狂,亦淫俗也。果品南种无丹荔,北种无核桃,其余皆有之。春初,枸杞芽大如箸云,采于树,高二三丈而不结实,瀹yuè以汤煮物其芽实之入口,微似有苦而带凉,旋有异味,非吾土所能望。木棉树甚高而巨,粤西随处有之,而此中尤多。
chūn shí huā dà rú mù bǐ jí xīn yí, ér hóng sè càn rán, rú yún jǐn fú kōng, yǒu bái niǎo chéng qún, sì miàn xiáng rào zhī, xiǎng shí zhuó qí cóng yě. jié bāo rú yā dàn, lǎo liè ér tǔ huā, zé pān zhī huā yě, rú é líng yáng róng, bái ér yǒu guāng. yún sì chéng rén yì yǒu liàn zhēng zhǔ shǐ róu ruǎn jié bái zhī wèi bù zhě, xì mì nán chéng, ér qí sè wēi huáng, xiǎng zá sī yǐ chéng zhī yě.
春时花大如木笔即辛彝,而红色灿然,如云锦浮空,有白鸟成群,四面翔绕之,想食啄其丛也。结苞如鸭蛋,老裂而吐花,则攀枝花也,如鹅翎、羊绒,白而有光。云泗城人亦有练蒸煮使柔软洁白之为布者,细密难成,而其色微黄,想杂丝以成之也。
xiāng sī dòu shù jí hóng dòu shù gāo sān sì zhàng, yǒu jiá rú zào jiá ér xì, měi zhī sì wǔ jiá, rú zǎn yī chù, zhǎng yī cùn ér dà jǐn rú zhǐ. zi sān sì lì zhuì yīng zhōng, dōng jiān jiá lǎo liè wèi liǎng piàn, pán suō rú huā duǒ, zi yóu bù là. qí zi rú dòu zhī xì zhě ér biǎn, sè rú diǎn zhū, shān hú bù néng bǐ qí cǎi yě.
相思豆树即红豆树高三四丈,有荚如皂荚而细,每枝四五荚,如攒一处,长一寸而大仅如指。子三四粒缀英中,冬间荚老裂为两片,盘缩如花朵,子犹不落。其子如豆之细者而扁,色如点朱,珊瑚不能比其彩也。
yú suǒ dé hé xǔ.
余索得合许。
zhú yǒu zhōng shí wài duō jù cì zhě, cóng shēng ér zuì dà yǒu zhǎng jié zhī ruò bù fán zhě, xiāo sǎ ér pō xì rú wú dì zhī sǒng jié xū zhōng, zé jiān yǒu zhī ér wú jù zhě yòu yī zhǒng jié xì ér píng, jǐn ruò zhuì yī lǚ ér sè bái, kě wèi zhàng, tǔ rén yì yuē zòng zhú, chū sān zhèn zhī sū jí qí dì yì yǒu fāng zhú, zhǐ zài xià shù jié ér bù shèn duān.
竹有中实外多巨刺者,丛生而最大;有长节枝弱不繁者,潇洒而颇细;如吾地之耸节虚中,则间有之而无巨者;又一种节细而平,仅若缀一缕而色白,可为杖,土人亦曰粽竹,出三镇之苏吉;其地亦有方竹,止在下数节而不甚端。