shí huò yī
◎食货一
guó zhī yǒu shí huò, yóu rén zhī yǒu yǐn shí yě. rén fēi yǐn shí bù shēng, guó fēi shí huò bù lì. rán suì rén páo xī néng wéi yǐn shí zhī dào yǐ jiào rén, ér bù néng shǐ rén wú yǐn shí zhī jí. sān wáng néng wéi shí huò zhī zhèng yǐ yí hòu shì, ér bù néng shǐ hòu shì wú shí huò zhī bì. wéi shàn yǎng shēng zhě rú bù yù shí dàn, ér yǐn shí zì bù quē yān, gù néng shì jī bǎo zhī yí, kě yǐ jí shǎo ér cháng shòu. shàn yù guó zhě chū bù shì huò zhí, ér shí huò zì bù fá yān, gù néng zhì fēng yuē zhī jié, kě yǐ bì shǎo ér cháng zhì.
国之有食货,犹人之有饮食也。人非饮食不生,国非食货不立。然燧人、庖牺能为饮食之道以教人,而不能使人无饮食之疾。三王能为食货之政以遗后世,而不能使后世无食货之弊。唯善养生者如不欲食啖,而饮食自不阙焉,故能适饥饱之宜,可以疾少而长寿。善裕国者初不事货殖,而食货自不乏焉,故能制丰约之节,可以弊少而长治。
jīn yú shí huò, qí lì fǎ yě zhōu, qí qǔ mín yě shěn. tài zǔ zhào zào, jiǎn liáo zū shuì, guī mó yuǎn yǐ. xī zōng hǎi líng zhī shì, fēng qì rì kāi, jiān wù yuǎn lüè, jūn chén jiǎng qiú cái yòng zhī zhì, qiē qiē rán yǐ shì wèi xiān wù. suī yǐ shì zōng zhī xián, chǔ jī zhī zhì hé cháng yī rì ér wàng zhī. zhāng zōng mí wén wèi xìng, biān fèi yì guǎng, shí huò zhī yì bù róng bù jí. xuān zōng nán qiān, guó tǔ rì cù, wū chí shù gǔ, wǎng wǎng ér rán. kǎo qí lì guó yǐ lái, suǒ wèi shí huò zhī fǎ, luò luò dà zhě yuē zū shuì tóng qián jiāo chāo sān zhě ér yǐ. sān zhě zhī fǎ shù biàn ér shù qióng. guān tián yuē zū, sī tián yuē shuì. zū shuì zhī wài suàn qí tián yuán wū shè chē mǎ niú yáng shù yì zhī shù, jí qí cáng qiāng duō guǎ, zhēng qián yuē wù lì. wù lì zhī zhēng, shàng zì gōng qīng dài fū, xià dǎi mín shù, wú gǒu miǎn zhě. jìn chén chū shǐ wài guó, guī bì zēng wù lì qián, yǐ qí shòu kuì yí yě. měng ān móu kè hù yòu yǒu suǒ wèi niú tóu shuì zhě, zǎi chén yǒu nà cǐ shuì, tíng bì jiān zī jí qí zēng jiǎn, zé zhōu xiàn zhēng qiú yú xiǎo mín gài kě zhī yǐ. gù wù lì zhī wài yòu yǒu pù mǎ jūn xū shū yōng sī lì hé fū sāng pí gù zhǐ děng qián, míng mù suǒ xì, bù kě dān shù. qí wèi hù yǒu shù děng, yǒu kè yì hù bù kè yì hù běn hù zá hù zhèng hù jiān hù guān hù nú bì hù èr shuì hù. yǒu sī shǐ yǐ sān nián yī jí, hòu biàn wéi tōng jiǎn, yòu wèi tuī pái. fán hù lì zhōu xiàn zhě, yǔ lì měng ān móu kè, qí shū nà gāo xià yòu gè bù tóng. fǎ zhī chū xíng, wéi kǒng bù mì, yán shì zhě wèi qí lì mín, jí mìng bà zhī. bà zhī wèi jiǔ, kuài jì zhě gào yòng fá, yòu jí jǔ xíng. qí bà yě zhì yǐ biàn mín, ér mín wèi jiàn dé. qí xíng yě zhì yǐ zú yòng, ér yòng bù jiā ráo. yī shí jūn chén jié yòng zhī yán bù jué gào jiè. cháng zì jì qí guó yòng, shù yì hào hàn, ruò zú zhī lì nián zhě, jùn xiàn shāo yù suì qīn, yòu jù bù zú, jìng mò jí qí gù yān.
金于食货,其立法也周,其取民也审。太祖肇造,减辽租税,规模远矣。熙宗、海陵之世,风气日开,兼务远略,君臣讲求财用之制,切切然以是为先务。虽以世宗之贤,储积之志曷尝一日而忘之。章宗弥文煟兴,边费亦广,食货之议不容不急。宣宗南迁,国土日蹙,污池数罟,往往而然。考其立国以来,所谓食货之法,荦荦大者曰租税、铜钱、交钞三者而已。三者之法数变而数穷。官田曰租,私田曰税。租税之外算其田园屋舍车马牛羊树艺之数,及其藏镪多寡,征钱曰物力。物力之征,上自公卿大夫,下逮民庶,无苟免者。近臣出使外国,归必增物力钱,以其受馈遗也。猛安谋克户又有所谓牛头税者,宰臣有纳此税,庭陛间谘及其增减,则州县征求于小民盖可知矣。故物力之外又有铺马、军须、输庸、司吏、河夫、桑皮故纸等钱,名目琐细,不可殚述。其为户有数等,有课役户、不课役户、本户、杂户、正户、监户、官户、奴婢户、二税户。有司始以三年一籍,后变为通检,又为推排。凡户隶州县者,与隶猛安谋克,其输纳高下又各不同。法之初行,唯恐不密,言事者谓其厉民,即命罢之。罢之未久,会计者告用乏,又即举行。其罢也志以便民,而民未见德。其行也志以足用,而用不加饶。一时君臣节用之言不绝告诫。尝自计其国用,数亦浩瀚,若足支历年者,郡县稍遇岁侵,又遽不足,竟莫诘其故焉。
zhì yú tóng qián jiāo chāo zhī bì, gài yǒu shèn zhě. chū yòng liáo sòng jiù qián, suī liú yù suǒ zhù, yù fèi, yì jiān yòng zhī. zhèng lóng ér jiàng, shǐ yì gǔ zhù, mín jiān tóng jìn shèn zhì, tóng bù gěi yòng, jiàn xìng yáo yě. fán chǎn tóng dì mài, yí lì jìng nèi fǎng chá wú qiǎn, qiě jí wài jiè, ér mín yòng tóng qì bù kě quē zhě, jiē zào yú guān ér yù zhī. jì ér guān bù shèng fán, mín bù shèng bìng, nǎi tīng mín yě tóng zào qì, ér guān wèi lì jià yǐ shòu, cǐ tóng fǎ zhī biàn yě. ruò qián fǎ zhī biàn, zé gǔ zhù wèi guǎng, liǎn sàn wú fāng, yǐ jiàn yōng zhì. chū kǒng guān kù duō jī, qián bù jí mín, lì fǎ guǎng bù. jì kǒng mín duō nì qián, nǎi shè cún liú zhī xiàn, kāi gào jié zhī lù, fàn zhě shéng yǐ zhòng fá, zú mò néng jìn. zhōu xiàn qián jiān, mín jiān zì zhù, sī qián kǔ è tè shén. nǎi yǐ guān qián wǔ bǎi yì qí yī qiān, qí cè yù xià. jí gǎi zhù dà qián, suǒ zhǔn jiā zhòng, bǎi jì liú tōng, zú mò huò xiào. jì yǐ tiě qián, tiě bù kě yòng, quán yǐ jiāo chāo, qián zhòng chāo qīng, xiāng qù xuán jué, wù jià téng yǒng, chāo zhì bù xíng. quán yǐ yín huò, yín bì yòu zī, jiù yì wú cè, suì bà tóng qián, zhuān yòng jiāo chāo yín huò. rán ér èr zhě zhī bì nǎi shèn yú qián, zài guān lì yú yòng dà chāo, ér dà chāo chū duō, mín yì jiàn qīng. zài sī lì yú dé xiǎo chāo, ér xiǎo chāo rù duō, guó yì wú bǔ. yú shì, jìn guān bù de yòng dà chāo, yǐ ér kǒng mín yòng yín ér bù yòng chāo, zé yòu zé mín yǐ chāo nà guān, yǐ shì bì yòng. xiān zào èr shí guàn zhì bǎi guàn lì, hòu zào èr bǎi guàn zhì qiān guàn lì, xiān hòu qīng zhòng bù lún, mín yì xuàn huò. jí bù dé yǐ, zé xiàn yǐ nián shù, xiàn yǐ dì fāng, gōng sī shòu nà xiàn yǐ fēn shù, yóu shì mín yí rì shēn. qí jiān, yì jiāo chāo wèi bǎo quàn, bǎo quàn wèi jiǔ gèng zuò tōng bǎo, zhǔn yín bìng yòng. tōng bǎo wèi jiǔ fù zuò bǎo quán, bǎo quán wèi jiǔ zhī líng yìn chāo, míng yuē zhēn huò. zhēn huò wèi jiǔ fù zuò bǎo huì, qì wú dìng zhì, ér jīn zuò qì yǐ.
至于铜钱、交钞之弊,盖有甚者。初用辽、宋旧钱,虽刘豫所铸,豫废,亦兼用之。正隆而降,始议鼓铸,民间铜禁甚至,铜不给用,渐兴窑冶。凡产铜地脉,遗吏境内访察无遣,且及外界,而民用铜器不可阙者,皆造于官而鬻之。既而官不胜烦,民不胜病,乃听民冶铜造器,而官为立价以售,此铜法之变也。若钱法之变,则鼓铸未广,敛散无方,已见壅滞。初恐官库多积,钱不及民,立法广布。继恐民多匿钱,乃设存留之限,开告讦之路,犯者绳以重罚,卒莫能禁。州县钱艰,民间自铸,私钱苦恶特甚。乃以官钱五百易其一千,其策愈下。及改铸大钱,所准加重,百计流通,卒莫获效。济以铁钱,铁不可用,权以交钞,钱重钞轻,相去悬绝,物价腾踊,钞至不行。权以银货,银弊又滋,救亦无策,遂罢铜钱,专用交钞、银货。然而二者之弊乃甚于钱,在官利于用大钞,而大钞出多,民益见轻。在私利于得小钞,而小钞入多,国亦无补。于是,禁官不得用大钞,已而恐民用银而不用钞,则又责民以钞纳官,以示必用。先造二十贯至百贯例,后造二百贯至千贯例,先后轻重不伦,民益眩惑。及不得已,则限以年数,限以地方,公私受纳限以分数,由是民疑日深。其间,易交钞为宝券,宝券未久更作通宝,准银并用。通宝未久复作宝泉,宝泉未久织绫印钞,名曰珍货。珍货未久复作宝会,汔无定制,而金祚讫矣。
lì guān zì gǔ cái jù mín sàn, yǐ zhì wáng guó, ruò lù tái jù qiáo zhī lèi, bù zú lùn yě. qí guó wáng cái kuì, bǐ bǐ yǒu zhī, ér guó yòng zhī qū, wèi yǒu ruò jīn jì zhī shèn zhě. jīn zhī wéi zhèng, cháng yǒu xù mín zhī zhì, ér bù néng yǐ kē zhēng zhī lìng, tú yǒu jù liǎn zhī míng, ér bù néng zhì fù guó zhī shí. jí qí wáng yě, kuò sù lán dí, yī qiè póu kè zhī zhèng mí bù wéi zhī. jiā fù shù bèi, yù jiè shù nián, huò yù de chāo zé yù mài xià nián chà kē. gāo qí wèi xiāng, yì zhì què yóu. jìn nà làn guān, zhé shòu kōng míng xuān chì, huò yù yǔ yǐ wǔ pǐn zhèng bān. sēng dào rù sù, shǐ zì dù dié, zhōng zhì dé hào gāng fù wēi yí sì guàn zhǔ xí yì liàng qí zī ér yù zhī. shèn ér dīng yōu yù yǐ qiú shì, jiān hù yù yǐ cóng liáng, jìn shì chū shēn yù zhì jí dì. yòu shèn ér pàn chén jù dào zhī xiào shùn, wú jīn bó yǐ bèi shǎng jī, dòng yǐ wáng jué gù jié qí xīn, zhòng jué bù jì, zé yǐ guó xìng cì zhī. míng shí hùn xiáo, lún fǎ yáo huài, jiē bù xiá gù, guó yù bù luàn, qí kě dé hū? dài fū sòng jué suì bì ér bù xǔ hé, tān qí huái nán zhī xù, móu yǐ lì qǔ, zhì shǐ shū fǔ wǔ qí jǐn yú nán fá. é kě shí quán zhī chū, chū zhì dé liáng, hòu nǎi chǐ cùn wú bǔ, sān jūn fèn wáng, wǒ shī yā jìng, bīng cái jù kùn, wú yǐ yù zhī. gù zhì jīn zhī shí huò zhě, bù néng bù wéi zhī yǎn juàn ér xìng kǎi yě. chuán yuē:" zuò fǎ yú liáng, qí bì yóu tān. zuò fǎ yú tān, bì jiāng ruò hé." jīn qǐ dōng hǎi, qí sú chún shí, kě yǔ fǎn gǔ. chū rù zhōng xià, bīng wēi suǒ jiā, mín duō liú wáng, tǔ duō kuàng xián, yí lí zhuì zhuì, hé qiú bù huò. shǐ yú sī shí, zòng bù néng fù jǐng dì gōu xù zhī zhì, ruò yòng táng zhī yǒng yè kǒu fēn yǐ zhì mín chǎn, fǎng qí zū yōng diào zhī fǎ yǐ zú guó jì, hé zhì bǎi nián zhī nèi suǒ wéi jīng huà fēn fēn rán, yǔ qí guó xiāng zhōng shǐ yé! qí bì zài yú jí yī shí zhī lì, zhǒng jiǔ huài zhī fǎ, jí qí zhōng yè, bǐ liáo jiǎn pǔ, xí sòng fán rù zhī wén chéng sòng kuān róu, jiā liáo cāo qiè zhī zhèng. shì qì èr guó zhī suǒ zhǎng, ér bìng yòng qí suǒ duǎn yě. fán rù shèng bì zhì yú shāng cái, cāo qiè shèng bì zhì yú hài mín, qì jīn zhī shì, guó yòng yì kuì, mín xīn yì lí, qǐ bù yóu shì yú? zuò fǎ bù shèn jué chū, biàn fǎ yǐ jiù qí bì, zhǐ yì shén yān ěr. qí tā yán cè jiǔ qū cháng píng hé dí chá shuì zhēng shāng què chǎng děng fǎ, dà gài duō sòng jiù rén zhī suǒ jiàn míng, xī hào wú dìng, biàn yì mí héng, shì qián chāo hé yì? tián zhì shuǐ lì qū tián zhī mù, huò zhòu xíng suí chuò, huò lǚ shì wú xiào, huò shú yì wèi xíng, xián zhe wú piān, yǐ bèi yī dài zhī zhì yún.
历观自古财聚民散,以至亡国,若鹿台、钜桥之类,不足论也。其国亡财匮,比比有之,而国用之屈,未有若金季之甚者。金之为政,常有恤民之志,而不能已苛征之令,徒有聚敛之名,而不能致富国之实。及其亡也,括粟、阑籴,一切掊克之政靡不为之。加赋数倍,豫借数年,或欲得钞则豫卖下年差科。高琪为相,议至榷油。进纳滥官,辄售空名宣敕,或欲与以五品正班。僧道入粟,始自度牒,终至德号、纲副威仪、寺观主席亦量其赀而鬻之。甚而丁忧鬻以求仕,监户鬻以从良,进士出身鬻至及第。又甚而叛臣剧盗之效顺,无金帛以备赏激,动以王爵固结其心,重爵不蔇,则以国姓赐之。名实混淆,伦法飖坏,皆不暇顾,国欲不乱,其可得乎?迨夫宋绝岁币而不许和,贪其淮南之蓄,谋以力取,至使枢府武骑尽于南伐。讹可、时全之出,初志得粮,后乃尺寸无补,三军偾亡,我师压境,兵财俱困,无以御之。故志金之食货者,不能不为之掩卷而兴慨也。《传》曰:“作法于凉,其弊犹贪。作法于贪,弊将若何。”金起东海,其俗纯实,可与返古。初入中夏,兵威所加,民多流亡,土多旷闲,遗黎惴惴,何求不获。使於斯时,纵不能复井地沟洫之制,若用唐之永业、口分以制民产,仿其租庸调之法以足国计,何至百年之内所为经画纷纷然,与其国相终始耶!其弊在于急一时之利,踵久坏之法,及其中叶,鄙辽俭朴,袭宋繁缛之文;惩宋宽柔,加辽操切之政。是弃二国之所长,而并用其所短也。繁褥胜必至于伤财,操切胜必至于害民,讫金之世,国用易匮,民心易离,岂不由是欤?作法不慎厥初,变法以救其弊,只益甚焉耳。其他盐策、酒曲、常平、和籴、茶税、征商、榷场等法,大概多宋旧人之所建明,息耗无定,变易靡恒,视钱钞何异?田制、水利、区田之目,或骤行随辍,或屡试无效,或熟议未行,咸著无篇,以备一代之制云。
hù kǒu
户口
jīn zhì, nán nǚ èr suì yǐ xià wèi huáng, shí wǔ yǐ xià wèi xiǎo, shí liù wèi zhōng, shí qī wèi dīng, liù shí wèi lǎo, wú fū wèi guǎ qī qiè, zhū dǔ fèi jí bù wéi dīng. hù zhǔ tuī qí zhǎng chōng, nèi yǒu wù lì zhě wèi kè yì hù, wú zhě wèi bù kè shè hù. lìng mín yǐ wǔ jiā wèi bǎo. tài hé liù nián, shàng yǐ jiù dìng bǎo wǔ fǎ, yǒu sī miè liè bù xíng, qí lìng jié bǎo, yǒu nì jiān xì dào zéi zhě lián zuò. zǎi chén wèi jiù yǐ wǔ jiā wèi bǎo, kǒng rén yì wèi jì gòu ér nán jué chá, suì lìng cóng táng zhì, wǔ jiā wèi lín wǔ lín wèi bǎo, yǐ xiāng jiǎn chá. jīng fǔ zhōu xiàn guō xià zé zhì fāng zhèng, cūn shè zé suí hù zhòng guǎ wèi xiāng zhì lǐ zhèng, yǐ àn bǐ hù kǒu, cuī dū fù yì, quàn kè nóng sāng. cūn shè sān bǎi hù yǐ shàng zé shè zhǔ shǒu sì rén, èr bǎi hù yǐ shàng sān rén, wǔ shí hù yǐ shàng èr rén, yǐ xià yī rén, yǐ zuǒ lǐ zhèng jìn chá fēi wéi. zhì zhuàng dīng, yǐ zuǒ zhǔ shǒu xún jǐng dào zéi. měng ān móu kè bù cūn zhài, wǔ shí hù yǐ shàng shè zhài shǐ yī rén, zhǎng tóng zhǔ shǒu. sì guàn zé shè gāng shǒu. fán fāng zhèng lǐ zhèng, yǐ qí hù shí fèn nèi qǔ sān fēn, fù mín jūn chū gù qián, mù qiáng gàn yǒu dǐ bǎo zhě chōng, rén bù dé guò bǎi guàn, yì bù dé guò yī nián. dà dìng èr shí jiǔ nián, zhāng zōng cháng yù bà fāng lǐ zhèng, fù yǐ zhǔ shǒu yuǎn, rù chéng yīng dài, fáng nóng bù biàn, nǎi yǐ yǒu wù lì jǐn yuàn zhě èr nián yī gēng dài. fán hù kǒu jì zhàng, sān nián yī jí. zì zhēng yuè chū, zhōu xiàn yǐ lǐ zhèng zhǔ shǒu, měng ān móu kè zé yǐ zhài shǐ, yì biān hù jiā zé shǒu shí, jù nán nǚ lǎo yòu nián yǔ xìng míng, shēng zhě zēng zhī, sǐ zhě chú zhī. zhēng yuè èr shí rì yǐ shí shù bào xiàn, èr yuè èr shí rì shēn zhōu, yǐ shí rì nèi dá shàng sī, wú yuǎn jìn jiē yǐ sì yuè èr shí rì dào bù chéng shěng. fán hàn rén bó hǎi rén bù dé chōng měng ān móu kè hù. měng ān móu kè zhī nú bì miǎn wèi liáng zhě, zhǐ lì běn bù wèi zhèng hù. fán mò rù guān liáng rén, lì gōng jí jiān wèi jiān hù, mò rù guān nú bì, lì tài fǔ jiān wèi guān hù.
金制,男女二岁以下为黄,十五以下为小,十六为中,十七为丁,六十为老,无夫为寡妻妾,诸笃废疾不为丁。户主推其长充,内有物力者为课役户,无者为不课设户。令民以五家为保。泰和六年,上以旧定保伍法,有司灭裂不行,其令结保,有匿奸细、盗贼者连坐。宰臣谓旧以五家为保,恐人易为计构而难觉察,遂令从唐制,五家为邻、五邻为保,以相检察。京府州县郭下则置坊正,村社则随户众寡为乡置里正,以按比户口,催督赋役,劝课农桑。村社三百户以上则设主首四人,二百户以上三人,五十户以上二人,以下一人,以佐里正禁察非违。置壮丁,以佐主首巡警盗贼。猛安谋克部村寨,五十户以上设寨使一人,掌同主首。寺观则设纲首。凡坊正、里正,以其户十分内取三分,富民均出顾钱,募强干有抵保者充,人不得过百贯,役不得过一年。(大定二十九年,章宗尝欲罢坊、里正,复以主首远,入城应代,妨农不便,乃以有物力谨愿者二年一更代。)凡户口计帐,三年一籍。自正月初,州县以里正、主首,猛安谋克则以寨使,诣编户家责手实,具男女老幼年与姓名,生者增之,死者除之。正月二十日以实数报县,二月二十日申州,以十日内达上司,无远近皆以四月二十日到部呈省。凡汉人、渤海人不得充猛安谋克户。猛安谋克之奴婢免为良者,止隶本部为正户。凡没入官良人,隶宫籍监为监户,没入官奴婢,隶太府监为官户。
dāng shōu guó èr nián shí, fǎ zhì wèi dìng, bīng gé wèi xī, pín mín duō yī quán yòu wèi gǒu ān, duō yǐn bì wèi nú bì zhě. tài zǔ xià zhào yuē:" bǐ yǐ suì xiōng mín jī, duō fù háo zú, yīn xiàn wèi nú lì. jí yǒu fàn fǎ, zhēng cháng mò bàn, zhé shēn wéi nú. huò sī yuē lì xiàn, yǐ rén duì shú, guò qī zé yǐ wéi nú zhě. bìng tīng yǐ liǎng rén shú yī wèi liáng, yuán yuē yǐ yī rén shú zhě cóng biàn." tiān fǔ wǔ nián, yǐ jìng tǔ jì tà, ér jiù bù duō jí lǔ, jiāng yí qí mín yú tài zhōu, nǎi qiǎn huáng dì yù jí zú zi zōng xióng àn shì qí dì. yù děng jū qí tǔ yǐ jìn, yán kě zhòng zhí, suì zhāi zhū měng ān móu kè zhōng mín hù wàn yú, shǐ zōng rén pó lú huǒ tǒng zhī, tún zhǒng yú tài zhōu. pó lú huǒ jiù jū ā zhù hǔ shuǐ yòu zuò àn chū hǔ, zhì shì qiān yān. qí jū níng jiāng zhōu zhě, qiǎn shí dé chá duān a lǐ tú huān xī tà hǎn děng sì móu kè, qiè jiā shǔ gēng jù, xǐ yú tài zhōu, réng cì pó lú huǒ gēng niú wǔ shí. tiān fǔ liù nián, jì dìng shān xī zhū zhōu, yǐ shàng jīng wèi nèi dì, zé yí qí mín shí zhī. yòu mìng yē lǜ fú dǐng yǐ bīng hù sòng zhū jiàng rén yú hún hé lù, yǐ huáng dì áng jiān zhī, mìng cóng biàn yǐ jū. qī nián, yǐ shān xī zhū bù zú jìn xī běi èr biān, qiě liáo zhǔ wèi huò, kǒng yīn xiāng jié yòu, fù mìng huáng dì áng yǔ bèi jǐn shāo hē děng yǐ bīng sì qiān hù sòng, chù zhī lǐng dōng, wéi xī jīng mín ān dǔ rú gù, qiě mìng áng zhèn shǒu shàng jīng lù. jì ér, shàng wén áng yǐ guò shàng jīng, ér jiàng rén fù kǔ qí qīn rǎo duō pàn wáng zhě, suì mìng bèi jǐn chū lǐ dǐ wǎng jiè yù zhī, bǐ zhì, ér zhū bù yǐ pàn qù. yòu yǐ měng ān xiáng wěn liú zhù suǒ lǐng guī fù zhī mín hái dōng jīng, mìng yǒu sī cháng fǔ wèi, qiě dài yī suì zhī liáng, qí qīn shǔ bèi lǔ zhě jiē lìng jù jū. jí qī nián qǔ yān jīng lù, èr yuè, jǐn xǐ liù zhōu shì zú fù qiáng gōng jì zhī mín yú nèi dì. tài zōng tiān huì yuán nián, yǐ jiù xǐ rùn xí děng sì zhōu zhī mín yú shěn zhōu zhī jìng, yǐ xīn qiān zhī hù jiān kǔ bù néng zì cún, zhào yuē:" bǐ wén mín fá shí zhì yù zi zhě, tīng yǐ dīng lì děng zhě shú zhī." yòu zhào bèi jǐn ā shí lài yuē:" xiān huáng dì yǐ tóng xìng zhī rén xī yǒu zì yù jí diǎn zhì qí shēn zhě, mìng guān wèi shú. jīn wén shàng yǒu wèi fù zhě, qí xī yuè shú zhī." yòu mìng yǐ guān sù shú shàng jīng lù xīn qiān zhì níng jiāng zhōu hù kǒu pín ér mài shēn zhě, liù bǎi yú rén. èr nián, mín yǒu zì yù wèi nú zhě, zhào yǐ dīng lì děng zhě yì zhī. sān nián, jìn nèi wài guān jí zōng shì wú dé sī yì bǎi xìng, quán shì jiā bù dé mǎi pín mín wèi nú, qí xié mǎi zhě yī rén cháng shí wǔ rén, zhà mǎi zhě yī rén cháng èr rén, zuì jiē zhàng bǎi. qī nián, zhào bīng xìng yǐ lái, liáng rén bèi lüè wéi qū zhě, tīng qí fù mǔ qī zǐ shú zhī. xī zōng huáng tǒng sì nián zhào shǎn xī pú jiě rǔ cài děng zhōu suì jī, bǎi xìng liú luò diǎn gù wèi qū zhě, guān yǐ juàn shú wèi liáng, dīng nán sān pǐ, fù rén yòu xiǎo èr pǐ.
当收国二年时,法制未定,兵革未息,贫民多依权右为苟安,多隐蔽为奴婢者。太祖下诏曰:“比以岁凶民饥,多附豪族,因陷为奴隶。及有犯法,征偿莫办,折身为奴。或私约立限,以人对赎,过期则以为奴者。并听以两人赎一为良,元约以一人赎者从便。”天辅五年,以境土既拓,而旧部多瘠卤,将移其民于泰州,乃遣皇弟昱及族子宗雄按视其地。昱等苴其土以进,言可种植,遂摘诸猛安谋克中民户万余,使宗人婆卢火统之,屯种于泰州。婆庐火旧居阿注浒水(又作按出虎),至是迁焉。其居宁江州者,遣拾得、查端、阿里徒欢、奚挞罕等四谋克,挈家属耕具,徙于泰州,仍赐婆卢火耕牛五十。天辅六年,既定山西诸州,以上京为内地,则移其民实之。又命耶律佛顶以兵护送诸降人于浑河路,以皇弟昂监之,命从便以居。七年,以山西诸部族近西北二边,且辽主未获,恐阴相结诱,复命皇弟昂与孛堇稍喝等以兵四千护送,处之岭东,惟西京民安堵如故,且命昂镇守上京路。既而,上闻昂已过上京,而降人复苦其侵扰多叛亡者,遂命孛堇出里底往戒谕之,比至,而诸部已叛去。又以猛安详稳留住所领归附之民还东京,命有司常抚慰,且贷一岁之粮,其亲属被虏者皆令聚居。及七年取燕京路,二月,尽徙六州氏族富强工技之民于内地。太宗天会元年,以旧徙润、隰等四州之民于沈州之境,以新迁之户艰苦不能自存,诏曰:“比闻民乏食至鬻子者,听以丁力等者赎之。”又诏孛堇阿实赉曰:“先皇帝以同姓之人昔有自鬻及典质其身者,命官为赎。今闻尚有未复者,其悉阅赎之。”又命以官粟赎上京路新迁置宁江州户口贫而卖身者,六百余人。二年,民有自鬻为奴者,诏以丁力等者易之。三年,禁内外官及宗室毋得私役百姓,权势家不得买贫民为奴,其胁买者一人偿十五人,诈买者一人偿二人,罪皆杖百。七年,诏兵兴以来,良人被略为驱者,听其父母妻子赎之。熙宗皇统四年诏陕西、蒲、解、汝、蔡等州岁饥,百姓流落典雇为驱者,官以绢赎为良,丁男三匹,妇人幼小二匹。
shì zōng dà dìng èr nián, zhào miǎn èr shuì hù wèi mín. chū, liáo rén nìng fú yóu shén, duō yǐ liáng mín cì zhū sì, fēn qí shuì yī bàn shū guān, yī bàn shū sì, gù wèi zhī èr shuì hù. liáo wáng, sēng duō nì qí shí, yì wèi jiàn, yǒu yuán zuǒ zhèng yǐ gào zhě, yǒu sī gè zhí yǐ wén, shàng sù zhī qí shì, gù tè miǎn zhī. shí qī nián wǔ yuè, shěng zòu:" xián píng fǔ lù yī qiān liù bǎi yú hù, zì chén jiē cháng bái shān xīng xiǎn chán chūn hé nǚ zhí rén, liáo shí qiān wèi liè hù, yí jū yú cǐ, hào yí diǎn bù, suì fù qì dān jí. běn cháo yì bīng zhī xìng, shǒu yì jūn jiàng, réng jū běn bù, jīn qǐ lí zhèng." zhào cóng zhī. èr shí nián, yǐ shàng jīng lù nǚ zhí rén hù, guī bì wù lì, zì mài qí nú bì, zhì gēng tián zhě shǎo, suì yǐ pín fá, zhào dìng zhì jìn zhī. yòu wèi zǎi chén yuē:" měng ān móu kè rén hù, xiōng dì qīn shǔ ruò gè suí suǒ fēn tǔ, yǔ hàn rén cuò jū, měi sì wǔ shí hù jié wèi bǎo jù, nóng zuò shí lìng xiāng zhù jì, cǐ yì quàn xiāng zhī dào yě." èr shí yī nián liù yuè, xǐ yín shān cè mín yú lín huáng. yòu mìng bì yì zhī hù jǔ jiā táo yú tā suǒ zhě, yuán guàn jí suǒ yù sī xiàn guān tóng zuì, wèi dìng zhì. èr shí sān nián, dìng zhì, nǚ zhí nú bì rú yǒu de lì, běn zhǔ xǔ lìng hūn pīng zhě, xū qǔ wèn fáng qīn jí cūn lǎo gěi jù, fāng xǔ pīng yú liáng rén. shì nián bā yuè, zòu měng ān móu kè hù kǒu kěn dì niú jù zhī shù. měng ān èr bǎi èr, móu kè qiān bā bǎi qī shí bā, hù liù shí yī wàn wǔ qiān liù bǎi èr shí sì, kǒu liù bǎi yī shí wǔ wàn bā qiān liù bǎi sān shí liù, nèi zhèng kǒu sì bǎi bā shí yī wàn èr qiān liù bǎi liù shí jiǔ, nú bì kǒu yī bǎi sān shí sì wàn wǔ qiān jiǔ bǎi liù shí qī. kěn tián yī bǎi liù shí jiǔ wàn sān bǎi bā shí qǐng yǒu qí, niú jù sān shí bā wàn sì qiān qī bǎi qī shí yī. zài dōu zōng shì jiāng jūn sī, hù yī bǎi qī shí, kǒu èr wàn bā qiān qī bǎi jiǔ shí, nèi zhèng kǒu jiǔ bǎi bā shí èr, nú bì kǒu èr wàn qī qiān bā bǎi bā. kěn tián sān qiān liù bǎi bā shí sān qǐng qī shí wǔ mǔ, niú jù sān bǎi sì. dié lá táng xī èr bù wǔ zhǎn, hù wǔ qiān wǔ bǎi bā shí wǔ, kǒu shí sān wàn qī qiān wǔ bǎi sì shí sì, nèi zhèng kǒu shí yī wàn jiǔ qiān sì bǎi liù shí sān, nú bì kǒu yī wàn bā qiān bā shí yī. kěn tián wàn liù qiān èr shí sì qǐng yī shí qī mǔ, niú jù wǔ qiān liù shí liù. èr shí wǔ nián, mìng zǎi chén jìn yǒu lù rén yī zi jí nóng mín bì kè yì, wèi sēng dào zhě. dà dìng chū, tiān xià hù cái sān bǎi yú wàn, zhì èr shí qī nián tiān xià hù liù bǎi qī shí bā wàn jiǔ qiān sì bǎi sì shí jiǔ, kǒu sì qiān sì bǎi qī shí wàn wǔ qiān bā shí liù.
世宗大定二年,诏免二税户为民。初,辽人佞佛尤甚,多以良民赐诸寺,分其税一半输官,一半输寺,故谓之二税户。辽亡,僧多匿其实,抑为贱,有援左证以告者,有司各执以闻,上素知其事,故特免之。十七年五月,省奏:“咸平府路一千六百余户,自陈皆长白山星显、禅春河女直人,辽时签为猎户,移居于此,号移典部,遂附契丹籍。本朝义兵之兴,首诣军降,仍居本部,今乞厘正。”诏从之。二十年,以上京路女直人户,规避物力,自卖其奴婢,致耕田者少,遂以贫乏,诏定制禁之。又谓宰臣曰:“猛安谋克人户,兄弟亲属若各随所分土,与汉人错居,每四五十户结为保聚,农作时令相助济,此亦劝相之道也。”二十一年六月,徙银山侧民于临潢。又命避役之户举家逃于他所者,元贯及所寓司县官同罪,为定制。二十三年,定制,女直奴婢如有得力,本主许令婚娉者,须取问房亲及村老给据,方许娉於良人。是年八月,奏猛安谋克户口、垦地、牛具之数。猛安二百二,谋克千八百七十八,户六十一万五千六百二十四,口六百一十五万八千六百三十六,(内正口四百八十一万二千六百六十九,奴婢口一百三十四万五千九百六十七。)垦田一百六十九万三百八十顷有奇,牛具三十八万四千七百七十一。在都宗室将军司,户一百七十,口二万八千七百九十,(内正口九百八十二,奴婢口二万七千八百八。)垦田三千六百八十三顷七十五亩,牛具三百四。迭剌、唐西二部五飐,户五千五百八十五,口十三万七千五百四十四,(内正口十一万九千四百六十三,奴婢口一万八千八十一。)垦田万六千二十四顷一十七亩,牛具五千六十六。二十五年,命宰臣禁有禄人一子、及农民避课役,为僧道者。大定初,天下户才三百余万,至二十七年天下户六百七十八万九千四百四十九,口四千四百七十万五千八十六。
zhāng zōng dà dìng èr shí jiǔ nián shí yī yuè, shàng fēng shì zhě yán, qǐ fàng èr shuì hù wèi liáng. shěng chén yù qǔ gōng dié kě píng zhě wéi zhǔn, cān zhī zhèng shì yí lá lǚ wèi:" píng yàn zhēn wěi nán míng, fán qì dān nú bì jīn hòu suǒ shēng zhě xī wèi liáng, jiàn yǒu zhě zé bù dé diǎn mài, rú cǐ zé sān shí nián hòu nú jiē wèi liáng, ér mín qiě bù bìng yān." shàng yǐ lǚ yán wèi dāng, lìng zài yì. shěng zòu wèi bù jū kuò zé sòng zhōng bù jué, suì qiǎn dà xīng fǔ zhì zhōng wū gǔ sūn zhòng hé shì yù shǐ fàn jí fēn kuò běi jīng lù jí zhōng dōu lù èr shuì hù, fán wú píng yàn, qí zhǔ zì yán zhī zhě jí yīn tōng jiǎn ér zhī zhī zhě, qí shuì bàn shū guān, bàn shū zhǔ, ér yǒu píng yàn zhě xī fàng wèi liáng. míng chāng yuán nián zhēng yuè, shàng fēng shì zhě yán:" zì gǔ yǐ nóng sāng wèi běn, jīn shāng gǔ zhī wài yòu yǒu fó lǎo yǔ tā yóu shí, fú fèi bǎi bèi. nóng suì bù dēng, liú piǎo xiāng wàng, cǐ mò zuò shāng nóng zhě duō gù yě." shàng nǎi xià lìng, jìn zì pī tì wèi sēng dào zhě. shì suì, zòu tiān xià hù liù bǎi jiǔ shí sān wàn jiǔ qiān, kǒu sì qiān wǔ bǎi sì shí sì wàn qī qiān jiǔ bǎi, ér sù zhǐ wǔ qiān èr bǎi èr shí liù wàn yī qiān yú shí, chú guān bīng èr nián zhī fèi, yú yàn kǒu jì zhī, kǒu yuè shí wǔ dǒu, kě wèi sì shí sì rì zhī shí. shàng yuē:" xù jī bù duō, shì lì nóng zhě shǎo gù yě. qí jí bǎi guān, yì suǒ yǐ shǐ mín wù běn guǎng chǔ zhī dào, yǐ wén." liù yuè, zòu běi jīng děng lù suǒ miǎn èr shuì hù, fán yī qiān qī bǎi yú hù, wàn sān qiān jiǔ bǎi yú kǒu, cǐ hòu wèi liáng wèi qū, jiē cóng yǐ duàn wèi dìng. míng chāng liù nián èr yuè, shàng wèi zǎi chén yuē:" fán yán nǚ zhí jìn shì, bù xū chēng nǚ zhí zì. qīng děng wù zuò huí bì nǚ zhí qì dān yǔ, fēi yě. jīn rú fēn bié hù mín, zé nǚ zhí yán běn hù, hàn hù jí qì dān, yú wèi zhī zá hù." míng chāng liù nián shí èr yuè, zòu tiān xià nǚ zhí qì dān hàn hù qī bǎi èr shí èr wàn sān qiān sì bǎi, kǒu sì qiān bā bǎi sì shí jiǔ wàn sì bǎi, wù lì qián èr bǎi liù shí wàn sì qiān qī bǎi sì shí èr guàn. tài hé qī nián liù yuè, chì, zhōng wù lì hù, yǒu yì zé duō táo bì, yǒu sī lìng yǐ cì hù dài zhī, shì bì zé fù yè, yǐ zhì dà sǔn bù táo zhī hù. lìng shěng chén xiáng yì. zǎi chén zòu:" jiù zhì tài qīng." suì mìng kè yì quán hù táo zhě tú èr nián, shǎng gào zhě qián wǔ wàn. xiān táo zhě yǐ bǎi rì nèi zì shǒu, miǎn zuì. rú shí xiāo fá zhě, nèi cóng yù shǐ tái, wài cóng àn chá sī, tǐ jiū miǎn zhī. shí èr yuè, zòu tiān xià hù qī bǎi liù shí bā wàn sì qiān sì bǎi sān shí bā, kǒu sì qiān wǔ bǎi bā shí yī wàn liù qiān qī shí jiǔ. hù zēng yú dà dìng èr shí qī nián yī bǎi liù shí èr wàn sān qiān qī bǎi yī shí wǔ, kǒu zēng bā bǎi bā shí èr wàn qī qiān liù shí wǔ. cǐ jīn bǎn jí zhī jí shèng yě.
章宗大定二十九年十一月,上封事者言,乞放二税户为良。省臣欲取公牒可凭者为准,参知政事移剌履谓:“凭验真伪难明,凡契丹奴婢今后所生者悉为良,见有者则不得典卖,如此则三十年后奴皆为良,而民且不病焉。”上以履言未当,令再议。省奏谓不拘括则讼终不绝,遂遣大兴府治中乌古孙仲和、侍御史范楫分括北京路及中都路二税户,凡无凭验,其主自言之者及因通检而知之者,其税半输官,半输主,而有凭验者悉放为良。明昌元年正月,上封事者言:“自古以农桑为本,今商贾之外又有佛、老与他游食,浮费百倍。农岁不登,流殍相望,此末作伤农者多故也。”上乃下令,禁自披剃为僧、道者。是岁,奏天下户六百九十三万九千,口四千五百四十四万七千九百,而粟止五千二百二十六万一千余石,除官兵二年之费,余验口计之,口月食五斗,可为四十四日之食。上曰:“蓄积不多,是力农者少故也。其集百官,议所以使民务本广储之道,以闻。”六月,奏北京等路所免二税户,凡一千七百余户,万三千九百余口,此后为良为驱,皆从已断为定。明昌六年二月,上谓宰臣曰:“凡言女直进士,不须称女直字。卿等误作回避女直、契丹语,非也。今如分别户民,则女直言本户,汉户及契丹,余谓之杂户。”明昌六年十二月,奏天下女直、契丹、汉户七百二十二万三千四百,口四千八百四十九万四百,物力钱二百六十万四千七百四十二贯。泰和七年六月,敕,中物力户,有役则多逃避,有司令以次户代之,事毕则复业,以致大损不逃之户。令省臣详议。宰臣奏:“旧制太轻。”遂命课役全户逃者徒二年,赏告者钱五万。先逃者以百日内自首,免罪。如实销乏者,内从御史台,外从按察司,体究免之。十二月,奏天下户七百六十八万四千四百三十八,口四千五百八十一万六千七十九。(户增于大定二十七年一百六十二万三千七百一十五,口增八百八十二万七千六十五)。此金版籍之极盛也。
jí wèi shào wáng zhī shí, jūn lǚ bù xī, xuān zōng lì ér nán qiān, sǐ xǐ zhī yú, suǒ zài wèi xū yǐ. hù kǒu rì hào, jūn fèi rì jí, fù liǎn fán zhòng, jiē yǎng jǐ yú hé nán, mín bù kān mìng, lǜ qì lú tián, xiāng jì wáng qù. jí lǚ jiàng zhào zhāo fù yè zhě, miǎn qí suì zhī zū, rán yǐ guó yòng fá jié, táo zhě zhī zū jiē lìng jū zhě dài chū, yǐ gù duō bù gǎn hái. xìng dìng yuán nián shí èr yuè, xuān zōng yù xuán shǎng mù rén bǔ wáng hù, ér fù lǜ sāo dòng, suì mìng yī yǐ jiàng zhào shū, yǐ miǎn zhài bū, gèng zhāo yī yuè, wéi ér bù lái zhě rán hòu bǔ huò zhì zuì, ér yǐ suǒ yí dì cì rén. sì nián, shěng chén zòu:" hé nán yǐ suì jī ér fù yì bù xī, suǒ wáng hù lìng yǒu sī zhāo zhī, zhì míng nián sān yuè bù fù yè zhě, lùn rú lǜ." shí hé ruán wèi jiāng, fēng bǐng lǚ jǐng, gù jí qìng jūn jié dù shǐ wēn dí hǎn dá yán:" bó zhōu hù jiù liù wàn, zì nán qiān yǐ lái, bù shèng diào fā, xiāng jì táo qù, suǒ cún zhě céng wú shí yī, dàng shān xià yì, yě wú jū mín yǐ!"
及卫绍王之时,军旅不息,宣宗立而南迁,死徙之余,所在为虚矣。户口日耗,军费日急,赋敛繁重,皆仰给于河南,民不堪命,率弃庐田,相继亡去。及屡降诏招复业者,免其岁之租,然以国用乏竭,逃者之租皆令居者代出,以故多不敢还。兴定元年十二月,宣宗欲悬赏募人捕亡户,而复虑骚动,遂命依已降诏书,已免债逋,更招一月,违而不来者然后捕获治罪,而以所遗地赐人。四年,省臣奏:“河南以岁饥而赋役不息,所亡户令有司招之,至明年三月不复业者,论如律。”时河壖为疆,烽鞞屡警,故集庆军节度使温迪罕达言:“亳州户旧六万,自南迁以来,不胜调发,相继逃去,所存者曾无十一,砀山下邑,野无居民矣!”
tōng jiǎn tuī pái
通检推排
tōng jiǎn, jí zhōu lǐ dà sī tú sān nián yī dà bǐ, gè dēng qí xiāng zhī zhòng guǎ liù chù chē niǎn, biàn wù xíng zhēng zhī zhì yě. jīn zì guó chū zhàn jí zhī hòu, zhì dà dìng sì nián, chéng zhèng lóng shī lǚ zhī yú, mín zhī pín fù biàn gēng, fù yì bù jūn, shì zōng xià zhào yuē:" yuè zì guó chū, yǒu sī cháng xíng dà bǐ, yú jīn sì shí nián yǐ. zhèng lóng shí, bīng yì bìng xìng, diào fā wú dù, fù zhě jīn pín bù néng zì cún, bǎn jí suǒ wú zhě jīn wèi fù shì ér yóu xìng miǎn. shì yòng qiǎn xìn chén tài níng jūn jié dù shǐ zhāng hóng xìn děng shí sān rén, fēn lù tōng jiǎn tiān xià wù lì ér chà dìng zhī, yǐ gé qián bì, bǐ yuán yuán wú bù jūn zhī tàn, yǐ chēng zhèn yì. fán guī cuò tiáo lǐ, mìng shàng shū shěng huà yī yǐ xíng." yòu mìng:" fán jiān hù shì chǎn, chú guān suǒ bō cì zhī wài, yú fán zhì dào bǎi xìng yǒu shuì tián zhái. jiē zài tōng jiǎn zhī shù." shí zhū shǐ wǎng wǎng yǐ kē kù duō de wù lì wèi gōng, hóng xìn jiǎn shān dōng zhōu xiàn yóu wéi kù bào, dì zhōu fáng yù shǐ wán yán yǒng yuán miàn zé zhī yuē:" cháo tíng yǐ zhèng lóng hòu chà diào bù jūn, gù mìng shǐ zhě jūn zhī. jīn nǎi cán bào, wàng jiā mín chǎn yè shù bèi, yī yǒu lái shēn sù zhě, zé xuè ròu lín lí, shèn zhě jí yǔn zhàng xià, cǐ hé lǐ yě?" hóng xìn bù néng duì, gù wéi dì zhōu shāo píng. wǔ nián, yǒu sī zòu zhū lù tōng jiǎn bù jūn, zhào zài yǐ hù kǒu duō guǎ pín fù qīng zhòng, shì zhōng dìng zhī. jì ér, yòu dìng tōng jiǎn dì tǔ děng dì shuì fǎ. shí wǔ nián jiǔ yuè, shàng yǐ tiān xià wù lì, zì tōng jiǎn yǐ lái shí yú nián, pín fù biàn yì, fù diào qīng zhòng bù jūn, qiǎn jǐ nán yǐn liáng sù děng èr shí liù rén, fēn lù tuī pái.
通检,即《周礼》大司徒三年一大比,各登其乡之众寡、六畜、车辇,辨物行征之制也。金自国初占籍之后,至大定四年,承正隆师旅之余,民之贫富变更,赋役不均,世宗下诏曰:“粤自国初,有司常行大比,于今四十年矣。正隆时,兵役并兴,调发无度,富者今贫不能自存,版籍所无者今为富室而犹幸免。是用遣信臣泰宁军节度使张弘信等十三人,分路通检天下物力而差定之,以革前弊,俾元元无不均之叹,以称朕意。凡规措条理,命尚书省画一以行。”又命:“凡监户事产,除官所拨赐之外,余凡置到百姓有税田宅。皆在通检之数。”时诸使往往以苛酷多得物力为功,弘信检山东州县尤为酷暴,棣州防御使完颜永元面责之曰:“朝廷以正隆后差调不均,故命使者均之。今乃残暴,妄加民产业数倍,一有来申诉者,则血肉淋离,甚者即殒杖下,此何理也?”弘信不能对,故惟棣州稍平。五年,有司奏诸路通检不均,诏再以户口多寡、贫富轻重,适中定之。既而,又定通检地土等第税法。十五年九月,上以天下物力,自通检以来十余年,贫富变易,赋调轻重不均,遣济南尹梁肃等二十六人,分路推排。
èr shí nián sì yuè, shàng wèi zǎi chén yuē:" měng ān móu kè hù, fù pín chà fā bù jūn, jiē zì móu kè nèi kē zhī, àn zhě wéi xū lì zhī yán shì cóng, qīng zhòng bù yī. zì wō wò pàn hòu, pín fù fǎn fù, jīn dāng jí qí jiā hù, tuī qí jiā zī, tǎng yǒu jūn yì shù kě jūn yě." zhào jí bǎi guān yì, yòu chéng xiàng kè níng píng zhāng zhèng shì ān lǐ, shū mì fù shǐ zōng yǐn yán:" nǚ zhí rén chú měng ān móu kè pú cóng chāi shǐ, yú wú chāi yì. jīn bù tuī nú bì zī chù dì tǔ shù mù, zhǐ yàn chǎn yè kē chà wèi biàn." zuǒ chéng xiàng shǒu dào děng yán:" zhǐ yàn cái chǎn, duō guǎ fēn wéi sì děng, zhì jí yǐ kē chà, shù dé jūn yě." zuǒ chéng tōng yòu chéng dào dōu diǎn jiǎn xiāng yán:" kuò qí nú bì zhī shù, zé pín fù zì jiàn, huǎn jí yǒu shì kē chà, yǔ yī lì kē chà zhě bù tóng. qǐng qí nóng xì, jū kuò dì tǔ niú jù zhī shù, gè yǐ suǒ jiàn shàng wén." shàng yuē:" yī móu kè hù zhī pín fù, móu kè qǐ bù zhī. yī měng ān suǒ lǐng bā móu kè, yī lì kē chà. shè rú yī móu wú nèi, yǒu nú bì èr sān bǎi kǒu zhě, yǒu nú bì yī èr rén zhě, kē chà yǔ tóng, qǐ dé píng jūn. zhèng lóng xīng bīng shí, zhèn zhī nú bì wàn shù, zī chù shù qiān, ér bù chà yī rén yī mǎ, qǐ kě wèi píng. zhèn yú shù shì wèi cháng zhuān xíng, yǔ qīng móu zhī. wǎng nián sàn zhì qì dān hù, ān lǐ jí yán kǒng rǎo dòng, zhèn jué xíng zhī, guǒ dé ān yè. ān lǐ suī jìn zhōng, wèi shěn cháng cè. qí cóng zuǒ chéng tōng děng suǒ jiàn, jū kuò tuī pái zhī." shí èr yuè, shàng wèi zǎi chén yuē:" měng ān móu kè duō xīn qiáng jiù ruò, chāi yì bù jūn, qí lìng tuī pái, dāng zì zhōng dōu lù shǐ." zhì èr shí èr nián bā yuè, shǐ zhào lìng jí qí lǎo, tuī pín fù, yàn tǔ dì niú jù nú bì zhī shù, fēn wéi shàng zhōng xià sān děng. yǐ tóng zhī dà xīng fǔ shì wán yán wū lǐ yě xiān tuī zhōng dōu lù, xù qiǎn hù bù zhǔ shì àn dài děng shí sì rén yǔ wài guān tóng fēn lù tuī pái.
二十年四月,上谓宰臣曰:“猛安谋克户,富贫差发不均,皆自谋克内科之,暗者惟胥吏之言是从,轻重不一。自窝斡叛后,贫富反复,今当籍其夹户,推其家赀,傥有军役庶可均也。”诏集百官议,右丞相克宁、平章政事安礼,枢密副使宗尹言:“女直人除猛安谋克仆从差使,余无差役。今不推奴婢孳畜、地土数目,止验产业科差为便。”左丞相守道等言:“止验财产,多寡分为四等,置籍以科差,庶得均也。”左丞通、右丞道、都点检襄言:“括其奴婢之数,则贫富自见,缓急有事科差,与一例科差者不同。请俟农隙,拘括地土牛具之数,各以所见上闻。”上曰:“一谋克户之贫富,谋克岂不知。一猛安所领八谋克,一例科差。设如一谋无内,有奴婢二三百口者,有奴婢一二人者,科差与同,岂得平均。正隆兴兵时,朕之奴婢万数,孳畜数千,而不差一人一马,岂可谓平。朕于庶事未尝专行,与卿谋之。往年散置契丹户,安礼极言恐扰动,朕决行之,果得安业。安礼虽尽忠,未审长策。其从左丞通等所见,拘括推排之。”十二月,上谓宰臣曰:“猛安谋克多新强旧弱,差役不均,其令推排,当自中都路始。”至二十二年八月,始诏令集耆老,推贫富,验土地牛具奴婢之数,分为上中下三等。以同知大兴府事完颜乌里也先推中都路,续遣户部主事按带等十四人与外官同分路推排。
jiǔ yuè, zhào:" wú lìng fù zhě nì yǐn xù chǎn, pín hù huò yǒu bù gǎn yǎng mǎ zhě. xī hǎi líng shí, jū kuò mǎ chù, jué wú děng jí, fù zhě xìng miǎn, pín zhě jǐn jū rù guān, dà wéi bù jūn. jīn bìng hé shí pín fù zào jí, yǒu jí jí àn jí qǔ zhī, shù jī wú bù jūn zhī bì." zhāng rǔ bì liáng sù zòu:" tiān xià mín hù tōng jiǎn jì dìng, shè yǒu chǎn wù yí yì, zì yīng suí yè shū nà. zhì yú fú cái, xū yǒu zēng hào, pín zhě zì pín, fù zhě zì fù, shì bù bì lǚ tuī pái yě." shàng yuē:" zǎi zhí jiā duō yǒu xīn fù zhě, gù jiē bù yuàn yě." sù duì yuē:" rú chén zhě, néng tuī pái zhōng dōu wù lì. chén yǐ cháng wèi nán shǐ, xiān zì tiān wù lì qián zhì liù shí yú guàn, shì qí tā fèng shǐ wú rú chén duō zhě. dàn xiǎo mín wú zhī, fǎ chū jiān shēng, shù dòng yáo zé yì hài. rú táng sòng jí liáo shí, huò sān èr shí nián bù cè tōng bǐ zé yǒu zhī. pín suì tuī pái, shì wéi nán ěr." èr shí liù nián, fù yǐ lǐ yàn děng fēn lù tuī pái. èr shí qī nián, zòu yàn děng suǒ dìng wù lì zhī shù. shàng yuē:" zhèn yǐ yuán tuī tiān xià wù lì qián sān bǎi wǔ wàn yú guàn, chú sān bǎi wàn guàn wài, lìng jiǎn wǔ wàn yú guàn. jīn jiǎn bù jí shù, fù xù shōu èr wàn yú guàn, jí shì shí èr wàn guàn ěr, ér yuē xù shōu, hé yě?" duì yuē:" cǐ wèi jiù tuō lòu ér jīn shǒu chū zhě, jí mín dì jiù wú lì gēng zhòng, ér jīn gēng zhòng zhě yě." shàng yuē:" tōng jiǎn jiù shù, zhǐ yú shì qí yíng yùn xī hào, yǔ fáng dì duō guǎ, ér jiā jiǎn zhī. bǐ rén mài dì, cǐ rén mǎi zhī, jiē jiù shù yě. zhì rú yíng yùn. cǐ qiáng zé bǐ ruò, qiáng zhě zēng zhī, ruò zhě jiǎn zhī ér yǐ. qiě wù lì zhī shù gài shì dìng chāi yì zhī fǎ, qí dà shù bù zài duō guǎ yě. zhèn kǒng shí yǒu yíng yùn fù jiā suǒ dāng chū zhě, fǎn fēn yǔ pín zhě ěr."
九月,诏:“毋令富者匿隐畜产,贫户或有不敢养马者。昔海陵时,拘括马畜,绝无等级,富者幸免,贫者尽拘入官,大为不均。今并核实贫富造籍,有急即按籍取之,庶几无不均之弊。”张汝弼、梁肃奏:“天下民户通检既定,设有产物移易,自应随业输纳。至于浮财,须有增耗,贫者自贫,富者自富,似不必屡推排也。”上曰:“宰执家多有新富者,故皆不愿也。”肃对曰:“如臣者,能推排中都物力。臣以尝为南使,先自添物力钱至六十余贯,视其他奉使无如臣多者。但小民无知,法出奸生,数动摇则易骇。如唐、宋及辽时,或三二十年不测通比则有之。频岁推排,似为难尔。”二十六年,复以李晏等分路推排。二十七年,奏晏等所定物力之数。上曰:“朕以元推天下物力钱三百五万余贯,除三百万贯外,令减五万余贯。今减不及数,复续收二万余贯,即是实二万贯尔,而曰续收,何也?”对曰:“此谓旧脱漏而今首出者,及民地旧无力耕种,而今耕种者也。”上曰:“通检旧数,止于视其营运息耗,与房地多寡,而加减之。彼人卖地,此人买之,皆旧数也。至如营运。此强则彼弱,强者增之,弱者减之而已。且物力之数盖是定差役之法,其大数不在多寡也。朕恐实有营运富家所当出者,反分与贫者尔。”
zhāng zōng dà dìng èr shí jiǔ nián liù yuè, mìng wèi guó xìn shǐ zhī fù zhě, miǎn zēng wù lì. yòu mìng nóng mín rú yǒu jī sù, wú chōng wù lì, qián qiān zhī jùn, suǒ nà qián huò zé xǔ zhé sù bó. jiǔ yuè, yǐ cáo zhōu hé yì, qiǎn mǎ bǎi lù děng tuī pái zāo diàn nì zhōu xiàn zhī pín fá zhě. míng chāng yuán nián sì yuè, xíng bù láng zhōng lù bó dá děng yán:" mín dì yǐ nà shuì, yòu tōng dìng wù lì, bǐ zhī fú cái suǒ chū chāi yì, shì wéi zhòng bìng yě." suì xiáng zhuó mín dì dìng wù lì, jiǎn shí zhī èr. shàng shū hù bù yán, zhōng dōu děng lù bèi shuǐ, zhào wěi guān tuī pái, bǐ jiù jiǎn qián wǔ qiān liù bǎi yú guàn. míng chāng sān nián bā yuè, chì shàng shū shěng:" bǎi xìng dāng fēng rěn zhī shí bù wù jī zhù, yī yù xiōng jiǎn zhé yǒu zǔ jī, hé fǎ kě shǐ mín zhòng gǔ ér duō jī yě." zǎi chén duì yuē:" èr shí jiǔ nián, yǐ zhào nóng mín néng jī sù miǎn chōng wù lì. míng chāng chū, mìng mín zhī wù lì yǔ dì tǔ tōng tuī zhě, yì jiǎn shí fēn zhī èr, cǐ gù qí shù yě." chéng ān yuán nián, shàng shū shěng zòu:" shì nián jiǔ yuè dāng tuī pái, yǐ yǒu gù bù kè." zhào yǐ dōng yǐ shēn, bǐ shì bì kǒng fáng nóng zuò, nǎi quán zhǐ zhī. èr nián dōng shí yuè, chì lìng yì tōng jiǎn, zǎi chén zòu yuē:" dà dìng èr shí qī nián tōng jiǎn hòu, jù jīn yǐ shí nián, jiù hù pín ruò zhě zhòng, tǎng chí gēng dìng, kǒng zhì liú wáng." suì dìng zhì, yǐ diǎn mài wù yè, zhǐ suí wù tuī shōu, xī hù yì jū zhě xǔ lìng bié jí, hù jué jí kùn ruò zhě jiǎn miǎn, xīn qiáng zhě xiáng shěn zēng zhī, zhǐ dāng cóng shí, bù bì fū zú yuán shù. biān chéng bèi kòu zhī dì, jiē bù bì tuī pái. yú shì, lìng lì bù shàng shū jiǎ zhí gāng lì bù shì láng gāo rǔ lì xiān tuī pái zài dōu liǎng jǐng xún yuàn, shì wèi zhū lù fǎ. měi lù chà guān yī yuán, mìng tí xíng sī guān yī yuán fù zhī. sān nián jiǔ yuè, zòu shí sān lù jí dìng tuī pái wù lì qián èr bǎi wǔ shí bā wàn liù qiān qī bǎi èr guàn sì bǎi jiǔ shí wén, jiù é sān bǎi èr wàn èr qiān qī bǎi shí bā guàn jiǔ bǎi èr shí èr wén, yǐ pín fá chú miǎn liù shí sān wàn bā qiān yī bǎi yī shí yī guàn. chú shàng jīng, běi jīng xī jīng lù wú xīn qiáng zēng zhě, yú lù jì shōu èr shí wàn èr qiān jiǔ shí wǔ guàn. tài hé èr nián rùn shí èr yuè, shàng yǐ tuī pái shí, jì wèn rén hù fú cái wù lì, ér yòu kān dāng bǐ cì, qī pò shì fán, nán de qí shí, chì shàng shū shěng, dìng rén hù wù lì suí shí tuī shōu fǎ, lìng zì jīn diǎn mài shì chǎn zhě suí yè tuī shōu, bié zhì biāo bù, lín shí zhǐ jū fú cái wù lì yǐ zēng jiǎn zhī. tài hé sì nián shí èr yuè, shàng yǐ zhí guān shì yú yuǎn fāng, qí jiā wù lì yǒu yīng chú ér bù chú zhě, suì dìng diǎn mài shí yè zhú shí tuī shōu, ruò wú fú cái yíng yùn, yīng chú miǎn zhě, lìng běn jiā chén gào, jí fāng cūn rén hù tuī chàng, yàn shí miǎn zhī. zào jí hòu rú wú rén gào, yī yuè nèi yǐ běn guān wén dié tuī chàng, dìng biāo fù yú jí. wǔ nián, yǐ xī jīng běi jīng biān dì cháng lí bīng huāng, qiǎn shǐ tuī pái zhī. jiù dà dìng èr shí liù nián suǒ dìng sān shí wǔ wàn sān qiān yú guàn, suì jiǎn wèi èr shí bā wàn qī qiān yú guàn. wǔ nián liù yuè, qiān nán jīng àn chá sī shì lǐ gé yán:" jìn zhì, lìng rén hù tuī shōu wù lì, zhì bù biāo tí, zhì tōng tuī shí, zhǐ zēng xīn qiáng, xiāo jiù ruò, shù dé qí shí. jīn yǒu sī fèng xíng miè liè, kǒng lín shí rǒng bìng, zú nán xiáng shěn, kě dìng qī xiàn, lì zuì yǐ dū zhī." suì lìng zì jīn nián shí yī yuè yī rì, lìng rén hù gào yì tuī shōu biāo fù, zhì cì nián èr yuè yī rì bì, wéi qī bù yán zhě zuò zuì. qiě lìng zhū chù shuì wù, jù shuì qì fáng dì, měi bàn yuè jù shù shēn bào suǒ shǔ, wéi zhě zuò yǐ dài màn qīng shì zhī zuì. réng chì wù lì jì suí yè, tōng tuī shí zhǐ lìng dìng fú cái. bā nián jiǔ yuè, yǐ lì bù shàng shū jiǎ shǒu qiān zhī jǐ nán fǔ shì pú chá zhāng jiā nú jǔ zhōu cì shǐ wán yán bǎi jiā nán jīng lù zhuǎn yùn shǐ sòng yuán jí děng shí sān yuán, fēn lù tóng běn lù àn chá sī guān yī yuán, tuī pái zhū lù. shàng zhào zhì xiāng gé, qīn yù zhī yuē:" zhèn xuǎn qīng děng suí lù tuī pái, chú tuī shōu wài, qí xīn qiáng xiāo fá hù, suī jí zhòng tuī chàng, rán xiāo fá zhě wù xiāo bù jìn, rú yī hù wù lì yuán sān bǎi guàn, jīn juān miǎn èr bǎi wǔ shí guàn yóu yǒu wèi dāng zhě. xīn qiáng wù tiān jǐn, liàng cún qí lì, rú yī hù kě tiān sān bǎi guàn, ér zhǐ tiān èr bǎi guàn zhī lèi. qīng děng gè yí jìn xīn, yī tuī zhī hòu shí nián lì hài suǒ guān, gǒu bù fù suǒ rèn, zuì dāng bù qīng yě."
章宗大定二十九年六月,命为国信使之副者,免增物力。又命农民如有积粟,毋充物力,钱慳之郡,所纳钱货则许折粟帛。九月,以曹州河溢,遣马百禄等推排遭垫溺州县之贫乏者。明昌元年四月,刑部郎中路伯达等言:“民地已纳税,又通定物力,比之浮财所出差役,是为重并也。”遂详酌民地定物力,减十之二。尚书户部言,中都等路被水,诏委官推排,比旧减钱五千六百余贯。明昌三年八月,敕尚书省:“百姓当丰稔之时不务积贮,一遇凶俭辄有阻饥,何法可使民重谷而多积也。”宰臣对曰:“二十九年,已诏农民能积粟免充物力。明昌初,命民之物力与地土通推者,亦减十分之二,此固其术也。”承安元年,尚书省奏:“是年九月当推排,以有故不克。”诏以冬已深,比事毕恐妨农作,乃权止之。二年冬十月,敕令议通检,宰臣奏曰:“大定二十七年通检后,距今已十年,旧户贫弱者众,傥迟更定,恐致流亡。”遂定制,已典卖物业,止随物推收,析户异居者许令别籍,户绝及困弱者减免,新强者详审增之,止当从实,不必敷足元数。边城被寇之地,皆不必推排。于是,令吏部尚书贾执刚、吏部侍郎高汝砺先推排在都两警巡院,示为诸路法。每路差官一员,命提刑司官一员副之。三年九月,奏十三路籍定推排物力钱二百五十八万六千七百二贯四百九十文,旧额三百二万二千七百十八贯九百二十二文,以贫乏除免六十三万八千一百一十一贯。除上京,北京、西京路无新强增者,余路计收二十万二千九十五贯。泰和二年闰十二月,上以推排时,既问人户浮财物力,而又勘当比次,期迫事繁,难得其实,敕尚书省,定人户物力随时推收法,令自今典卖事产者随业推收,别置标簿,临时止拘浮财物力以增减之。泰和四年十二月,上以职官仕于远方,其家物力有应除而不除者,遂定典卖实业逐时推收,若无浮财营运,应除免者,令本家陈告,集坊村人户推唱,验实免之。造籍后如无人告,一月内以本官文牒推唱,定标附于籍。五年,以西京、北京边地常罹兵荒,遣使推排之。旧大定二十六年所定三十五万三千余贯,遂减为二十八万七千余贯。五年六月,签南京按察司事李革言:“近制,令人户推收物力,置簿标题,至通推时,止增新强,销旧弱,庶得其实。今有司奉行灭裂,恐临时冗并,卒难详审,可定期限,立罪以督之。”遂令自今年十一月一日,令人户告诣推收标附,至次年二月一日毕,违期不言者坐罪。且令诸处税务,具税讫房地,每半月具数申报所属,违者坐以怠慢轻事之罪。仍敕物力既随业,通推时止令定浮财。八年九月,以吏部尚书贾守谦、知济南府事蒲察张家奴、莒州刺史完颜百嘉、南京路转运使宋元吉等十三员,分路同本路按察司官一员,推排诸路。上召至香阁,亲谕之曰:“朕选卿等随路推排,除推收外,其新强消乏户,虽集众推唱,然消乏者勿销不尽,如一户物力元三百贯,今蠲免二百五十贯犹有未当者。新强勿添尽,量存其力,如一户可添三百贯,而止添二百贯之类。卿等各宜尽心,一推之后十年利害所关,苟不副所任,罪当不轻也。”