shí huò yī
◎食貨一
guó zhī yǒu shí huò, yóu rén zhī yǒu yǐn shí yě. rén fēi yǐn shí bù shēng, guó fēi shí huò bù lì. rán suì rén páo xī néng wèi yǐn shí zhī dào yǐ jiào rén, ér bù néng shǐ rén wú yǐn shí zhī jí. sān wáng néng wèi shí huò zhī zhèng yǐ yí hòu shì, ér bù néng shǐ hòu shì wú shí huò zhī bì. wéi shàn yǎng shēng zhě rú bù yù shí dàn, ér yǐn shí zì bù què yān, gù néng shì jī bǎo zhī yí, kě yǐ jí shǎo ér zhǎng shòu. shàn yù guó zhě chū bù shì huò zhí, ér shí huò zì bù fá yān, gù néng zhì fēng yuē zhī jié, kě yǐ bì shǎo ér zhǎng zhì.
國之有食貨,猶人之有飲食也。人非飲食不生,國非食貨不立。然燧人、庖犧能為飲食之道以教人,而不能使人無飲食之疾。三王能為食貨之政以遺後世,而不能使後世無食貨之弊。唯善養生者如不欲食啖,而飲食自不闕焉,故能適饑飽之宜,可以疾少而長壽。善裕國者初不事貨殖,而食貨自不乏焉,故能制豐約之節,可以弊少而長治。
jīn yú shí huò, qí lì fǎ yě zhōu, qí qǔ mín yě shěn. tài zǔ zhào zào, jiǎn liáo zū shuì, guī mó yuǎn yǐ. xī zōng hǎi líng zhī shì, fēng qì rì kāi, jiān wù yuǎn lüè, jūn chén jiǎng qiú cái yòng zhī zhì, qiē qiē rán yǐ shì wèi xiān wù. suī yǐ shì zōng zhī xián, chǔ jī zhī zhì hé cháng yī rì ér wàng zhī. zhāng zōng mí wén wèi xìng, biān fèi yì guǎng, shí huò zhī yì bù róng bù jí. xuān zōng nán qiān, guó tǔ rì cù, wū chí shù gǔ, wǎng wǎng ér rán. kǎo qí lì guó yǐ lái, suǒ wèi shí huò zhī fǎ, luò luò dà zhě yuē zū shuì tóng qián jiāo chāo sān zhě ér yǐ. sān zhě zhī fǎ shù biàn ér shù qióng. guān tián yuē zū, sī tián yuē shuì. zū shuì zhī wài suàn qí tián yuán wū shè chē mǎ niú yáng shù yì zhī shù, jí qí cáng qiǎng duō guǎ, zhēng qián yuē wù lì. wù lì zhī zhēng, shàng zì gōng qīng dài fū, xià dǎi mín shù, wú gǒu miǎn zhě. jìn chén chū shǐ wài guó, guī bì zēng wù lì qián, yǐ qí shòu kuì yí yě. měng ān móu kè hù yòu yǒu suǒ wèi niú tóu shuì zhě, zǎi chén yǒu nà cǐ shuì, tíng bì jiān zī jí qí zēng jiǎn, zé zhōu xiàn zhēng qiú yú xiǎo mín gài kě zhī yǐ. gù wù lì zhī wài yòu yǒu pù mǎ jūn xū shū yōng sī lì hé fū sāng pí gù zhǐ děng qián, míng mù suǒ xì, bù kě dān shù. qí wèi hù yǒu shù děng, yǒu kè yì hù bù kè yì hù běn hù zá hù zhèng hù jiān hù guān hù nú bì hù èr shuì hù. yǒu sī shǐ yǐ sān nián yī jí, hòu biàn wèi tōng jiǎn, yòu wèi tuī pái. fán hù lì zhōu xiàn zhě, yǔ lì měng ān móu kè, qí shū nà gāo xià yòu gè bù tóng. fǎ zhī chū xíng, wéi kǒng bù mì, yán shì zhě wèi qí lì mín, jí mìng bà zhī. bà zhī wèi jiǔ, huì jì zhě gào yòng fá, yòu jí jǔ xíng. qí bà yě zhì yǐ biàn mín, ér mín wèi jiàn dé. qí xíng yě zhì yǐ zú yòng, ér yòng bù jiā ráo. yī shí jūn chén jié yòng zhī yán bù jué gào jiè. cháng zì jì qí guó yòng, shù yì hào hàn, ruò zú zhī lì nián zhě, jùn xiàn shāo yù suì qīn, yòu jù bù zú, jìng mò jié qí gù yān.
金於食貨,其立法也周,其取民也審。太祖肇造,減遼租稅,規模遠矣。熙宗、海陵之世,風氣日開,兼務遠略,君臣講求財用之制,切切然以是為先務。雖以世宗之賢,儲積之志曷嘗一日而忘之。章宗彌文煟興,邊費亦廣,食貨之議不容不急。宣宗南遷,國土日蹙,污池數罟,往往而然。考其立國以來,所謂食貨之法,犖犖大者曰租稅、銅錢、交鈔三者而已。三者之法數變而數窮。官田曰租,私田曰稅。租稅之外算其田園屋舍車馬牛羊樹藝之數,及其藏鏹多寡,征錢曰物力。物力之徵,上自公卿大夫,下逮民庶,無苟免者。近臣出使外國,歸必增物力錢,以其受饋遺也。猛安謀克戶又有所謂牛頭稅者,宰臣有納此稅,庭陛間諮及其增減,則州縣徵求於小民蓋可知矣。故物力之外又有鋪馬、軍須、輸庸、司吏、河夫、桑皮故紙等錢,名目瑣細,不可殫述。其為戶有數等,有課役戶、不課役戶、本戶、雜戶、正戶、監戶、官戶、奴婢戶、二稅戶。有司始以三年一籍,後變為通檢,又為推排。凡戶隸州縣者,與隸猛安謀克,其輸納高下又各不同。法之初行,唯恐不密,言事者謂其厲民,即命罷之。罷之未久,會計者告用乏,又即舉行。其罷也志以便民,而民未見德。其行也志以足用,而用不加饒。一時君臣節用之言不絕告誡。嘗自計其國用,數亦浩瀚,若足支歷年者,郡縣稍遇歲侵,又遽不足,竟莫詰其故焉。
zhì yú tóng qián jiāo chāo zhī bì, gài yǒu shèn zhě. chū yòng liáo sòng jiù qián, suī liú yù suǒ zhù, yù fèi, yì jiān yòng zhī. zhèng lóng ér jiàng, shǐ yì gǔ zhù, mín jiān tóng jìn shèn zhì, tóng bù gěi yòng, jiàn xìng yáo yě. fán chǎn tóng dì mài, yí lì jìng nèi fǎng chá wú qiǎn, qiě jí wài jiè, ér mín yòng tóng qì bù kě què zhě, jiē zào yú guān ér yù zhī. jì ér guān bù shèng fán, mín bù shèng bìng, nǎi tīng mín yě tóng zào qì, ér guān wèi lì jià yǐ shòu, cǐ tóng fǎ zhī biàn yě. ruò qián fǎ zhī biàn, zé gǔ zhù wèi guǎng, liǎn sàn wú fāng, yǐ jiàn yōng zhì. chū kǒng guān kù duō jī, qián bù jí mín, lì fǎ guǎng bù. jì kǒng mín duō nì qián, nǎi shè cún liú zhī xiàn, kāi gào jié zhī lù, fàn zhě shéng yǐ zhòng fá, zú mò néng jìn. zhōu xiàn qián jiān, mín jiān zì zhù, sī qián kǔ è tè shén. nǎi yǐ guān qián wǔ bǎi yì qí yī qiān, qí cè yù xià. jí gǎi zhù dà qián, suǒ zhǔn jiā zhòng, bǎi jì liú tōng, zú mò huò xiào. jì yǐ tiě qián, tiě bù kě yòng, quán yǐ jiāo chāo, qián zhòng chāo qīng, xiāng qù xuán jué, wù jià téng yǒng, chāo zhì bù xíng. quán yǐ yín huò, yín bì yòu zī, jiù yì wú cè, suì bà tóng qián, zhuān yòng jiāo chāo yín huò. rán ér èr zhě zhī bì nǎi shén yú qián, zài guān lì yú yòng dà chāo, ér dà chāo chū duō, mín yì jiàn qīng. zài sī lì yú dé xiǎo chāo, ér xiǎo chāo rù duō, guó yì wú bǔ. yú shì, jìn guān bù de yòng dà chāo, yǐ ér kǒng mín yòng yín ér bù yòng chāo, zé yòu zé mín yǐ chāo nà guān, yǐ shì bì yòng. xiān zào èr shí guàn zhì bǎi guàn lì, hòu zào èr bǎi guàn zhì qiān guàn lì, xiān hòu qīng zhòng bù lún, mín yì xuàn huò. jí bù dé yǐ, zé xiàn yǐ nián shù, xiàn yǐ dì fāng, gōng sī shòu nà xiàn yǐ fēn shù, yóu shì mín yí rì shēn. qí jiān, yì jiāo chāo wèi bǎo quàn, bǎo quàn wèi jiǔ gèng zuò tōng bǎo, zhǔn yín bìng yòng. tōng bǎo wèi jiǔ fù zuò bǎo quán, bǎo quán wèi jiǔ zhī líng yìn chāo, míng yuē zhēn huò. zhēn huò wèi jiǔ fù zuò bǎo huì, qì wú dìng zhì, ér jīn zuò qì yǐ.
至於銅錢、交鈔之弊,蓋有甚者。初用遼、宋舊錢,雖劉豫所鑄,豫廢,亦兼用之。正隆而降,始議鼓鑄,民間銅禁甚至,銅不給用,漸興窯冶。凡產銅地脈,遺吏境內訪察無遣,且及外界,而民用銅器不可闕者,皆造於官而鬻之。既而官不勝煩,民不勝病,乃聽民冶銅造器,而官為立價以售,此銅法之變也。若錢法之變,則鼓鑄未廣,斂散無方,已見壅滯。初恐官庫多積,錢不及民,立法廣布。繼恐民多匿錢,乃設存留之限,開告訐之路,犯者繩以重罰,卒莫能禁。州縣錢艱,民間自鑄,私錢苦惡特甚。乃以官錢五百易其一千,其策愈下。及改鑄大錢,所准加重,百計流通,卒莫獲效。濟以鐵錢,鐵不可用,權以交鈔,錢重鈔輕,相去懸絕,物價騰踴,鈔至不行。權以銀貨,銀弊又滋,救亦無策,遂罷銅錢,專用交鈔、銀貨。然而二者之弊乃甚於錢,在官利於用大鈔,而大鈔出多,民益見輕。在私利於得小鈔,而小鈔入多,國亦無補。於是,禁官不得用大鈔,已而恐民用銀而不用鈔,則又責民以鈔納官,以示必用。先造二十貫至百貫例,後造二百貫至千貫例,先後輕重不倫,民益眩惑。及不得已,則限以年數,限以地方,公私受納限以分數,由是民疑日深。其間,易交鈔為寶券,寶券未久更作通寶,准銀並用。通寶未久復作寶泉,寶泉未久織綾印鈔,名曰珍貨。珍貨未久復作寶會,汔無定製,而金祚訖矣。
lì guān zì gǔ cái jù mín sàn, yǐ zhì wáng guó, ruò lù tái jù qiáo zhī lèi, bù zú lùn yě. qí guó wáng cái guì, bǐ bǐ yǒu zhī, ér guó yòng zhī qū, wèi yǒu ruò jīn jì zhī shèn zhě. jīn zhī wèi zhèng, cháng yǒu xù mín zhī zhì, ér bù néng yǐ kē zhēng zhī lìng, tú yǒu jù liǎn zhī míng, ér bù néng zhì fù guó zhī shí. jí qí wáng yě, kuò sù lán dí, yī qiè póu kè zhī zhèng mí bù wèi zhī. jiā fù shù bèi, yù jiè shù nián, huò yù de chāo zé yù mài xià nián chà kē. gāo qí wèi xiāng, yì zhì què yóu. jìn nà làn guān, zhé shòu kōng míng xuān chì, huò yù yǔ yǐ wǔ pǐn zhèng bān. sēng dào rù sù, shǐ zì dù dié, zhōng zhì dé hào gāng fù wēi yí sì guān zhǔ xí yì liàng qí zī ér yù zhī. shèn ér dīng yōu yù yǐ qiú shì, jiān hù yù yǐ cóng liáng, jìn shì chū shēn yù zhì jí dì. yòu shèn ér pàn chén jù dào zhī xiào shùn, wú jīn bó yǐ bèi shǎng jī, dòng yǐ wáng jué gù jié qí xīn, zhòng jué bù jì, zé yǐ guó xìng cì zhī. míng shí hùn xiáo, lún fǎ yáo huài, jiē bù xiá gù, guó yù bù luàn, qí kě dé hū? dài fū sòng jué suì bì ér bù xǔ hé, tān qí huái nán zhī xù, móu yǐ lì qǔ, zhì shǐ shū fǔ wǔ qí jǐn yú nán fá. é kě shí quán zhī chū, chū zhì dé liáng, hòu nǎi chǐ cùn wú bǔ, sān jūn fèn wáng, wǒ shī yā jìng, bīng cái jù kùn, wú yǐ yù zhī. gù zhì jīn zhī shí huò zhě, bù néng bù wèi zhī yǎn juàn ér xìng kǎi yě. chuán yuē: zuò fǎ yú liáng, qí bì yóu tān. zuò fǎ yú tān, bì jiāng ruò hé. jīn qǐ dōng hǎi, qí sú chún shí, kě yǔ fǎn gǔ. chū rù zhōng xià, bīng wēi suǒ jiā, mín duō liú wáng, tǔ duō kuàng xián, yí lí zhuì zhuì, hé qiú bù huò. shǐ yú sī shí, zòng bù néng fù jǐng dì gōu xù zhī zhì, ruò yòng táng zhī yǒng yè kǒu fēn yǐ zhì mín chǎn, fǎng qí zū yōng diào zhī fǎ yǐ zú guó jì, hé zhì bǎi nián zhī nèi suǒ wèi jīng huà fēn fēn rán, yǔ qí guó xiāng zhōng shǐ yé! qí bì zài yú jí yī shí zhī lì, zhǒng jiǔ huài zhī fǎ, jí qí zhōng yè, bǐ liáo jiǎn pǔ, xí sòng fán rù zhī wén chéng sòng kuān róu, jiā liáo cāo qiè zhī zhèng. shì qì èr guó zhī suǒ zhǎng, ér bìng yòng qí suǒ duǎn yě. fán rù shèng bì zhì yú shāng cái, cāo qiè shèng bì zhì yú hài mín, qì jīn zhī shì, guó yòng yì guì, mín xīn yì lí, qǐ bù yóu shì yú? zuò fǎ bù shèn jué chū, biàn fǎ yǐ jiù qí bì, zhǐ yì shén yān ěr. qí tā yán cè jiǔ qū cháng píng hé dí chá shuì zhēng shāng què chǎng děng fǎ, dà gài duō sòng jiù rén zhī suǒ jiàn míng, xī hào wú dìng, biàn yì mí héng, shì qián chāo hé yì? tián zhì shuǐ lì qū tián zhī mù, huò zhòu xíng suí chuò, huò lǚ shì wú xiào, huò shú yì wèi xíng, xián zhe wú piān, yǐ bèi yī dài zhī zhì yún.
歷觀自古財聚民散,以至亡國,若鹿台、鉅橋之類,不足論也。其國亡財匱,比比有之,而國用之屈,未有若金季之甚者。金之為政,常有恤民之志,而不能已苛征之令,徒有聚斂之名,而不能致富國之實。及其亡也,括粟、闌糴,一切掊克之政靡不為之。加賦數倍,豫借數年,或欲得鈔則豫賣下年差科。高琪為相,議至榷油。進納濫官,輒售空名宣敕,或欲與以五品正班。僧道入粟,始自度牒,終至德號、綱副威儀、寺觀主席亦量其貲而鬻之。甚而丁憂鬻以求仕,監戶鬻以從良,進士出身鬻至及第。又甚而叛臣劇盜之效順,無金帛以備賞激,動以王爵固結其心,重爵不蔇,則以國姓賜之。名實混淆,倫法颻壞,皆不暇顧,國欲不亂,其可得乎?迨夫宋絕歲幣而不許和,貪其淮南之蓄,謀以力取,至使樞府武騎盡於南伐。訛可、時全之出,初志得糧,後乃尺寸無補,三軍僨亡,我師壓境,兵財俱困,無以御之。故志金之食貨者,不能不為之掩卷而興慨也。《傳》曰:「作法於涼,其弊猶貪。作法於貪,弊將若何。」金起東海,其俗純實,可與返古。初入中夏,兵威所加,民多流亡,土多曠閒,遺黎惴惴,何求不獲。使於斯時,縱不能復井地溝洫之制,若用唐之永業、口分以制民產,仿其租庸調之法以足國計,何至百年之內所為經畫紛紛然,與其國相終始耶!其弊在於急一時之利,踵久壞之法,及其中葉,鄙遼儉樸,襲宋繁縟之文;懲宋寬柔,加遼操切之政。是棄二國之所長,而並用其所短也。繁褥勝必至於傷財,操切勝必至於害民,訖金之世,國用易匱,民心易離,豈不由是歟?作法不慎厥初,變法以救其弊,只益甚焉耳。其他鹽策、酒麴、常平、和糴、茶稅、征商、榷場等法,大概多宋舊人之所建明,息耗無定,變易靡恆,視錢鈔何異?田制、水利、區田之目,或驟行隨輟,或屢試無效,或熟議未行,咸著無篇,以備一代之制雲。
hù kǒu
戶口
jīn zhì, nán nǚ èr suì yǐ xià wèi huáng, shí wǔ yǐ xià wèi xiǎo, shí liù wèi zhōng, shí qī wèi dīng, liù shí wèi lǎo, wú fū wèi guǎ qī qiè, zhū dǔ fèi jí bù wèi dīng. hù zhǔ tuī qí zhǎng chōng, nèi yǒu wù lì zhě wèi kè yì hù, wú zhě wèi bù kè shè hù. lìng mín yǐ wǔ jiā wèi bǎo. tài hé liù nián, shàng yǐ jiù dìng bǎo wǔ fǎ, yǒu sī miè liè bù xíng, qí lìng jié bǎo, yǒu nì jiān xì dào zéi zhě lián zuò. zǎi chén wèi jiù yǐ wǔ jiā wèi bǎo, kǒng rén yì wèi jì gòu ér nán jué chá, suì lìng cóng táng zhì, wǔ jiā wèi lín wǔ lín wèi bǎo, yǐ xiāng jiǎn chá. jīng fǔ zhōu xiàn guō xià zé zhì fāng zhèng, cūn shè zé suí hù zhòng guǎ wèi xiāng zhì lǐ zhèng, yǐ àn bǐ hù kǒu, cuī dū fù yì, quàn kè nóng sāng. cūn shè sān bǎi hù yǐ shàng zé shè zhǔ shǒu sì rén, èr bǎi hù yǐ shàng sān rén, wǔ shí hù yǐ shàng èr rén, yǐ xià yī rén, yǐ zuǒ lǐ zhèng jìn chá fēi wéi. zhì zhuàng dīng, yǐ zuǒ zhǔ shǒu xún jǐng dào zéi. měng ān móu kè bù cūn zhài, wǔ shí hù yǐ shàng shè zhài shǐ yī rén, zhǎng tóng zhǔ shǒu. sì guān zé shè gāng shǒu. fán fāng zhèng lǐ zhèng, yǐ qí hù shí fēn nèi qǔ sān fēn, fù mín jūn chū gù qián, mù qiáng gàn yǒu dǐ bǎo zhě chōng, rén bù dé guò bǎi guàn, yì bù dé guò yī nián. dà dìng èr shí jiǔ nián, zhāng zōng cháng yù bà fāng lǐ zhèng, fù yǐ zhǔ shǒu yuǎn, rù chéng yīng dài, fáng nóng bù biàn, nǎi yǐ yǒu wù lì jǐn yuàn zhě èr nián yī gēng dài. fán hù kǒu jì zhàng, sān nián yī jí. zì zhēng yuè chū, zhōu xiàn yǐ lǐ zhèng zhǔ shǒu, měng ān móu kè zé yǐ zhài shǐ, yì biān hù jiā zé shǒu shí, jù nán nǚ lǎo yòu nián yǔ xìng míng, shēng zhě zēng zhī, sǐ zhě chú zhī. zhēng yuè èr shí rì yǐ shí shù bào xiàn, èr yuè èr shí rì shēn zhōu, yǐ shí rì nèi dá shàng sī, wú yuǎn jìn jiē yǐ sì yuè èr shí rì dào bù chéng shěng. fán hàn rén bó hǎi rén bù dé chōng měng ān móu kè hù. měng ān móu kè zhī nú bì miǎn wèi liáng zhě, zhǐ lì běn bù wèi zhèng hù. fán méi rù guān liáng rén, lì gōng jí jiān wèi jiān hù, méi rù guān nú bì, lì tài fǔ jiān wèi guān hù.
金制,男女二歲以下為黃,十五以下為小,十六為中,十七為丁,六十為老,無夫為寡妻妾,諸篤廢疾不為丁。戶主推其長充,內有物力者為課役戶,無者為不課設戶。令民以五家為保。泰和六年,上以舊定保伍法,有司滅裂不行,其令結保,有匿奸細、盜賊者連坐。宰臣謂舊以五家為保,恐人易為計構而難覺察,遂令從唐制,五家為鄰、五鄰為保,以相檢察。京府州縣郭下則置坊正,村社則隨戶眾寡為鄉置里正,以按比戶口,催督賦役,勸課農桑。村社三百戶以上則設主首四人,二百戶以上三人,五十戶以上二人,以下一人,以佐里正禁察非違。置壯丁,以佐主首巡警盜賊。猛安謀克部村寨,五十戶以上設寨使一人,掌同主首。寺觀則設綱首。凡坊正、里正,以其戶十分內取三分,富民均出顧錢,募強幹有抵保者充,人不得過百貫,役不得過一年。(大定二十九年,章宗嘗欲罷坊、里正,復以主首遠,入城應代,妨農不便,乃以有物力謹愿者二年一更代。)凡戶口計帳,三年一籍。自正月初,州縣以里正、主首,猛安謀克則以寨使,詣編戶家責手實,具男女老幼年與姓名,生者增之,死者除之。正月二十日以實數報縣,二月二十日申州,以十日內達上司,無遠近皆以四月二十日到部呈省。凡漢人、渤海人不得充猛安謀克戶。猛安謀克之奴婢免為良者,止隸本部為正戶。凡沒入官良人,隸宮籍監為監戶,沒入官奴婢,隸太府監為官戶。
dāng shōu guó èr nián shí, fǎ zhì wèi dìng, bīng gé wèi xī, pín mín duō yī quán yòu wèi gǒu ān, duō yǐn bì wèi nú bì zhě. tài zǔ xià zhào yuē: bǐ yǐ suì xiōng mín jī, duō fù háo zú, yīn xiàn wèi nú lì. jí yǒu fàn fǎ, zhēng cháng mò bàn, zhé shēn wèi nú. huò sī yuē lì xiàn, yǐ rén duì shú, guò qī zé yǐ wèi nú zhě. bìng tīng yǐ liǎng rén shú yī wèi liáng, yuán yuē yǐ yī rén shú zhě cóng biàn. tiān fǔ wǔ nián, yǐ jìng tǔ jì tà, ér jiù bù duō jí lǔ, jiāng yí qí mín yú tài zhōu, nǎi qiǎn huáng dì yù jí zú zi zōng xióng àn shì qí dì. yù děng jū qí tǔ yǐ jìn, yán kě zhǒng zhí, suì zhāi zhū měng ān móu kè zhōng mín hù wàn yú, shǐ zōng rén pó lú huǒ tǒng zhī, tún zhǒng yú tài zhōu. pó lú huǒ jiù jū ā zhù hǔ shuǐ yòu zuò àn chū hǔ, zhì shì qiān yān. qí jū níng jiāng zhōu zhě, qiǎn shí dé chá duān a lǐ tú huān xī tà hǎn děng sì móu kè, qiè jiā shǔ gēng jù, xǐ yú tài zhōu, réng cì pó lú huǒ gēng niú wǔ shí. tiān fǔ liù nián, jì dìng shān xī zhū zhōu, yǐ shàng jīng wèi nèi dì, zé yí qí mín shí zhī. yòu mìng yē lǜ fú dǐng yǐ bīng hù sòng zhū jiàng rén yú hún hé lù, yǐ huáng dì áng jiān zhī, mìng cóng biàn yǐ jū. qī nián, yǐ shān xī zhū bù zú jìn xī běi èr biān, qiě liáo zhǔ wèi huò, kǒng yīn xiāng jié yòu, fù mìng huáng dì áng yǔ bèi jǐn shāo hē děng yǐ bīng sì qiān hù sòng, chù zhī lǐng dōng, wéi xī jīng mín ān dǔ rú gù, qiě mìng áng zhèn shǒu shàng jīng lù. jì ér, shàng wén áng yǐ guò shàng jīng, ér jiàng rén fù kǔ qí qīn rǎo duō pàn wáng zhě, suì mìng bèi jǐn chū lǐ dǐ wǎng jiè yù zhī, bǐ zhì, ér zhū bù yǐ pàn qù. yòu yǐ měng ān xiáng wěn liú zhù suǒ lǐng guī fù zhī mín hái dōng jīng, mìng yǒu sī cháng fǔ wèi, qiě dài yī suì zhī liáng, qí qīn shǔ bèi lǔ zhě jiē lìng jù jū. jí qī nián qǔ yān jīng lù, èr yuè, jǐn xǐ liù zhōu shì zú fù qiáng gōng jì zhī mín yú nèi dì. tài zōng tiān huì yuán nián, yǐ jiù xǐ rùn xí děng sì zhōu zhī mín yú shěn zhōu zhī jìng, yǐ xīn qiān zhī hù jiān kǔ bù néng zì cún, zhào yuē: bǐ wén mín fá shí zhì yù zi zhě, tīng yǐ dīng lì děng zhě shú zhī. yòu zhào bèi jǐn ā shí lài yuē: xiān huáng dì yǐ tóng xìng zhī rén xī yǒu zì yù jí diǎn zhì qí shēn zhě, mìng guān wèi shú. jīn wén shàng yǒu wèi fù zhě, qí xī yuè shú zhī. yòu mìng yǐ guān sù shú shàng jīng lù xīn qiān zhì níng jiāng zhōu hù kǒu pín ér mài shēn zhě, liù bǎi yú rén. èr nián, mín yǒu zì yù wèi nú zhě, zhào yǐ dīng lì děng zhě yì zhī. sān nián, jìn nèi wài guān jí zōng shì wú dé sī yì bǎi xìng, quán shì jiā bù dé mǎi pín mín wèi nú, qí xié mǎi zhě yī rén cháng shí wǔ rén, zhà mǎi zhě yī rén cháng èr rén, zuì jiē zhàng bǎi. qī nián, zhào bīng xìng yǐ lái, liáng rén bèi lüè wèi qū zhě, tīng qí fù mǔ qī zǐ shú zhī. xī zōng huáng tǒng sì nián zhào shǎn xī pú jiě rǔ cài děng zhōu suì jī, bǎi xìng liú luò diǎn gù wèi qū zhě, guān yǐ juàn shú wèi liáng, dīng nán sān pǐ, fù rén yòu xiǎo èr pǐ.
當收國二年時,法制未定,兵革未息,貧民多依權右為苟安,多隱蔽為奴婢者。太祖下詔曰:「比以歲凶民飢,多附豪族,因陷為奴隸。及有犯法,征償莫辦,折身為奴。或私約立限,以人對贖,過期則以為奴者。並聽以兩人贖一為良,元約以一人贖者從便。」天輔五年,以境土既拓,而舊部多瘠鹵,將移其民於泰州,乃遣皇弟昱及族子宗雄按視其地。昱等苴其土以進,言可種植,遂摘諸猛安謀克中民戶萬餘,使宗人婆盧火統之,屯種於泰州。婆廬火舊居阿注滸水(又作按出虎),至是遷焉。其居寧江州者,遣拾得、查端、阿里徒歡、奚撻罕等四謀克,挈家屬耕具,徙於泰州,仍賜婆盧火耕牛五十。天輔六年,既定山西諸州,以上京為內地,則移其民實之。又命耶律佛頂以兵護送諸降人於渾河路,以皇弟昂監之,命從便以居。七年,以山西諸部族近西北二邊,且遼主未獲,恐陰相結誘,復命皇弟昂與孛堇稍喝等以兵四千護送,處之嶺東,惟西京民安堵如故,且命昂鎮守上京路。既而,上聞昂已過上京,而降人復苦其侵擾多叛亡者,遂命孛堇出里底往戒諭之,比至,而諸部已叛去。又以猛安詳穩留住所領歸附之民還東京,命有司常撫慰,且貸一歲之糧,其親屬被虜者皆令聚居。及七年取燕京路,二月,盡徙六州氏族富強工技之民於內地。太宗天會元年,以舊徙潤、隰等四州之民於瀋州之境,以新遷之戶艱苦不能自存,詔曰:「比聞民乏食至鬻子者,聽以丁力等者贖之。」又詔孛堇阿實賚曰:「先皇帝以同姓之人昔有自鬻及典質其身者,命官為贖。今聞尚有未復者,其悉閱贖之。」又命以官粟贖上京路新遷置寧江州戶口貧而賣身者,六百餘人。二年,民有自鬻為奴者,詔以丁力等者易之。三年,禁內外官及宗室毋得私役百姓,權勢家不得買貧民為奴,其脅買者一人償十五人,詐買者一人償二人,罪皆杖百。七年,詔兵興以來,良人被略為驅者,聽其父母妻子贖之。熙宗皇統四年詔陝西、蒲、解、汝、蔡等州歲飢,百姓流落典雇為驅者,官以絹贖為良,丁男三匹,婦人幼小二匹。
shì zōng dà dìng èr nián, zhào miǎn èr shuì hù wèi mín. chū, liáo rén nìng fú yóu shén, duō yǐ liáng mín cì zhū sì, fēn qí shuì yī bàn shū guān, yī bàn shū sì, gù wèi zhī èr shuì hù. liáo wáng, sēng duō nì qí shí, yì wèi jiàn, yǒu yuán zuǒ zhèng yǐ gào zhě, yǒu sī gè zhí yǐ wén, shàng sù zhī qí shì, gù tè miǎn zhī. shí qī nián wǔ yuè, shěng zòu: xián píng fǔ lù yī qiān liù bǎi yú hù, zì chén jiē zhǎng bái shān xīng xiǎn chán chūn hé nǚ zhí rén, liáo shí qiān wèi liè hù, yí jū yú cǐ, hào yí diǎn bù, suì fù qì dān jí. běn cháo yì bīng zhī xìng, shǒu yì jūn jiàng, réng jū běn bù, jīn qǐ lí zhèng. zhào cóng zhī. èr shí nián, yǐ shàng jīng lù nǚ zhí rén hù, guī bì wù lì, zì mài qí nú bì, zhì gēng tián zhě shǎo, suì yǐ pín fá, zhào dìng zhì jìn zhī. yòu wèi zǎi chén yuē: měng ān móu kè rén hù, xiōng dì qīn shǔ ruò gè suí suǒ fēn tǔ, yǔ hàn rén cuò jū, měi sì wǔ shí hù jié wèi bǎo jù, nóng zuò shí lìng xiāng zhù jì, cǐ yì quàn xiāng zhī dào yě. èr shí yī nián liù yuè, xǐ yín shān cè mín yú lín huáng. yòu mìng bì yì zhī hù jǔ jiā táo yú tā suǒ zhě, yuán guàn jí suǒ yù sī xiàn guān tóng zuì, wèi dìng zhì. èr shí sān nián, dìng zhì, nǚ zhí nú bì rú yǒu de lì, běn zhǔ xǔ lìng hūn pīng zhě, xū qǔ wèn fáng qīn jí cūn lǎo gěi jù, fāng xǔ pīng yú liáng rén. shì nián bā yuè, zòu měng ān móu kè hù kǒu kěn dì niú jù zhī shù. měng ān èr bǎi èr, móu kè qiān bā bǎi qī shí bā, hù liù shí yī wàn wǔ qiān liù bǎi èr shí sì, kǒu liù bǎi yī shí wǔ wàn bā qiān liù bǎi sān shí liù, nèi zhèng kǒu sì bǎi bā shí yī wàn èr qiān liù bǎi liù shí jiǔ, nú bì kǒu yī bǎi sān shí sì wàn wǔ qiān jiǔ bǎi liù shí qī. kěn tián yī bǎi liù shí jiǔ wàn sān bǎi bā shí qǐng yǒu qí, niú jù sān shí bā wàn sì qiān qī bǎi qī shí yī. zài dōu zōng shì jiāng jūn sī, hù yī bǎi qī shí, kǒu èr wàn bā qiān qī bǎi jiǔ shí, nèi zhèng kǒu jiǔ bǎi bā shí èr, nú bì kǒu èr wàn qī qiān bā bǎi bā. kěn tián sān qiān liù bǎi bā shí sān qǐng qī shí wǔ mǔ, niú jù sān bǎi sì. dié lá táng xī èr bù wǔ zhǎn, hù wǔ qiān wǔ bǎi bā shí wǔ, kǒu shí sān wàn qī qiān wǔ bǎi sì shí sì, nèi zhèng kǒu shí yī wàn jiǔ qiān sì bǎi liù shí sān, nú bì kǒu yī wàn bā qiān bā shí yī. kěn tián wàn liù qiān èr shí sì qǐng yī shí qī mǔ, niú jù wǔ qiān liù shí liù. èr shí wǔ nián, mìng zǎi chén jìn yǒu lù rén yī zi jí nóng mín bì kè yì, wèi sēng dào zhě. dà dìng chū, tiān xià hù cái sān bǎi yú wàn, zhì èr shí qī nián tiān xià hù liù bǎi qī shí bā wàn jiǔ qiān sì bǎi sì shí jiǔ, kǒu sì qiān sì bǎi qī shí wàn wǔ qiān bā shí liù.
世宗大定二年,詔免二稅戶為民。初,遼人佞佛尤甚,多以良民賜諸寺,分其稅一半輸官,一半輸寺,故謂之二稅戶。遼亡,僧多匿其實,抑為賤,有援左證以告者,有司各執以聞,上素知其事,故特免之。十七年五月,省奏:「咸平府路一千六百餘戶,自陳皆長白山星顯、禪春河女直人,遼時簽為獵戶,移居於此,號移典部,遂附契丹籍。本朝義兵之興,首詣軍降,仍居本部,今乞釐正。」詔從之。二十年,以上京路女直人戶,規避物力,自賣其奴婢,致耕田者少,遂以貧乏,詔定製禁之。又謂宰臣曰:「猛安謀克人戶,兄弟親屬若各隨所分土,與漢人錯居,每四五十戶結為保聚,農作時令相助濟,此亦勸相之道也。」二十一年六月,徙銀山側民於臨潢。又命避役之戶舉家逃於他所者,元貫及所寓司縣官同罪,為定製。二十三年,定製,女直奴婢如有得力,本主許令婚娉者,須取問房親及村老給據,方許娉於良人。是年八月,奏猛安謀克戶口、墾地、牛具之數。猛安二百二,謀克千八百七十八,戶六十一萬五千六百二十四,口六百一十五萬八千六百三十六,(內正口四百八十一萬二千六百六十九,奴婢口一百三十四萬五千九百六十七。)墾田一百六十九萬三百八十頃有奇,牛具三十八萬四千七百七十一。在都宗室將軍司,戶一百七十,口二萬八千七百九十,(內正口九百八十二,奴婢口二萬七千八百八。)墾田三千六百八十三頃七十五畝,牛具三百四。迭剌、唐西二部五颭,戶五千五百八十五,口十三萬七千五百四十四,(內正口十一萬九千四百六十三,奴婢口一萬八千八十一。)墾田萬六千二十四頃一十七畝,牛具五千六十六。二十五年,命宰臣禁有祿人一子、及農民避課役,為僧道者。大定初,天下戶才三百餘萬,至二十七年天下戶六百七十八萬九千四百四十九,口四千四百七十萬五千八十六。
zhāng zōng dà dìng èr shí jiǔ nián shí yī yuè, shàng fēng shì zhě yán, qǐ fàng èr shuì hù wèi liáng. shěng chén yù qǔ gōng dié kě píng zhě wèi zhǔn, cān zhī zhèng shì yí lá lǚ wèi: píng yàn zhēn wěi nán míng, fán qì dān nú bì jīn hòu suǒ shēng zhě xī wèi liáng, jiàn yǒu zhě zé bù dé diǎn mài, rú cǐ zé sān shí nián hòu nú jiē wèi liáng, ér mín qiě bù bìng yān. shàng yǐ lǚ yán wèi dāng, lìng zài yì. shěng zòu wèi bù jū kuò zé sòng zhōng bù jué, suì qiǎn dà xìng fǔ zhì zhōng wū gǔ sūn zhòng hé shì yù shǐ fàn jí fēn kuò běi jīng lù jí zhōng dōu lù èr shuì hù, fán wú píng yàn, qí zhǔ zì yán zhī zhě jí yīn tōng jiǎn ér zhī zhī zhě, qí shuì bàn shū guān, bàn shū zhǔ, ér yǒu píng yàn zhě xī fàng wèi liáng. míng chāng yuán nián zhēng yuè, shàng fēng shì zhě yán: zì gǔ yǐ nóng sāng wèi běn, jīn shāng jiǎ zhī wài yòu yǒu fó lǎo yǔ tā yóu shí, fú fèi bǎi bèi. nóng suì bù dēng, liú piǎo xiāng wàng, cǐ mò zuò shāng nóng zhě duō gù yě. shàng nǎi xià lìng, jìn zì pī tì wèi sēng dào zhě. shì suì, zòu tiān xià hù liù bǎi jiǔ shí sān wàn jiǔ qiān, kǒu sì qiān wǔ bǎi sì shí sì wàn qī qiān jiǔ bǎi, ér sù zhǐ wǔ qiān èr bǎi èr shí liù wàn yī qiān yú shí, chú guān bīng èr nián zhī fèi, yú yàn kǒu jì zhī, kǒu yuè shí wǔ dǒu, kě wèi sì shí sì rì zhī shí. shàng yuē: xù jī bù duō, shì lì nóng zhě shǎo gù yě. qí jí bǎi guān, yì suǒ yǐ shǐ mín wù běn guǎng chǔ zhī dào, yǐ wén. liù yuè, zòu běi jīng děng lù suǒ miǎn èr shuì hù, fán yī qiān qī bǎi yú hù, wàn sān qiān jiǔ bǎi yú kǒu, cǐ hòu wèi liáng wèi qū, jiē cóng yǐ duàn wèi dìng. míng chāng liù nián èr yuè, shàng wèi zǎi chén yuē: fán yán nǚ zhí jìn shì, bù xū chēng nǚ zhí zì. qīng děng wù zuò huí bì nǚ zhí qì dān yǔ, fēi yě. jīn rú fēn bié hù mín, zé nǚ zhí yán běn hù, hàn hù jí qì dān, yú wèi zhī zá hù. míng chāng liù nián shí èr yuè, zòu tiān xià nǚ zhí qì dān hàn hù qī bǎi èr shí èr wàn sān qiān sì bǎi, kǒu sì qiān bā bǎi sì shí jiǔ wàn sì bǎi, wù lì qián èr bǎi liù shí wàn sì qiān qī bǎi sì shí èr guàn. tài hé qī nián liù yuè, chì, zhōng wù lì hù, yǒu yì zé duō táo bì, yǒu sī lìng yǐ cì hù dài zhī, shì bì zé fù yè, yǐ zhì dà sǔn bù táo zhī hù. lìng shěng chén xiáng yì. zǎi chén zòu: jiù zhì tài qīng. suì mìng kè yì quán hù táo zhě tú èr nián, shǎng gào zhě qián wǔ wàn. xiān táo zhě yǐ bǎi rì nèi zì shǒu, miǎn zuì. rú shí xiāo fá zhě, nèi cóng yù shǐ tái, wài cóng àn chá sī, tǐ jiū miǎn zhī. shí èr yuè, zòu tiān xià hù qī bǎi liù shí bā wàn sì qiān sì bǎi sān shí bā, kǒu sì qiān wǔ bǎi bā shí yī wàn liù qiān qī shí jiǔ. hù zēng yú dà dìng èr shí qī nián yī bǎi liù shí èr wàn sān qiān qī bǎi yī shí wǔ, kǒu zēng bā bǎi bā shí èr wàn qī qiān liù shí wǔ. cǐ jīn bǎn jí zhī jí shèng yě.
章宗大定二十九年十一月,上封事者言,乞放二稅戶為良。省臣欲取公牒可憑者為準,參知政事移剌履謂:「憑驗真偽難明,凡契丹奴婢今後所生者悉為良,見有者則不得典賣,如此則三十年後奴皆為良,而民且不病焉。」上以履言未當,令再議。省奏謂不拘括則訟終不絕,遂遣大興府治中烏古孫仲和、侍御史范楫分括北京路及中都路二稅戶,凡無憑驗,其主自言之者及因通檢而知之者,其稅半輸官,半輸主,而有憑驗者悉放為良。明昌元年正月,上封事者言:「自古以農桑為本,今商賈之外又有佛、老與他游食,浮費百倍。農歲不登,流殍相望,此末作傷農者多故也。」上乃下令,禁自披剃為僧、道者。是歲,奏天下戶六百九十三萬九千,口四千五百四十四萬七千九百,而粟止五千二百二十六萬一千餘石,除官兵二年之費,余驗口計之,口月食五斗,可為四十四日之食。上曰:「蓄積不多,是力農者少故也。其集百官,議所以使民務本廣儲之道,以聞。」六月,奏北京等路所免二稅戶,凡一千七百餘戶,萬三千九百餘口,此後為良為驅,皆從已斷為定。明昌六年二月,上謂宰臣曰:「凡言女直進士,不須稱女直字。卿等誤作迴避女直、契丹語,非也。今如分別戶民,則女直言本戶,漢戶及契丹,余謂之雜戶。」明昌六年十二月,奏天下女直、契丹、漢戶七百二十二萬三千四百,口四千八百四十九萬四百,物力錢二百六十萬四千七百四十二貫。泰和七年六月,敕,中物力戶,有役則多逃避,有司令以次戶代之,事畢則復業,以致大損不逃之戶。令省臣詳議。宰臣奏:「舊制太輕。」遂命課役全戶逃者徒二年,賞告者錢五萬。先逃者以百日內自首,免罪。如實銷乏者,內從御史台,外從按察司,體究免之。十二月,奏天下戶七百六十八萬四千四百三十八,口四千五百八十一萬六千七十九。(戶增於大定二十七年一百六十二萬三千七百一十五,口增八百八十二萬七千六十五)。此金版籍之極盛也。
jí wèi shào wáng zhī shí, jūn lǚ bù xī, xuān zōng lì ér nán qiān, sǐ xǐ zhī yú, suǒ zài wèi xū yǐ. hù kǒu rì hào, jūn fèi rì jí, fù liǎn fán zhòng, jiē yǎng gěi yú hé nán, mín bù kān mìng, lǜ qì lú tián, xiāng jì wáng qù. jí lǚ jiàng zhào zhāo fù yè zhě, miǎn qí suì zhī zū, rán yǐ guó yòng fá jié, táo zhě zhī zū jiē lìng jū zhě dài chū, yǐ gù duō bù gǎn hái. xìng dìng yuán nián shí èr yuè, xuān zōng yù xuán shǎng mù rén bǔ wáng hù, ér fù lǜ sāo dòng, suì mìng yī yǐ jiàng zhào shū, yǐ miǎn zhài bū, gèng zhāo yī yuè, wéi ér bù lái zhě rán hòu bǔ huò zhì zuì, ér yǐ suǒ yí dì cì rén. sì nián, shěng chén zòu: hé nán yǐ suì jī ér fù yì bù xī, suǒ wáng hù lìng yǒu sī zhāo zhī, zhì míng nián sān yuè bù fù yè zhě, lùn rú lǜ. shí hé ruán wèi jiāng, fēng bǐng lǚ jǐng, gù jí qìng jūn jié dù shǐ wēn dí hǎn dá yán: bó zhōu hù jiù liù wàn, zì nán qiān yǐ lái, bù shèng diào fā, xiāng jì táo qù, suǒ cún zhě céng wú shí yī, dàng shān xià yì, yě wú jū mín yǐ!
及衛紹王之時,軍旅不息,宣宗立而南遷,死徙之餘,所在為虛矣。戶口日耗,軍費日急,賦斂繁重,皆仰給於河南,民不堪命,率棄廬田,相繼亡去。及屢降詔招復業者,免其歲之租,然以國用乏竭,逃者之租皆令居者代出,以故多不敢還。興定元年十二月,宣宗欲懸賞募人捕亡戶,而復慮騷動,遂命依已降詔書,已免債逋,更招一月,違而不來者然後捕獲治罪,而以所遺地賜人。四年,省臣奏:「河南以歲飢而賦役不息,所亡戶令有司招之,至明年三月不復業者,論如律。」時河壖為疆,烽鞞屢警,故集慶軍節度使溫迪罕達言:「亳州戶舊六萬,自南遷以來,不勝調發,相繼逃去,所存者曾無十一,碭山下邑,野無居民矣!」
tōng jiǎn tuī pái
通檢推排
tōng jiǎn, jí zhōu lǐ dà sī tú sān nián yī dà bǐ, gè dēng qí xiāng zhī zhòng guǎ liù chù chē niǎn, biàn wù xíng zhēng zhī zhì yě. jīn zì guó chū zhàn jí zhī hòu, zhì dà dìng sì nián, chéng zhèng lóng shī lǚ zhī yú, mín zhī pín fù biàn gèng, fù yì bù jūn, shì zōng xià zhào yuē: yuè zì guó chū, yǒu sī cháng xíng dà bǐ, yú jīn sì shí nián yǐ. zhèng lóng shí, bīng yì bìng xìng, diào fā wú dù, fù zhě jīn pín bù néng zì cún, bǎn jí suǒ wú zhě jīn wèi fù shì ér yóu xìng miǎn. shì yòng qiǎn xìn chén tài níng jūn jié dù shǐ zhāng hóng xìn děng shí sān rén, fēn lù tōng jiǎn tiān xià wù lì ér chà dìng zhī, yǐ gé qián bì, bǐ yuán yuán wú bù jūn zhī tàn, yǐ chēng zhèn yì. fán guī cuò tiáo lǐ, mìng shàng shū shěng huà yī yǐ xíng. yòu mìng: fán jiān hù shì chǎn, chú guān suǒ bō cì zhī wài, yú fán zhì dào bǎi xìng yǒu shuì tián zhái. jiē zài tōng jiǎn zhī shù. shí zhū shǐ wǎng wǎng yǐ kē kù duō de wù lì wèi gōng, hóng xìn jiǎn shān dōng zhōu xiàn yóu wèi kù bào, dì zhōu fáng yù shǐ wán yán yǒng yuán miàn zé zhī yuē: cháo tíng yǐ zhèng lóng hòu chà diào bù jūn, gù mìng shǐ zhě jūn zhī. jīn nǎi cán bào, wàng jiā mín chǎn yè shù bèi, yī yǒu lái shēn sù zhě, zé xuè ròu lín lí, shèn zhě jí yǔn zhàng xià, cǐ hé lǐ yě? hóng xìn bù néng duì, gù wéi dì zhōu shāo píng. wǔ nián, yǒu sī zòu zhū lù tōng jiǎn bù jūn, zhào zài yǐ hù kǒu duō guǎ pín fù qīng zhòng, shì zhōng dìng zhī. jì ér, yòu dìng tōng jiǎn dì tǔ děng dì shuì fǎ. shí wǔ nián jiǔ yuè, shàng yǐ tiān xià wù lì, zì tōng jiǎn yǐ lái shí yú nián, pín fù biàn yì, fù diào qīng zhòng bù jūn, qiǎn jì nán yǐn liáng sù děng èr shí liù rén, fēn lù tuī pái.
通檢,即《周禮》大司徒三年一大比,各登其鄉之眾寡、六畜、車輦,辨物行征之制也。金自國初占籍之後,至大定四年,承正隆師旅之餘,民之貧富變更,賦役不均,世宗下詔曰:「粵自國初,有司常行大比,於今四十年矣。正隆時,兵役並興,調發無度,富者今貧不能自存,版籍所無者今為富室而猶倖免。是用遣信臣泰寧軍節度使張弘信等十三人,分路通檢天下物力而差定之,以革前弊,俾元元無不均之嘆,以稱朕意。凡規措條理,命尚書省畫一以行。」又命:「凡監戶事產,除官所撥賜之外,余凡置到百姓有稅田宅。皆在通檢之數。」時諸使往往以苛酷多得物力為功,弘信檢山東州縣尤為酷暴,棣州防禦使完顏永元面責之曰:「朝廷以正隆後差調不均,故命使者均之。今乃殘暴,妄加民產業數倍,一有來申訴者,則血肉淋離,甚者即殞杖下,此何理也?」弘信不能對,故惟棣州稍平。五年,有司奏諸路通檢不均,詔再以戶口多寡、貧富輕重,適中定之。既而,又定通檢地土等第稅法。十五年九月,上以天下物力,自通檢以來十餘年,貧富變易,賦調輕重不均,遣濟南尹梁肅等二十六人,分路推排。
èr shí nián sì yuè, shàng wèi zǎi chén yuē: měng ān móu kè hù, fù pín chà fā bù jūn, jiē zì móu kè nèi kē zhī, àn zhě wéi xū lì zhī yán shì cóng, qīng zhòng bù yī. zì wō wò pàn hòu, pín fù fǎn fù, jīn dāng jí qí jiā hù, tuī qí jiā zī, tǎng yǒu jūn yì shù kě jūn yě. zhào jí bǎi guān yì, yòu chéng xiàng kè níng píng zhāng zhèng shì ān lǐ, shū mì fù shǐ zōng yǐn yán: nǚ zhí rén chú měng ān móu kè pú cóng chāi shǐ, yú wú chāi yì. jīn bù tuī nú bì zī chù dì tǔ shù mù, zhǐ yàn chǎn yè kē chà wèi biàn. zuǒ chéng xiàng shǒu dào děng yán: zhǐ yàn cái chǎn, duō guǎ fēn wèi sì děng, zhì jí yǐ kē chà, shù dé jūn yě. zuǒ chéng tōng yòu chéng dào dōu diǎn jiǎn xiāng yán: kuò qí nú bì zhī shù, zé pín fù zì jiàn, huǎn jí yǒu shì kē chà, yǔ yī lì kē chà zhě bù tóng. qǐng qí nóng xì, jū kuò dì tǔ niú jù zhī shù, gè yǐ suǒ jiàn shàng wén. shàng yuē: yī móu kè hù zhī pín fù, móu kè qǐ bù zhī. yī měng ān suǒ lǐng bā móu kè, yī lì kē chà. shè rú yī móu wú nèi, yǒu nú bì èr sān bǎi kǒu zhě, yǒu nú bì yī èr rén zhě, kē chà yǔ tóng, qǐ dé píng jūn. zhèng lóng xìng bīng shí, zhèn zhī nú bì wàn shù, zī chù shù qiān, ér bù chà yī rén yī mǎ, qǐ kě wèi píng. zhèn yú shù shì wèi cháng zhuān xíng, yǔ qīng móu zhī. wǎng nián sàn zhì qì dān hù, ān lǐ jí yán kǒng rǎo dòng, zhèn jué xíng zhī, guǒ dé ān yè. ān lǐ suī jǐn zhōng, wèi shěn zhǎng cè. qí cóng zuǒ chéng tōng děng suǒ jiàn, jū kuò tuī pái zhī. shí èr yuè, shàng wèi zǎi chén yuē: měng ān móu kè duō xīn qiáng jiù ruò, chāi yì bù jūn, qí lìng tuī pái, dāng zì zhōng dōu lù shǐ. zhì èr shí èr nián bā yuè, shǐ zhào lìng jí qí lǎo, tuī pín fù, yàn tǔ dì niú jù nú bì zhī shù, fēn wèi shàng zhōng xià sān děng. yǐ tóng zhī dà xìng fǔ shì wán yán wū lǐ yě xiān tuī zhōng dōu lù, xù qiǎn hù bù zhǔ shì àn dài děng shí sì rén yǔ wài guān tóng fēn lù tuī pái.
二十年四月,上謂宰臣曰:「猛安謀克戶,富貧差發不均,皆自謀克內科之,暗者惟胥吏之言是從,輕重不一。自窩斡叛後,貧富反覆,今當籍其夾戶,推其家貲,儻有軍役庶可均也。」詔集百官議,右丞相剋寧、平章政事安禮,樞密副使宗尹言:「女直人除猛安謀克僕從差使,余無差役。今不推奴婢孳畜、地土數目,止驗產業科差為便。」左丞相守道等言:「止驗財產,多寡分為四等,置籍以科差,庶得均也。」左丞通、右丞道、都點檢襄言:「括其奴婢之數,則貧富自見,緩急有事科差,與一例科差者不同。請俟農隙,拘括地土牛具之數,各以所見上聞。」上曰:「一謀克戶之貧富,謀克豈不知。一猛安所領八謀克,一例科差。設如一謀無內,有奴婢二三百口者,有奴婢一二人者,科差與同,豈得平均。正隆興兵時,朕之奴婢萬數,孳畜數千,而不差一人一馬,豈可謂平。朕於庶事未嘗專行,與卿謀之。往年散置契丹戶,安禮極言恐擾動,朕決行之,果得安業。安禮雖盡忠,未審長策。其從左丞通等所見,拘括推排之。」十二月,上謂宰臣曰:「猛安謀克多新強舊弱,差役不均,其令推排,當自中都路始。」至二十二年八月,始詔令集耆老,推貧富,驗土地牛具奴婢之數,分為上中下三等。以同知大興府事完顏烏里也先推中都路,續遣戶部主事按帶等十四人與外官同分路推排。
jiǔ yuè, zhào: wú lìng fù zhě nì yǐn chù chǎn, pín hù huò yǒu bù gǎn yǎng mǎ zhě. xī hǎi líng shí, jū kuò mǎ chù, jué wú děng jí, fù zhě xìng miǎn, pín zhě jǐn jū rù guān, dà wèi bù jūn. jīn bìng hé shí pín fù zào jí, yǒu jí jí àn jí qǔ zhī, shù jǐ wú bù jūn zhī bì. zhāng rǔ bì liáng sù zòu: tiān xià mín hù tōng jiǎn jì dìng, shè yǒu chǎn wù yí yì, zì yīng suí yè shū nà. zhì yú fú cái, xū yǒu zēng hào, pín zhě zì pín, fù zhě zì fù, shì bù bì lǚ tuī pái yě. shàng yuē: zǎi zhí jiā duō yǒu xīn fù zhě, gù jiē bù yuàn yě. sù duì yuē: rú chén zhě, néng tuī pái zhōng dōu wù lì. chén yǐ cháng wèi nán shǐ, xiān zì tiān wù lì qián zhì liù shí yú guàn, shì qí tā fèng shǐ wú rú chén duō zhě. dàn xiǎo mín wú zhī, fǎ chū jiān shēng, shù dòng yáo zé yì hài. rú táng sòng jí liáo shí, huò sān èr shí nián bù cè tōng bǐ zé yǒu zhī. pín suì tuī pái, shì wèi nán ěr. èr shí liù nián, fù yǐ lǐ yàn děng fēn lù tuī pái. èr shí qī nián, zòu yàn děng suǒ dìng wù lì zhī shù. shàng yuē: zhèn yǐ yuán tuī tiān xià wù lì qián sān bǎi wǔ wàn yú guàn, chú sān bǎi wàn guàn wài, lìng jiǎn wǔ wàn yú guàn. jīn jiǎn bù jí shù, fù xù shōu èr wàn yú guàn, jí shì shí èr wàn guàn ěr, ér yuē xù shōu, hé yě? duì yuē: cǐ wèi jiù tuō lòu ér jīn shǒu chū zhě, jí mín dì jiù wú lì gēng zhǒng, ér jīn gēng zhǒng zhě yě. shàng yuē: tōng jiǎn jiù shù, zhǐ yú shì qí yíng yùn xī hào, yǔ fáng dì duō guǎ, ér jiā jiǎn zhī. bǐ rén mài dì, cǐ rén mǎi zhī, jiē jiù shù yě. zhì rú yíng yùn. cǐ qiáng zé bǐ ruò, qiáng zhě zēng zhī, ruò zhě jiǎn zhī ér yǐ. qiě wù lì zhī shù gài shì dìng chāi yì zhī fǎ, qí dà shù bù zài duō guǎ yě. zhèn kǒng shí yǒu yíng yùn fù jiā suǒ dāng chū zhě, fǎn fēn yǔ pín zhě ěr.
九月,詔:「毋令富者匿隱畜產,貧戶或有不敢養馬者。昔海陵時,拘括馬畜,絕無等級,富者倖免,貧者盡拘入官,大為不均。今並核實貧富造籍,有急即按籍取之,庶幾無不均之弊。」張汝弼、梁肅奏:「天下民戶通檢既定,設有產物移易,自應隨業輸納。至於浮財,須有增耗,貧者自貧,富者自富,似不必屢推排也。」上曰:「宰執家多有新富者,故皆不願也。」肅對曰:「如臣者,能推排中都物力。臣以嘗為南使,先自添物力錢至六十餘貫,視其他奉使無如臣多者。但小民無知,法出奸生,數動搖則易駭。如唐、宋及遼時,或三二十年不測通比則有之。頻歲推排,似為難爾。」二十六年,復以李晏等分路推排。二十七年,奏晏等所定物力之數。上曰:「朕以元推天下物力錢三百五萬餘貫,除三百萬貫外,令減五萬餘貫。今減不及數,復續收二萬餘貫,即是實二萬貫爾,而曰續收,何也?」對曰:「此謂舊脫漏而今首出者,及民地舊無力耕種,而今耕種者也。」上曰:「通檢舊數,止於視其營運息耗,與房地多寡,而加減之。彼人賣地,此人買之,皆舊數也。至如營運。此強則彼弱,強者增之,弱者減之而已。且物力之數蓋是定差役之法,其大數不在多寡也。朕恐實有營運富家所當出者,反分與貧者爾。」
zhāng zōng dà dìng èr shí jiǔ nián liù yuè, mìng wèi guó xìn shǐ zhī fù zhě, miǎn zēng wù lì. yòu mìng nóng mín rú yǒu jī sù, wú chōng wù lì, qián qiān zhī jùn, suǒ nà qián huò zé xǔ zhé sù bó. jiǔ yuè, yǐ cáo zhōu hé yì, qiǎn mǎ bǎi lù děng tuī pái zāo diàn nì zhōu xiàn zhī pín fá zhě. míng chāng yuán nián sì yuè, xíng bù láng zhōng lù bó dá děng yán: mín dì yǐ nà shuì, yòu tōng dìng wù lì, bǐ zhī fú cái suǒ chū chāi yì, shì wèi zhòng bìng yě. suì xiáng zhuó mín dì dìng wù lì, jiǎn shí zhī èr. shàng shū hù bù yán, zhōng dōu děng lù bèi shuǐ, zhào wěi guān tuī pái, bǐ jiù jiǎn qián wǔ qiān liù bǎi yú guàn. míng chāng sān nián bā yuè, chì shàng shū shěng: bǎi xìng dāng fēng rěn zhī shí bù wù jī zhù, yī yù xiōng jiǎn zhé yǒu zǔ jī, hé fǎ kě shǐ mín zhòng gǔ ér duō jī yě. zǎi chén duì yuē: èr shí jiǔ nián, yǐ zhào nóng mín néng jī sù miǎn chōng wù lì. míng chāng chū, mìng mín zhī wù lì yǔ dì tǔ tōng tuī zhě, yì jiǎn shí fēn zhī èr, cǐ gù qí shù yě. chéng ān yuán nián, shàng shū shěng zòu: shì nián jiǔ yuè dāng tuī pái, yǐ yǒu gù bù kè. zhào yǐ dōng yǐ shēn, bǐ shì bì kǒng fáng nóng zuò, nǎi quán zhǐ zhī. èr nián dōng shí yuè, chì lìng yì tōng jiǎn, zǎi chén zòu yuē: dà dìng èr shí qī nián tōng jiǎn hòu, jù jīn yǐ shí nián, jiù hù pín ruò zhě zhòng, tǎng chí gēng dìng, kǒng zhì liú wáng. suì dìng zhì, yǐ diǎn mài wù yè, zhǐ suí wù tuī shōu, xī hù yì jū zhě xǔ lìng bié jí, hù jué jí kùn ruò zhě jiǎn miǎn, xīn qiáng zhě xiáng shěn zēng zhī, zhǐ dāng cóng shí, bù bì fū zú yuán shù. biān chéng bèi kòu zhī dì, jiē bù bì tuī pái. yú shì, lìng lì bù shàng shū jiǎ zhí gāng lì bù shì láng gāo rǔ lì xiān tuī pái zài dōu liǎng jǐng xún yuàn, shì wèi zhū lù fǎ. měi lù chà guān yī yuán, mìng tí xíng sī guān yī yuán fù zhī. sān nián jiǔ yuè, zòu shí sān lù jí dìng tuī pái wù lì qián èr bǎi wǔ shí bā wàn liù qiān qī bǎi èr guàn sì bǎi jiǔ shí wén, jiù é sān bǎi èr wàn èr qiān qī bǎi shí bā guàn jiǔ bǎi èr shí èr wén, yǐ pín fá chú miǎn liù shí sān wàn bā qiān yī bǎi yī shí yī guàn. chú shàng jīng, běi jīng xī jīng lù wú xīn qiáng zēng zhě, yú lù jì shōu èr shí wàn èr qiān jiǔ shí wǔ guàn. tài hé èr nián rùn shí èr yuè, shàng yǐ tuī pái shí, jì wèn rén hù fú cái wù lì, ér yòu kān dāng bǐ cì, qī pò shì fán, nán dé qí shí, chì shàng shū shěng, dìng rén hù wù lì suí shí tuī shōu fǎ, lìng zì jīn diǎn mài shì chǎn zhě suí yè tuī shōu, bié zhì biāo bù, lín shí zhǐ jū fú cái wù lì yǐ zēng jiǎn zhī. tài hé sì nián shí èr yuè, shàng yǐ zhí guān shì yú yuǎn fāng, qí jiā wù lì yǒu yīng chú ér bù chú zhě, suì dìng diǎn mài shí yè zhú shí tuī shōu, ruò wú fú cái yíng yùn, yīng chú miǎn zhě, lìng běn jiā chén gào, jí fāng cūn rén hù tuī chàng, yàn shí miǎn zhī. zào jí hòu rú wú rén gào, yī yuè nèi yǐ běn guān wén dié tuī chàng, dìng biāo fù yú jí. wǔ nián, yǐ xī jīng běi jīng biān dì cháng lí bīng huāng, qiǎn shǐ tuī pái zhī. jiù dà dìng èr shí liù nián suǒ dìng sān shí wǔ wàn sān qiān yú guàn, suì jiǎn wèi èr shí bā wàn qī qiān yú guàn. wǔ nián liù yuè, qiān nán jīng àn chá sī shì lǐ gé yán: jìn zhì, lìng rén hù tuī shōu wù lì, zhì bù biāo tí, zhì tōng tuī shí, zhǐ zēng xīn qiáng, xiāo jiù ruò, shù dé qí shí. jīn yǒu sī fèng xíng miè liè, kǒng lín shí rǒng bìng, zú nán xiáng shěn, kě dìng qī xiàn, lì zuì yǐ dū zhī. suì lìng zì jīn nián shí yī yuè yī rì, lìng rén hù gào yì tuī shōu biāo fù, zhì cì nián èr yuè yī rì bì, wéi qī bù yán zhě zuò zuì. qiě lìng zhū chù shuì wù, jù shuì qì fáng dì, měi bàn yuè jù shù shēn bào suǒ shǔ, wéi zhě zuò yǐ dài màn qīng shì zhī zuì. réng chì wù lì jì suí yè, tōng tuī shí zhǐ lìng dìng fú cái. bā nián jiǔ yuè, yǐ lì bù shàng shū jiǎ shǒu qiān zhī jì nán fǔ shì pú chá zhāng jiā nú jǔ zhōu cì shǐ wán yán bǎi jiā nán jīng lù zhuǎn yùn shǐ sòng yuán jí děng shí sān yuán, fēn lù tóng běn lù àn chá sī guān yī yuán, tuī pái zhū lù. shàng zhào zhì xiāng gé, qīn yù zhī yuē: zhèn xuǎn qīng děng suí lù tuī pái, chú tuī shōu wài, qí xīn qiáng xiāo fá hù, suī jí zhòng tuī chàng, rán xiāo fá zhě wù xiāo bù jǐn, rú yī hù wù lì yuán sān bǎi guàn, jīn juān miǎn èr bǎi wǔ shí guàn yóu yǒu wèi dāng zhě. xīn qiáng wù tiān jǐn, liàng cún qí lì, rú yī hù kě tiān sān bǎi guàn, ér zhǐ tiān èr bǎi guàn zhī lèi. qīng děng gè yí jǐn xīn, yī tuī zhī hòu shí nián lì hài suǒ guān, gǒu bù fù suǒ rèn, zuì dāng bù qīng yě.
章宗大定二十九年六月,命為國信使之副者,免增物力。又命農民如有積粟,毋充物力,錢慳之郡,所納錢貨則許折粟帛。九月,以曹州河溢,遣馬百祿等推排遭墊溺州縣之貧乏者。明昌元年四月,刑部郎中路伯達等言:「民地已納稅,又通定物力,比之浮財所出差役,是為重並也。」遂詳酌民地定物力,減十之二。尚書戶部言,中都等路被水,詔委官推排,比舊減錢五千六百餘貫。明昌三年八月,敕尚書省:「百姓當豐稔之時不務積貯,一遇凶儉輒有阻飢,何法可使民重谷而多積也。」宰臣對曰:「二十九年,已詔農民能積粟免充物力。明昌初,命民之物力與地土通推者,亦減十分之二,此固其術也。」承安元年,尚書省奏:「是年九月當推排,以有故不克。」詔以冬已深,比事畢恐妨農作,乃權止之。二年冬十月,敕令議通檢,宰臣奏曰:「大定二十七年通檢後,距今已十年,舊戶貧弱者眾,儻遲更定,恐致流亡。」遂定製,已典賣物業,止隨物推收,析戶異居者許令別籍,戶絕及困弱者減免,新強者詳審增之,止當從實,不必敷足元數。邊城被寇之地,皆不必推排。於是,令吏部尚書賈執剛、吏部侍郎高汝礪先推排在都兩警巡院,示為諸路法。每路差官一員,命提刑司官一員副之。三年九月,奏十三路籍定推排物力錢二百五十八萬六千七百二貫四百九十文,舊額三百二萬二千七百十八貫九百二十二文,以貧乏除免六十三萬八千一百一十一貫。除上京,北京、西京路無新強增者,余路計收二十萬二千九十五貫。泰和二年閏十二月,上以推排時,既問人戶浮財物力,而又勘當比次,期迫事繁,難得其實,敕尚書省,定人戶物力隨時推收法,令自今典賣事產者隨業推收,別置標簿,臨時止拘浮財物力以增減之。泰和四年十二月,上以職官仕於遠方,其家物力有應除而不除者,遂定典賣實業逐時推收,若無浮財營運,應除免者,令本家陳告,集坊村人戶推唱,驗實免之。造籍後如無人告,一月內以本官文牒推唱,定標附於籍。五年,以西京、北京邊地常罹兵荒,遣使推排之。舊大定二十六年所定三十五萬三千餘貫,遂減為二十八萬七千餘貫。五年六月,簽南京按察司事李革言:「近制,令人戶推收物力,置簿標題,至通推時,止增新強,銷舊弱,庶得其實。今有司奉行滅裂,恐臨時冗並,卒難詳審,可定期限,立罪以督之。」遂令自今年十一月一日,令人戶告詣推收標附,至次年二月一日畢,違期不言者坐罪。且令諸處稅務,具稅訖房地,每半月具數申報所屬,違者坐以怠慢輕事之罪。仍敕物力既隨業,通推時止令定浮財。八年九月,以吏部尚書賈守謙、知濟南府事蒲察張家奴、莒州刺史完顏百嘉、南京路轉運使宋元吉等十三員,分路同本路按察司官一員,推排諸路。上召至香閣,親諭之曰:「朕選卿等隨路推排,除推收外,其新強消乏戶,雖集眾推唱,然消乏者勿銷不盡,如一戶物力元三百貫,今蠲免二百五十貫猶有未當者。新強勿添盡,量存其力,如一戶可添三百貫,而止添二百貫之類。卿等各宜盡心,一推之後十年利害所關,苟不副所任,罪當不輕也。」