pàn chén
◎叛臣
zhāng jué zi jǐn yán yē lǜ yú dǔ wō wò
○張覺(子僅言) 耶律余睹 窩斡
gǔ shū pàn yǔ pàn tōng, pàn zhī wèi yán jiè yě. zuǒ shì yuē, zhèng yóu nóng zhī yǒu pàn, shì yě. jūn chén shàng xià zhī dìng fēn, yóu cǐ jiāng bǐ jiè zhī jié rán, wéi cǐ xiàng bǐ, jí wèi pàn yǐ. shàn è pàn yú kuǐ bù, huò huàn jí yú huái xiāng, xū, kě wèi zāi! zuò pàn chén chuán.
古書「畔」與「叛」通,畔之為言界也。《左氏》曰,政猶「農之有畔」,是也。君臣上下之定分,猶此疆彼界之截然,違此向彼,即為叛矣。善惡判於跬步,禍患極於懷襄,吁,可畏哉!作《叛臣傳》。
zhāng jué, yì shū zuò jué, píng zhōu yì fēng rén yě. zài liáo dì jìn shì, shì zhì liáo xìng jūn jié dù fù shǐ. tài zǔ dìng yān jīng, shí lì ài yǐ píng zhōu jiàng, dāng shí sòng rén yǐ hǎi shàng zhī méng qiú yān jīng jí xī jīng dì, tài zǔ yǐ yān jīng zhuō yì tán shùn jǐng jì yǔ zhī. píng zhōu zì rù qì dān bié wèi yī jūn, gù fú yǔ, ér yǐ píng zhōu wèi nán jīng, jué wèi liú shǒu. jì ér wén jué yǒu yì zhì, shàng qiǎn shǐ liú yàn zōng jí xié bō yù zhī, zhào yuē: píng shān yī jùn jīn wèi nán jīng, jié dù shǐ jīn wèi liú shǒu. ēn yì hòu yǐ. huò yán rǔ děng yīn yǒu yì tú, hé wèi dāng cǐ nóng shí zhé xiāng shàn dòng, fēi qù wēi jiù ān zhī jì yě. qí yù zhèn yì. tài zǔ měi shōu chéng yì, wǎng wǎng xǐ qí mín yǐ shí jīng shī, mín xīn duō bù ān, gù shí lì ài yīn jiàng biǎo céng yán jí zhī. jí yǐ yān jīng yǔ sòng ér qiān qí rén, dú yǐ kōng chéng yǔ zhī, qiān zhě dào chū píng zhōu, gù jué yīn zhī yǐ zuò luàn. tiān fǔ qī nián wǔ yuè, zuǒ qǐ gōng yú zhòng wén cáo yǒng yì kāng gōng bì fù guǎng níng, guò píng zhōu, jué shǐ rén shā zhī yú lì lín xià, suì jù nán jīng pàn rù yú sòng, sòng rén nà zhī.
張覺,亦書作瑴,平州義豐人也。在遼第進士,仕至遼興軍節度副使。太祖定燕京,時立愛以平州降,當時宋人以海上之盟求燕京及西京地,太祖以燕京、涿、易、檀、順、景、薊與之。平州自入契丹別為一軍,故弗與,而以平州為南京,覺為留守。既而聞覺有異志,上遣使劉彥宗及斜缽諭之,詔曰:「平山一郡今為南京,節度使今為留守。恩亦厚矣。或言汝等陰有異圖,何為當此農時輒相扇動,非去危就安之計也。其諭朕意。」太祖每收城邑,往往徙其民以實京師,民心多不安,故時立愛因降表曾言及之。及以燕京與宋而遷其人,獨以空城與之,遷者道出平州,故覺因之以作亂。天輔七年五月,左企弓、虞仲文、曹勇義、康公弼赴廣寧,過平州,覺使人殺之於栗林下,遂據南京叛入於宋,宋人納之。
tài zǔ xià zhào yù nán jīng guān lì, zhào yuē: zhèn chū zhù bì yān jīng, jiā ěr lì mín shuài xiān jiàng fù, gù shēng fǔ zhì yǐ wèi nán jīng, jiǎn yáo yì, báo fù shuì, ēn yì zhì yǐ, hé kǔ zhé wèi pàn nì. jīn yù jìn bīng gōng qǔ, shí fāng nóng yuè, bù rěn yǐ yī è rén ér hài jí zhòng shù. qiě liáo guó jǔ wèi wǒ yǒu, gū chéng zì shǒu, zhōng yù hé wèi. jīn zhǐ zuò shǒu è, yú bìng shì zhī.
太祖下詔諭南京官吏,詔曰:「朕初駐蹕燕京,嘉爾吏民率先降附,故升府治以為南京,減徭役,薄賦稅,恩亦至矣,何苦輒為叛逆。今欲進兵攻取,時方農月,不忍以一惡人而害及眾庶。且遼國舉為我有,孤城自守,終欲何為。今止坐首惡,余並釋之。」
jué bīng wǔ wàn tún rùn zhōu jìn jiāo, yù xié qiān lái rùn xí sì zhōu. dū mǔ zì jǐn zhōu wǎng tǎo zhī, yǐ bài jué bīng, yù chéng shèng gōng nán jīng, shí shǔ yǔ bù kě jìn, tuì tún yú hǎi ruán. wú hé, dū mǔ zài bài jué bīng, fù yǔ zhàn yú tù ěr shān, dū mǔ dà bài, jué bào jié yú sòng. sòng jiàn píng zhōu wèi tài níng jūn, yǐ jué wèi jié dù shǐ, zhāng dūn gù děng jiē jiā huī yóu gé dài zhì, yǐ yín juàn shù wàn kào jūn.
覺兵五萬屯潤州近郊,欲脅遷、來、潤、隰四州。闍母自錦州往討之,已敗覺兵,欲乘勝攻南京,時暑雨不可進,退屯於海堧。無何,闍母再敗覺兵,復與戰於兔耳山,闍母大敗,覺報捷於宋。宋建平州為泰寧軍,以覺為節度使,張敦固等皆加徽猶閣待制,以銀絹數萬犒軍。
zōng wàng jūn zhì nán jīng chéng dōng, jué bīng dà bài xiāo dùn, suì bēn sòng, rù yú yān jīng. zōng wàng yǐ nà pàn zé sòng xuān fǔ sī, suǒ zhāng jué. xuān fǔ wáng ān zhōng nì zhī yú jiǎ zhàng kù, dài yuē: wú zhī. zōng wàng suǒ yù jí, ān zhōng nǎi zhǎn mào lèi jué zhě yī rén dāng zhī, jīn rén shí zhī yuē: fēi jué yě. ān zhōng bù dé yǐ, yǐn jué chū. shù yǐ zuì, jué mà sòng rén bù róng kǒu, suì shā jué hán qí shǒu yǐ yǔ jīn rén. yān jīng jiàng jiāng jí cháng shèng jūn jiē qì xià, guō yào shī zì yán yuē: ruò lái suǒ yào shī dāng nài hé. zì shì, jiàng jiāng zú jiē jiě tǐ. jí jīn rén fá sòng, jìng yǐ nà píng zhōu zhī pàn wèi zhí yán yún. zi jǐn yán.
宗望軍至南京城東,覺兵大敗宵遁,遂奔宋,入於燕京。宗望以納叛責宋宣撫司,索張覺。宣撫王安中匿之於甲仗庫,紿曰:「無之。」宗望索愈急,安中乃斬貌類覺者一人當之,金人識之曰:「非覺也。」安中不得已,引覺出。數以罪,覺罵宋人不容口,遂殺覺函其首以與金人。燕京降將及常勝軍皆泣下,郭藥師自言曰:「若來索藥師當奈何。」自是,降將卒皆解體。及金人伐宋,竟以納平州之叛為執言云。子僅言。
jǐn yán yòu míng yuán nú. zōng wàng gōng xià píng shān, jǐn yán zài qiǎng bǎo jiān, lǐ rén liú chéng xuān dé zhī, yǎng yú jiā. qí lín hán fū rén shén ài zhī. nián shù suì, yīn suí hán fū rén dé jiàn zhēn yì huáng hòu. liú zhī fān dǐ, shāo zhǎng, shì shì zōng dú shū, suì shǐ jǐn yán zhǔ jiā shì, shéng jiǎn bù qǔ, yī fǔ dàn zhī.
僅言幼名元奴。宗望攻下平山,僅言在襁褓間,里人劉承宣得之,養於家。其鄰韓夫人甚愛之。年數歲,因隨韓夫人得見貞懿皇后。留之藩邸,稍長,侍世宗讀書,遂使僅言主家事,繩檢部曲,一府憚之。
shì zōng liú shǒu dōng jīng, hǎi líng yòng bīng jiāng huái, jiāng shì wǎng wǎng wáng guī, yì dōng jīng, yuàn tuī dài shì zōng wèi tiān zǐ. jǐn yán quàn jìn, shì zōng jí wèi, chú nèi cáng kù fù shǐ, quán fā qiǎn gōng jí jiān shì. hǎi líng sǐ yáng zhōu, jǐn yán yǔ lǐ bù shàng shū wū jū rén diàn qián zuǒ wèi jiāng jūn ā hǔ dài yù yuàn tōng jìn liú chōng fā qiǎn liù gōng bǎi sī tú shū fǔ cáng zài nán jīng zhě. hái yǐ běn zhí tí kòng shàng shí jú, zhuǎn shào fǔ jiān chéng, réng zhǔ nèi cáng.
世宗留守東京,海陵用兵江、淮,將士往往亡歸,詣東京,願推戴世宗為天子。僅言勸進,世宗即位,除內藏庫副使,權發遣宮藉監事。海陵死揚州,僅言與禮部尚書烏居仁、殿前左衛將軍阿虎帶、御院通進劉珫發遣六宮百司圖書府藏在南京者。還以本職提控尚食局,轉少府監丞,仍主內藏。
jǐn yán néng xīn jì, shì zōng yǐ rèn zhī, fán gōng shì yíng zào fǔ kù chū nà xíng xìng dùn shě jiē wěi zhī. shì zōng cháng yuē: yī jīng jǐn yán, wú bù qiè zhèn yì zhě. liù nián, tí jǔ xiū nèi yì shì, yì fū jué dì dé bái jīn nì zhī, shì jué, fǎ dāng sǐ, jǐn yán zé qǔ qí wù yǔ guān, shì qí zuì. xún jiān zhī yīng sī. qiān shào fǔ jiān, tí kòng gōng jí jiān zhī yīng sī rú gù. hù zuò tài níng gōng, yǐn gōng zuǒ liú quán gài tián, suì huò dào wàn hú. shí qī nián, fù tí diǎn nèi cáng, diǎn lǐng zhāo dé huáng hòu shān líng, qiān quàn nóng shǐ, lǐng zhū zhí rú gù.
僅言能心計,世宗倚任之,凡宮室營造、府庫出納、行幸頓舍皆委之。世宗嘗曰:「一經僅言,無不愜朕意者。」六年,提舉修內役事,役夫掘地得白金匿之,事覺,法當死,僅言責取其物與官,釋其罪。尋兼祗應司。遷少府監,提控宮籍監、祗應司如故。護作太寧宮,引宮左流泉溉田,歲獲稻萬斛。十七年,復提點內藏,典領昭德皇后山陵,遷勸農使,領諸職如故。
jǐn yán suī jiù chén, chū rù zuǒ yòu, rán shì zōng zhōng bù jiǎ yǐ quán rèn. èr shí yī nián, shàng shū shěng zòu, gōng yuàn sī zhí zhǎng lí lún zài zhí shí liù nián, qǐng yǔ qiān xù. shàng yuē: cǐ zhèn zhī jiā chén, zhì zhí rén yě, jīn yǐ lǎo yǐ. rú quàn nóng shǐ zhāng jǐn yán yì zhèn jiù chén, chún shí pō jiě shì, fán cháo tíng yì lùn, nèi wài chú shòu, wèi cháng dé gàn yù. zhèn guān zì gǔ rén jūn wèi chán chǎn méng bì zhě duō yǐ, zhèn suī bù jí gǔ rén, rán jìn xí xiān yán wèi cháng rù ěr. zǎi chén yuē: chéng rú shèng xùn, cǐ guó jiā zhī fú yě. shì zōng yù yǐ wèi héng hǎi jūn jié dù shǐ, ér bù kě qù zuǒ yòu, suì zhǐ.
僅言雖舊臣,出入左右,然世宗終不假以權任。二十一年,尚書省奏,宮苑司直長黎倫在職十六年,請與遷敘。上曰:「此朕之家臣,質直人也,今已老矣。如勸農使張僅言亦朕舊臣,純實頗解事,凡朝廷議論,內外除授,未嘗得干預。朕觀自古人君為讒諂蒙蔽者多矣,朕雖不及古人,然近習憸言未嘗入耳。」宰臣曰:「誠如聖訓,此國家之福也。」世宗欲以為橫海軍節度使,而不可去左右,遂止。
jǐn yán shǐ dé jí, yóu fú zhàng shì shì, jí jí, zhào tài yī zhěn shì, jìn shì wèn xùn xiāng shǔ. jí zú, shàng shēn xī zhī, qiǎn guān zhì jì, fù yín wǔ bǎi liǎng zhòng cǎi shí duān juàn èr bǎi pǐ, guān guǒ yī qīn yín gǒng liǎn wù zàng dì jiē guān gěi, zèng fǔ guó shàng jiāng jūn.
僅言始得疾,猶扶杖視事,疾亟,詔太醫診視,近侍問訊相屬。及卒,上深惜之,遣官致祭,賻銀五百兩、重彩十端、絹二百匹,棺槨、衣衾、銀汞、斂物、葬地皆官給,贈輔國上將軍。
yē lǜ yú dǔ, liáo zōng shì zi yě. liáo zhǔ jìn zú, fù zǔ shì liáo, jù zài liáo shǐ. chū, tài zǔ qǐ bīng, liáo rén lái jù, yú dǔ qǐng zì xiào, yǐ gōng lèi qiān jīn wú wèi dà jiāng jūn, wèi dōng lù dōu tǒng. tiān fǔ yuán nián, yǔ dōu tǒng yē lǜ mǎ gē jūn yú hún hé, yín shù gē xī yǐn jù zhī, yú dǔ děng bù gǎn zhàn. bǐ yín shù gē děng zhì, mǎ gē yú dǔ yǐ dùn qù. yín shù gē xī yǐn zuò jī huǎn, tài zǔ jiē fá zhī, suǒ huò shēng kǒu cái chù rù yú guān, tiān fǔ èr nián, lóng huà zhōu rén zhāng yīng gǔ děng lái jiàng, ér yú dǔ fù qǔ zhī. liáo yǐ tà bù yě wèi jié dù shǐ. wèi jǐ, yīng gǔ děng zhú tà bù yě zì xiào. tài zǔ yú guó shū zhōng yǐ wèn liáo zhǔ, lóng huà zhōu yǐ jīng jiàng fù, hé wèi wèn zuì ér shā qí zhǔ zhě. liáo zhǔ tuō yǐ dà dào qún qǐ, shǐ yú dǔ shōu zhī.
耶律余睹,遼宗室子也。遼主近族,父祖仕遼,具載《遼史》。初,太祖起兵,遼人來拒,余睹請自效,以功累遷金吾衛大將軍,為東路都統。天輔元年,與都統耶律馬哥軍於渾河,銀術哥、希尹拒之,余睹等不敢戰。比銀術哥等至,馬哥、余睹已遁去。銀術哥、希尹坐稽緩,太祖皆罰之,所獲生口財畜入於官,天輔二年,龍化州人張應古等來降,而余睹復取之。遼以撻不野為節度使。未幾,應古等逐撻不野自效。太祖於國書中以問遼主,「龍化州已經降附,何為問罪而殺其主者。」遼主托以大盜群起,使余睹收之。
tài zǔ yǐ qǔ lín huáng fǔ, cì zhào yú dǔ yuē: rǔ jiāng bīng zài dōng lù, qián hòu zhàn wèi cháng bù bài. jīn wén rǔ shōu hé sàn wáng, yǐ jù wǒ shī. zhèn yǐ yú jīn yuè shí wǔ rì kè shàng jīng, jīn jiāng wǎng qǔ liáo zhǔ yǐ. rǔ ruò zhì bīng yī jué shèng fù, kě zhǐ dì qī rì xiāng bào. ruò zhī bù dí, dāng lǜ zhòng lái jiàng, wú yí hòu huǐ. jí tài zǔ bān shī, dū mǔ děng hái zhì liáo hé, fāng dù, yú dǔ lái xí, wán yán bèi dá wū tǎ děng diàn, lì zhàn què zhī, huò jiǎ mǎ wǔ bǎi pǐ.
太祖已取臨潢府,賜詔余睹曰:「汝將兵在東路,前後戰未嘗不敗。今聞汝收合散亡,以拒我師。朕已於今月十五日克上京,今將往取遼主矣。汝若治兵一決勝負,可指地期日相報。若知不敵,當率眾來降,無貽後悔。」及太祖班師,闍母等還至遼河,方渡,余睹來襲,完顏背答、烏塔等殿,力戰卻之,獲甲馬五百匹。
tiān fǔ wǔ nián, yú dǔ sòng kuǎn yú xián zhōu lù dōu tǒng, yǐ suǒ bù lái jiàng, qǐ yuán jiē yú sāng lín dù. dōu tǒng sī yǐ wén, zhào yuē: yú dǔ dào rì, shǐ yǔ qí guān shǔ xié lái, yú zhòng chù zhī biàn dì. wú hé, yú dǔ sòng shàng suǒ shòu liáo guó xuān gào, jí qì jiǎ qí zhì děng, yǔ jiāng lì hán fú nú ā bā xiè lǎo tài shī nú xiāo qìng chǒu hé shàng gāo fú liú pú dá xiè jiā nú wǔ gē děng lái jiàng.
天輔五年,余睹送款於咸州路都統,以所部來降,乞援接於桑林渡。都統司以聞,詔曰:「余睹到日,使與其官屬偕來,餘眾處之便地。」無何,余睹送上所受遼國宣誥,及器甲旗幟等,與將吏韓福奴、阿八、謝老、太師奴、蕭慶、丑和尚、高佛留、蒲答、謝家奴、五哥等來降。
yú dǔ zuò shū, jù yán suǒ yǐ jiàng zhī yì, dà gài yǐ wèi: liáo zhǔ chén miǎn huāng yú yóu tián, bù xù zhèng shì, hǎo nìng rén, yuǎn zhōng zhí, yín xíng lìn shǎng, zhèng fán fù zhòng, mín bù liáo shēng. yòu yán: shū mì shǐ de lǐ dǐ běn wú cái néng, dàn ā yú qǔ róng, qí zi mó gē rèn yǐ jūn shì. yòu yán: wén fēi zhǎng zi jìn wáng sù xì rén wàng, yí wèi chǔ fù, dé lǐ dǐ yǐ yuán fēi zhū zi jǐ suǒ zì chū, shǐ jìn wáng chū jì wén fēi. yòu yán: jìn wáng yǔ fù mǎ yǐ xìn móu fù qí shū mì shǐ, lái gào yú dǔ gòng dìng dà jì, ér suǒ tú bù chéng. yòu yán: jǐ cū gèng jūn shì, jìn cè liáo zhǔ, dé lǐ dǐ bì zhī, liáo zhǔ yì bù xǐng chá. yòu yuē: dà jīn jiāng tǔ rì pì, yú dǔ zhuó zhī tiān mìng, suì zì qù nián chūn yǔ yē lǜ shèn sī děng dìng yì, yuē yǐ jīn xià lái jiàng. jìn wén dé lǐ dǐ gāo shí niē děng yù fā, cāng zú zhī jì bù jí shōu hé sì yuǎn, dàn lǜ bàng jìn bù zú hù sān qiān chē wǔ qiān liǎng chù chǎn shù wàn liáo běi jūn dōu tǒng yǐ bīng zhuī xí, suì qì zī zhòng, zhuǎn zhàn zhì cǐ. suǒ yǒu guān shì zhí wèi xìng míng rén hù chù chǎn zhī shù, qiǎn hán fú nú jù lù yǐ wén. suì yǔ qí jiāng lì lái jiàn, shàng fǔ wèi zhī, suì cì zuò, bān tóng zǎi xiàng, cì yàn jǐn zuì ér bà. shàng mìng yú dǔ yǐ jiù guān lǐng suǒ bù. qiě yù zhī yuē: ruò néng wèi guó lì gōng, bié dāng jiǎng yòng. zì yú dǔ jiàng, yì zhī liáo rén xū shí yǐ.
余睹作書,具言所以降之意,大概以謂:「遼主沉湎荒於游畋,不恤政事,好佞人,遠忠直,淫刑吝賞,政煩賦重,民不聊生。」又言:「樞密使得里底本無材能,但阿諛取容,其子磨哥任以軍事。」又言:「文妃長子晉王素系人望,宜為儲副,得里底以元妃諸子己所自出,使晉王出繼文妃。」又言:「晉王與駙馬乙信謀復其樞密使,來告余睹共定大計,而所圖不成。」又言:「己粗更軍事,進策遼主,得里底蔽之,遼主亦不省察。」又曰:「大金疆土日辟,余睹灼知天命,遂自去年春與耶律慎思等定議,約以今夏來降。近聞得里底、高十捏等欲發,倉卒之際不及收合四遠,但率傍近部族戶三千、車五千兩、畜產數萬、遼北軍都統以兵追襲,遂棄輜重,轉戰至此。所有官事職位姓名、人戶畜產之數,遣韓福奴具錄以聞。」遂與其將吏來見,上撫慰之,遂賜坐,班同宰相,賜宴盡醉而罷。上命余睹以舊官領所部。且諭之曰:「若能為國立功,別當獎用。」自余睹降,益知遼人虛實矣。
yú dǔ zài jūn zhōng lǚ qǐ shì qiè jí zi, tài zǔ yí zhī, zhào xián zhōu lù dōu tǒng sī yuē: yú dǔ jiā shǔ, shàn jiān hù zhī. fù zhào yuē: yú dǔ jiàng shí, qí mín duō qiáng lǜ ér lái zhě, kǒng zài biān shēng biàn, yí xǐ zhī nèi dì. dōu tǒng gǎo qǔ zhōng jīng, yú dǔ wèi xiāng dǎo, yǔ xī yǐn děng zhāo fǔ xī bù. fèng shèng zhōu jiàng, qí guān lì jiē dùn qù, yú dǔ jǔ qián jiān jiǔ lǐ shī kuí wèi jié dù shǐ, jìn shì shěn zhāng wèi fù shǐ, zhōu lì péi zé wèi guān chá pàn guān. shěn zhāng zhāo jí jū mín hái yè zhě sān qiān yú, qiān tài cháng shǎo qīng.
余睹在軍中屢乞侍妾及子,太祖疑之,詔咸州路都統司曰:「余睹家屬,善監護之。」復詔曰:「余睹降時,其民多強率而來者,恐在邊生變,宜徙之內地。」都統杲取中京,余睹為鄉導,與希尹等招撫奚部。奉聖州降,其官吏皆遁去,余睹舉前監酒李師夔為節度使,進士沈璋為副使,州吏裴賾為觀察判官。沈璋招集居民還業者三千餘,遷太常少卿。
jiǔ zhī, yē lǜ má zhě gào yú dǔ wú shí liú lá jié dǎng móu pàn, jí qí wèi fā yí xiān shōu bǔ. shàng zhào yú dǔ děng cóng róng wèi zhī yuē: jīn wén rǔ móu pàn, chéng rán xié, qí gè wú yǐn. ruò guǒ qù, bì xū ān mǎ jiǎ zhòu qì xiè zhī shǔ, dāng xī fù rǔ, wú bù shí yán. ruò zài bèi qín, wú qí miǎn sǐ. yù liú shì wǒ, zé wú huái yì zhì, wú bù rǔ yí. yú dǔ děng zhàn lì bù néng duì, nǎi zhàng duó lá qī shí, yú jiē bù wèn.
久之,耶律麻者告余睹、吳十、劉剌結黨謀叛,及其未發宜先收捕。上召余睹等從容謂之曰:「今聞汝謀叛,誠然邪,其各無隱。若果去,必須鞍馬甲冑器械之屬,當悉付汝,吾不食言。若再被擒,無祈免死。欲留事我,則無懷異志,吾不汝疑。」余睹等戰慄不能對,乃杖鐸剌七十,余皆不問。
tiān huì sān nián, dà jǔ fá sòng, yú dǔ wèi yuán shuài yòu dōu jiān, sòng bīng sì wàn jiù tài yuán, yú dǔ wū lǐ hǎi nì jī yú fén hé běi, qín qí shuài hǎo zhòng lián zhāng guān suǒ, tǒng zhì mǎ zhōng, shā wàn yú rén. zōng hàn fá sòng, yú dǔ liú xī jīng. tiān huì shí nián, yú dǔ móu fǎn, yún nèi jié dù shǐ yē lǜ nú gē děng gào zhī. yú dǔ wáng qù, qí dǎng yān jīng tǒng jūn xiāo gāo liù fú zhū, wèi zhōu jié dù shǐ xiāo tè móu zì shā. biān bù zhǎn yú dǔ jí qí zhū zi, hán qí shǒu yǐ xiàn. yē lǜ nú gē jiā shǒu tài bǎo jiān shì zhōng, zhào gōng jiàn liú rú xìn liú jūn fǔ děng bìng shòu yáo zhèn jié dù shǐ yǐ shǎng zhī.
天會三年,大舉伐宋,余睹為元帥右都監,宋兵四萬救太原,余睹、屋裡海逆擊於汾河北,擒其帥郝仲連、張關索,統制馬忠,殺萬餘人。宗翰伐宋,余睹留西京。天會十年,余睹謀反,雲內節度使耶律奴哥等告之。余睹亡去,其黨燕京統軍蕭高六伏誅,蔚州節度使蕭特謀自殺。邊部斬余睹及其諸子,函其首以獻。耶律奴哥加守太保兼侍中,趙公鑒、劉儒信、劉君輔等並授遙鎮節度使以賞之。
yí lá wō wò, xī běi lù qì dān bù zú. xiān cóng sā bā wèi luàn, shòu qí wěi shǔ, hòu shā sā bā, suì yǒu qí zhòng.
移剌窩斡,西北路契丹部族。先從撒八為亂,受其偽署,後殺撒八,遂有其眾。
sā bā zhě, chū wèi zhāo tǎo sī yì shǐ. zhèng lóng wǔ nián, hǎi líng zhēng zhū dào bīng fá sòng, shǐ pái yìn zào hé yáng gé jǐn zhēng xī běi lù qì dān dīng zhuàng, qì dān rén yuē: xī běi lù jiē jìn lín guó, shì shì zhēng fá, xiāng wèi chóu yuàn. ruò nán dīng jǐn cóng jūn, bǐ yǐ bīng lái, zé lǎo ruò bì jǐn xì léi yǐ. xìng shǐ zhě rù cháo yán zhī. zào hé wèi zuì bù gǎn yán, yáng gé shēn niàn hòu xī běi yǒu shì dé zuì, suì yǐ yōu sǐ. zào hé fù yǔ pái yìn yē lǜ nà shàng shū shěng lìng shǐ méi dá niè hé dū qǐ xī běi lù bīng. qì dān wén nán dīng dāng jǐn qǐ, yú shì sā bā bèi tè bǔ yǔ bù zhòng shā zhāo tǎo shǐ wán yán wò cè jí zào hé, ér zhí yē lǜ nà méi dá niè hé, qǔ zhāo tǎo sī zhù jiǎ sān qiān, suì fǎn. yì lì yù wáng yán xǐ zi sūn, zhòng tuī dōu jiān lǎo hé shàng wèi zhāo tǎo shǐ, shān hòu sì qún mù shān qián zhū qún mù jiē yīng zhī. dí wò qún mù shǐ tú dān sài lǐ yé lǔ wǎ qún mù shǐ hè shòu děng jiē yù hài, yǔ zài hè shòu chuán zhōng. wǔ yuàn sī bù rén lǎo hé shàng nà yě yì shā jié dù shǐ shù jiǎ wù zhě yǐ yīng sā bā.
撒八者,初為招討司譯史。正隆五年,海陵征諸道兵伐宋,使牌印燥合、楊葛盡征西北路契丹丁壯,契丹人曰:「西北路接近鄰國,世世征伐,相為仇怨。若男丁盡從軍,彼以兵來,則老弱必盡繫纍矣。幸使者入朝言之。」燥合畏罪不敢言,楊葛深念後西北有事得罪,遂以憂死。燥合復與牌印耶律娜、尚書省令史沒答涅合督起西北路兵。契丹聞男丁當盡起,於是撒八、孛特補與部眾殺招討使完顏沃側及燥合,而執耶律娜、沒答涅合,取招討司貯甲三千,遂反。議立豫王延禧子孫,眾推都監老和尚為招討使,山後四群牧、山前諸群牧皆應之。迪斡群牧使徒單賽里、耶魯瓦群牧使鶴壽等皆遇害,語在《鶴壽傳》中。五院司部人老和尚那也亦殺節度使術甲兀者以應撒八。
huì níng bā měng ān mù mǎ yú shān hòu, zhì dí móu lǔ, zéi jǐn duó qí mǎ. pì shā hé qiān hù shí gē děng yǔ qián zhāo tǎo shǐ wán yán má pō shā wū gǔ dí liè zhāo tǎo shǐ wū lín dá pú lú hǔ, yǐ suǒ bù qū xī běi lù. shì lǔ bù jié dù shǐ ā sī liè zhuī jī bài zhī, shí gē yǔ shù qí dùn qù, hé yú sā bā.
會寧八猛安牧馬於山後,至迪謀魯,賊盡奪其馬。辟沙河千戶十哥等與前招討使完顏麻潑殺烏古迪列招討使烏林答蒲盧虎,以所部趨西北路。室魯部節度使阿廝列追擊敗之,十哥與數騎遁去,合於撒八。
xián píng fǔ móu kè kuò lǐ, yǔ suǒ bù zì shān hòu táo guī, xián píng shǎo yǐn wán yán yú lǐ yě yù shōu bǔ kuò lǐ jiā shǔ, kuò lǐ yǔ qí dǎng zhāo yòu fù jiā nú lì, shù rì dé zhòng èr qiān, suì gōng xiàn hán zhōu jí liǔ hé xiàn, suì qū xián píng. yú lǐ yě fā bīng yíng jī zhī, bīng bài, zéi suì jù xián píng, yú shì shàn wán qì jiǎ, chū fǔ kù cái wù yǐ mù bīng, zéi shì yì zhāng. quán cáo jiā shān měng ān chuò zhì, jí bīng qiān yú, è gàn yè hé, zéi bù dé dōng. chuò zhì bīng bài, kuò lǐ suì fàn jì zhōu. huì sù zhí jiāng jūn bèi shù lǔ wú kuò lá zhēng bīng yú sù pín lù, yù kuò lǐ yú xìn zhōu, yǔ měng ān wū yán chá lá bīng èr qiān, jī bài kuò lǐ. kuò lǐ shōu yú zhòng qū dōng jīng, shì shí shì zōng wèi dōng jīng liú shǒu, yǐ bīng sì bǎi rén jù zhī. zéi zhì cháng ān xiàn, wén kōng zhōng jī gǔ shēng rú shù qiān gǔ zhě, hòu jiàn jīng qí bì yě, chuán yán liú shǒu yǐ shí wàn bīng zhì yǐ, jí yǐn hái, yì yǐ qí zhòng hé yú sā bā.
咸平府謀克括里,與所部自山後逃歸,咸平少尹完顏余里野欲收捕括里家屬,括里與其黨招誘富家奴隸,數日得眾二千,遂攻陷韓州及柳河縣,遂趨咸平。余里野發兵迎擊之,兵敗,賊遂據咸平,於是繕完器甲,出府庫財物以募兵,賊勢益張。權曹家山猛安綽質,集兵千餘,扼干夜河,賊不得東。綽質兵敗,括里遂犯濟州。會宿直將軍孛術魯吳括剌徵兵於速頻路,遇括里於信州,與猛安烏延查剌兵二千,擊敗括里。括里收餘眾趨東京,是時世宗為東京留守,以兵四百人拒之。賊至常安縣,聞空中擊鼓聲如數千鼓者,候見旌旗蔽野,傳言留守以十萬兵至矣,即引還,亦以其眾合於撒八。
hǎi líng shǐ shū mì shǐ pū sàn hū tǔ xī jīng liú shǒu xiāo huái zhōng jiāng bīng yī wàn, yǔ yòu wèi jiāng jūn xiāo tū lá tǎo píng zhī. tū lá yǔ zhī xiāng chí shù rì, lián yǔ zhàn jiē wú gōng, ér liáng xiǎng bù jì, tū lá tuì guī lín huáng. tū lá suī bù néng kè dí, ér sā bā zì dù dà jūn bì xiāng jì ér zhì, shì bù kě zhī, móu guī yú dà shí, nǎi lǜ zhòng yán lóng jū hé xī chū. jí pū sàn hū tǔ xiāo huái zhōng děng bīng zhì, yǔ tū lá hé bīng zhuī zhì hé shàng, bù jí ér hái. hū tǔ huái zhōng tū lá zuò dòu liú bù jí zhuī zéi, jiē zhū sǐ. běi jīng liú shǒu xiāo zé bù néng zhì qí xià, shā jiàng rén ér qǔ qí fù nǚ, yì zuò zhū. yú shì, bái yàn gōng wèi běi miàn bīng mǎ dōu tǒng, hé shí liè zhì níng fù zhī, shǒu yán gòu yīng wèi xī běi miàn bīng mǎ dōu tǒng, xī běi lù zhāo tǎo shǐ táng kuò bèi gū de fù zhī, yǐ tǎo sā bā děng.
海陵使樞密使仆散忽土、西京留守蕭懷忠將兵一萬,與右衛將軍蕭禿剌討平之。禿剌與之相持數日,連與戰皆無功,而糧餉不繼,禿剌退歸臨潢。禿剌雖不能克敵,而撒八自度大軍必相繼而至,勢不可支,謀歸於大石,乃率眾沿龍駒河西出。及仆散忽土、蕭懷忠等兵至,與禿剌合兵追至河上,不及而還。忽土、懷忠、禿剌坐逗遛不即追賊,皆誅死。北京留守蕭賾不能制其下,殺降人而取其婦女,亦坐誅。於是,白彥恭為北面兵馬都統,紇石烈志寧副之,守顏彀英為西北面兵馬都統,西北路招討使唐括孛姑的副之,以討撒八等。
sā bā jì xī xíng, ér jiù jū shān qián zhě jiē bù yù wǎng, wěi shǔ liù yuàn jié dù shǐ yí cì wō wò bīng guān chén jiā shā sā bā, zhí lǎo hé shàng bèi tè bǔ děng. zhì shì, wō wò shǐ zì wèi dōu yuán shuài, chén jiā wèi dōu jiān, yōng zhòng dōng hái, zhì lín huáng fǔ dōng nán xīn luó zhài. shì zōng shǐ yí lá zā bā qián yā jūn móu kè bō wò qián pái yìn má hài lì shè jūn jié dù pàn guān mǎ nǎo děng zhāo zhī. zā bā děng jiàn wō wò, yǐ shàng yì yù zhī. wō wò yǐ yuē jiàng, yǐ ér fù wèi zā bā yuē: ruò jiàng, ěr néng bǎo wǒ bèi wú shì hū? zā bā yuē: wǒ zhī zhāo xiáng ěr, qí tā qǐ néng bì zāi.
撒八既西行,而舊居山前者皆不欲往,偽署六院節度使移刺窩斡、兵官陳家殺撒八,執老和尚、孛特補等。至是,窩斡始自為都元帥,陳家為都監,擁眾東還,至臨潢府東南新羅寨。世宗使移剌紥八、前押軍謀克播斡、前牌印麻駭、利涉軍節度判官馬腦等招之。紥八等見窩斡,以上意諭之。窩斡已約降,已而復謂紥八曰:「若降,爾能保我輩無事乎?」紥八曰:「我知招降耳,其他豈能必哉。」
zā bā jiàn wō wò bīng zhòng qiáng, chē zhàng mǎn yě, yì qí kě yǐ yǒu chéng, yīn shuō zhī yuē: wǒ zhī shǐ lái, yǐ rǔ bèi bù néng yǒu wèi, jīn guān bīng shì qiáng shèng rú cǐ, rǔ děng yù rú qún yáng wèi rén suǒ qū qù hū, jiāng yù dài tiān shí hū? ruò guǒ yǒu dà zhì, wú yì bù fù hái yǐ. zéi jiāng yǒu qián bèi tè běn bù zú jié dù shǐ zhú wò zhě, yán: xī gǔ shén chéng xiàng, xián néng rén yě, cháng shuō tā rì xī běi bù zú dāng yǒu shì. jīn rì zhèng hé cǐ yǔ, kǒng bù kě jiàng yě. yú shì, wō wò suì jué yì bù fù kěn jiàng yǐ. zā bā yì liú zéi zhōng, wéi má hài bō wò hái guī. wō wò nǎi yǐn bīng gōng lín huáng fǔ, zǒng guǎn yí shì mèn chū chéng zhàn, bīng shǎo bèi zhí, zéi suì wéi lín huáng, zhòng zhì wǔ wàn. zhèng lóng liù nián shí èr yuè jǐ hài, wō wò suì chēng dì, gǎi yuán tiān zhèng.
紥八見窩斡兵眾強,車帳滿野,意其可以有成,因說之曰:「我之始來,以汝輩不能有為,今觀兵勢強盛如此,汝等欲如群羊為人所驅去乎,將欲待天時乎?若果有大志,吾亦不復還矣。」賊將有前孛特本部族節度使逐斡者,言:「昔穀神丞相,賢能人也,嘗說他日西北部族當有事。今日正合此語,恐不可降也。」於是,窩斡遂決意不復肯降矣。紥八亦留賊中,惟麻駭、播斡還歸。窩斡乃引兵攻臨潢府,總管移室懣出城戰,兵少被執,賊遂圍臨潢,眾至五萬。正隆六年十二月己亥,窩斡遂稱帝,改元天正。
shì shí, běi miàn dōu tǒng bái yàn jìng fù tǒng hé shí liè zhì níng zài běi jīng, wén shì zōng jí wèi, yǐ bīng lái guī. shì zōng shǐ yuán shuài zuǒ dōu jiān wú zā hū tóng zhī běi jīng liú shǒu shì wán yán gǔ zhǐ jiù lín huáng, zhòu yè jiān xíng, bǐ zhì lín huáng, zéi yǐ jiě wéi qù gōng tài zhōu. wú zā hū zhuī jí yú wā lì, liǎng jūn yǐ zhèn jiāng zhàn, yā jūn měng ān qì dān hū lá shū yǐ suǒ bù bīng yīng zéi, wú zā hū jūn suì bài.
是時,北面都統白彥敬、副統紇石烈志寧在北京,聞世宗即位,以兵來歸。世宗使元帥左都監吾紥忽、同知北京留守事完顏骨只救臨潢,晝夜兼行,比至臨潢,賊已解圍去攻泰州。吾紥忽追及於窊歷,兩軍已陣將戰,押軍猛安契丹忽剌叔以所部兵應賊,吾紥忽軍遂敗。
tài zhōu jié dù shǐ wū lǐ yǎ lǜ qiān yú qí yǔ wō wò yù, wū lǐ yǎ bīng fù bài, jǐn yǐ shù qí tuō guī. zéi shì yù zhèn, chéng zhōng zhèn hài, mò gǎn chū zhàn. zéi sì miàn dēng chéng, yā jūn měng ān wū gǔ sūn a lǐ bǔ lǜ jūn shì shù rén, gè chí dāo yǐ shēn shuài xiān xún chéng jī zéi lì zhàn, zhuó yì shén zhòng, zéi nǎi tuì zǒu, chéng lài yǐ wán. tài zhōu sī lì yán zhǎn pú chá zòu jié, chú zhōng yì xiào wèi, cì yín wǔ shí liǎng zhòng cǎi shí duān.
泰州節度使烏里雅率千餘騎與窩斡遇,烏里雅兵復敗,僅以數騎脫歸。賊勢愈振,城中震駭,莫敢出戰。賊四面登城,押軍猛安烏古孫阿里補率軍士數人,各持刀以身率先循城擊賊力戰,斫刈甚眾,賊乃退走,城賴以完。泰州司吏顏盞蒲查奏捷,除忠翊校尉,賜銀五十兩、重彩十端。
èr nián zhēng yuè, yòu fù yuán shuài wán yán móu yǎn lǜ zhū jūn běi zhēng wō wò. èr yuè rén xū zhào yuē: yīng zhū rén ruò néng yú qì dān zéi zhōng zì bá guī zhě, gèng bù wèn yuán chū shǒu cóng jí bèi wēi xié zhī yóu, nú bì liáng rén zuì wú qīng zhòng bìng xíng miǎn fàng. céng yǒu guān zhí jí jiū lǜ rén zhòng lái guī zhě, réng yǔ guān shǎng, yī běn pǐn liàng cái xù shǐ. qí tóng lái rén gè cóng suǒ yuàn chù shōu xì, yǒu cái néng zhě yì yǔ lù yòng. nèi wài guān yuán láng jūn qún mù zhí sā bǎi xìng rén jiā qū nú gōng jí jiān rén děng, bìng fàng wèi liáng, yì cóng suǒ yuàn chù shōu xì, yǔ miǎn sān nián chāi yì. huò néng bǔ shā shǒu lǐng ér guī zhě, zhǔn shàng shī xíng, réng yàn láo jī yuē liàng qiān shǎng. rú bǔ huò wō wò zhě, měng ān jiā sān pǐn guān shòu jié dù shǐ, móu kè jiā sì pǐn guān shòu fáng yù shǐ, shù rén jiā wǔ pǐn guān shòu cì shǐ. zhào yuē: shàng shū shěng, rú jié dù fáng yù shǐ zhuō huò wō wò zhě yǔ shì xí měng ān, cì shǐ zhuō huò zhě yǔ shì xí móu kè, qū nú gōng jí jiān rén yì yǔ shù rén tóng. fù zhào zǎi chén, biàn yù jiāng shì, néng bǔ shā wō wò zhě jiā tè jìn shòu zhēn zǒng guǎn.
二年正月,右副元帥完顏謀衍率諸軍北征窩斡。二月壬戌詔曰:「應諸人若能於契丹賊中自拔歸者,更不問元初首從及被威脅之由,奴婢、良人罪無輕重並行免放。曾有官職及糾率人眾來歸者,仍與官賞,依本品量材敘使。其同來人各從所願處收系,有才能者亦與錄用。內外官員郎君群牧直撒百姓人家驅奴、宮籍監人等,並放為良,亦從所願處收系,與免三年差役。或能捕殺首領而歸者,准上施行,仍驗勞績約量遷賞。如捕獲窩斡者,猛安加三品官授節度使,謀克加四品官授防禦使,庶人加五品官授刺史。」詔曰:「尚書省,如節度防禦使捉獲窩斡者與世襲猛安,刺史捉獲者與世襲謀克,驅奴、宮籍監人亦與庶人同。」復詔宰臣,遍諭將士,能捕殺窩斡者加特進、授真總管。
yú shì, kuò lǐ jiāng fàn hán zhōu, wén yuán shuài bīng zhì, bù zhàn dùn qù, jiāng zhuǎn qū yì yí zhōu. móu yǎn tún yì zhōu qìng yún xiàn, jí tún chuān zhōu wǔ píng xiàn, zòu qǐng liáng yùn dāng qiǎn rén hù sòng, bīng zhàng qǐ xuǎn jīng liáng zhě fù zhī. zhào yǐ nán zhēng táo hái jūn shì jiù wǎng tún shù, rú bù zú, liàng yú fù jiā qiān diào, jiù jìn dì qiān bù jūn, gěi zhàng hù sòng liáng yùn. zhào píng zhāng zhèng shì yí lá yuán yí wǎng tài zhōu guī cuò biān shì. qián ān yuǎn dà jiāng jūn wò lǐ niǎo měng ān qī jīn shù rén a lǐ gé mó gē děng zì wō wò zhōng lái jiàng, wò lǐ niǎo qī jīn jiā zhāo wǔ dà jiāng jūn, a lǐ gé wǔ yì jiāng jūn, mó gē zhōng yǒng xiào wèi.
於是,括里將犯韓州,聞元帥兵至,不戰遁去,將轉趨懿、宜州。謀衍屯懿州慶雲縣,及屯川州武平縣,奏請糧運當遣人護送,兵仗乞選精良者付之。詔以南征逃還軍士就往屯戍,如不足,量於富家簽調,就近地簽步軍,給仗護送糧運。詔平章政事移剌元宜往泰州規措邊事。前安遠大將軍斡里裊、猛安七斤、庶人阿里葛、磨哥等自窩斡中來降,斡里裊、七斤加昭武大將軍,阿里葛武義將軍,磨哥忠勇校尉。
wō wò suì zì tài zhōu wǎng gōng jì zhōu, yù yāo liáng yùn. yuán shuài wán yán móu yǎn yǔ yòu jiān jūn wán yán fú shòu zuǒ dōu jiān wú zā hū hé bīng, jiǎ shì wàn sān qiān rén, hé lǎn lù zǒng guǎn tú dān kè níng guǎng níng yǐn pū sàn hún tǎn tóng zhī guǎng níng yǐn wán yán yán yǎ zhào zhōu fáng yù shǐ táng kuò wū yě wèi zuǒ yì, lín hǎi jié dù shǐ hé shí liè zhì níng hé sù guǎn jié dù shǐ shén tǔ mèn tóng zhī běi jīng liú shǒu wán yán gǔ zhǐ zī zhōu cì shǐ ní páng gǔ chāo wù wèi yòu yì, zhì shù hǔ yá, jǐn wěi zī zhòng, shì zú jī shù rì liáng, qīng qí xí zhī.
窩斡遂自泰州往攻濟州,欲邀糧運。元帥完顏謀衍與右監軍完顏福壽、左都監吾紥忽合兵,甲士萬三千人,曷懶路總管徒單克寧、廣寧尹仆散渾坦、同知廣寧尹完顏岩雅、肇州防禦使唐括烏也為左翼,臨海節度使紇石烈志寧、曷速館節度使神土懣、同知北京留守完顏骨只、淄州刺史尼龐古鈔兀為右翼,至術虎崖,盡委輜重,士卒齎數日糧,輕騎襲之。
jiū wǎn qún mù rén qì dān zhǎn zhě, yǔ qí dì bèi dié ruá lá, jiē qì jiā zì zéi zhōng lái jiàng. jiū zhě wèi móu yǎn yuē: zéi zhōng mǎ féi jiàn, guān jūn mǎ pí ruò, cǐ qù zéi bā shí lǐ, bǐ yù zéi mǎ yǐ bèi. zéi zī zhòng qù cǐ bù yuǎn, wǒ gōng zhī, zéi bì jiù qí cháo xué, zéi zhì mǎ bì pí, wǒ mǎ shǎo dé xī, suǒ wèi gōng qí suǒ bì jiù, yǐ yì dài láo zhě yě. móu yǎn cóng zhī, chéng yè jí fā, huì dà fēng lù àn bù néng biàn, chí míng xíng sān shí lǐ xǔ, yǔ zéi zī zhòng xiāng jìn, zhěng bīng shǎo qì. wō wò qū jì zhōu, zhī dà jūn qǔ qí zī zhòng, nǎi hái jiù, yù yú zhǎng luò. jì zhèn, móu yǎn bié shè fú yú zuǒ yì zhī cè, zéi sì bǎi yú qí tū chū zuǒ yì fú bīng zhī jiān, tú dān kè níng shè què zhī. shì rì, bié bù zhū jiāng yǔ zéi duì zhě, shèng fù wèi fēn, xiāng qù wǔ lǐ xǔ ér lì. zuǒ yì wàn hù xiāng bié yǔ zéi zhàn, zéi zhèn dòng, xiāng huī jūn chéng zhī, tū chū qí hòu, jù yǔ dà jūn bù xiāng jí. xiāng yǐ shàn shè zhě èr shí qí, lǜ zhòng zì zéi hòu jī zhī, zéi bù néng zhī, chéng shì huī jūn jī qí yī piān, zéi suì què. xiāng suì yǔ dà jūn hé, ér bié bù zhū jiāng jiē zhì, zhěng zhèn lì zhàn, hū fǎn fēng yáng shā shí, zéi zhèn luàn, guān jūn chí jī, dà pò zhī. zhuī běi shí yú lǐ, zhǎn huò shén zhòng. zhào yǐ jiū zhě wèi wǔ yì jiāng jūn, bèi dié zhāo xìn xiào wèi, ruá lá zhōng yì xiào wèi. jiū chú tóng zhī jiàn zhōu shì, wèi zhī guān, zú. bèi dié qǔ jiā zéi zhōng, suì bèi hài, shàng mǐn zhī, hòu yǐ ruá lá wèi rǔ zhōu dōu xún jiǎn shǐ.
糺椀群牧人契丹颭者,與其弟孛迭、挼剌,皆棄家自賊中來降。糺者謂謀衍曰:「賊中馬肥健,官軍馬疲弱,此去賊八十里,比遇賊馬已憊。賊輜重去此不遠,我攻之,賊必救其巢穴,賊至馬必疲,我馬少得息,所謂攻其所必救,以逸待勞者也。」謀衍從之,乘夜亟發,會大風路暗不能辨,遲明行三十里許,與賊輜重相近,整兵少憩。窩斡趨濟州,知大軍取其輜重,乃還救,遇於長濼。既陣,謀衍別設伏於左翼之側,賊四百餘騎突出左翼伏兵之間,徒單克寧射卻之。是日,別部諸將與賊對者,勝負未分,相去五里許而立。左翼萬戶襄別與賊戰,賊陣動,襄麾軍乘之,突出其後,俱與大軍不相及。襄以善射者二十騎,率眾自賊後擊之,賊不能支,乘勢麾軍擊其一偏,賊遂卻。襄遂與大軍合,而別部諸將皆至,整陣力戰,忽反風揚砂石,賊陣亂,官軍馳擊,大破之。追北十餘里,斬獲甚眾。詔以糺者為武義將軍,孛迭昭信校尉,挼剌忠翊校尉。糺除同知建州事,未之官,卒。孛迭取家賊中,遂被害,上憫之,後以挼剌為汝州都巡檢使。
wō wò lǜ qí zhòng xī zǒu, móu yǎn zhuī jí zhī yú méng yǔ sōng hé. zéi yǐ jì, huǐ qí jīn kǒu, hé shí liè zhì níng jūn xiān zhì, bù kè dù, nǎi duì àn wèi yí bīng, yǐ jiā gǔ qīng chén tú dān hǎi luó liǎng wàn hù yú xià liú dù hé, zhí zhī gǎng liǎng àn dòu jué qiě nìng nào, mìng jūn shì shù liǔ tián gǎng ér guò. zhuī zhī shù lǐ, dé píng dì, fāng shí, zéi zhòng yǎn zhì. zhì níng jūn jí zhěng zhèn, zéi zì nán gāng chí xià, chōng zhèn zhě sān, zhì níng lì zhàn, liú shǐ zhōng zuǒ bì, zhàn zì ruò. dà jūn bì zhì, zuǒ yì qí bīng xiān yǔ zéi jiē, zéi jù shàng fēng zòng huǒ, chéng yān jī guān jūn, guān jūn bù bīng yì zhì, bìng lì hé zhàn, fán shí yú hé, jūn shì kǔ fēng yān jiē zhí lì rú chī. huì tiān jiàng yǔ, fēng zhǐ, guān jūn fèn jī, dà bài zhī. tú dān kè níng zhuī bēn shí wǔ lǐ, zéi qián è xī jiàn bù dé jí dù, duō shā shāng. zéi jì dù, guān jūn yì dù, shǎo qì, zéi fǎn pèi lái gōng, kè níng yǐ dà jūn bù jì, lìng jūn shì jiē xià mǎ shè zéi. zéi yǐn què ér nán, kè níng yì jiāng yǐn ér běi, shì wèi jí qí mǎ, zéi fù lái chōng tū, guān jūn shǎo què, huí dù jiàn běi. dà jūn zhì, zéi suì yǐn qù.
窩斡率其眾西走,謀衍追及之於霿{雨松}河。賊已濟,毀其津口,紇石烈志寧軍先至,不克渡,乃對岸為疑兵,以夾谷清臣、徒單海羅兩萬戶於下流渡河,值支港兩岸斗絕且濘淖,命軍士束柳填港而過。追之數里,得平地,方食,賊眾奄至。志寧軍急整陣,賊自南岡馳下,沖陣者三,志寧力戰,流矢中左臂,戰自若。大軍畢至,左翼騎兵先與賊接,賊據上風縱火,乘煙擊官軍,官軍步兵亦至,並力合戰,凡十餘合,軍士苦風煙皆植立如痴。會天降雨,風止,官軍奮擊,大敗之。徒單克寧追奔十五里,賊前厄溪澗不得亟渡,多殺傷。賊既渡,官軍亦渡,少憩,賊反旆來攻,克寧以大軍不繼,令軍士皆下馬射賊。賊引卻而南,克寧亦將引而北,士未及騎馬,賊復來衝突,官軍少卻,回渡澗北。大軍至,賊遂引去。
sì yuè, zhào yuán shuài fǔ yuē yīng qì dān zéi rén, yǔ dà bīng wèi zhàn yǐ qián tóu xiáng zhě, bù dé shā shāng, réng jiā ān fǔ. bài zǒu yǐ hòu, zhāo yòu lái jiàng zhě, chú nú bì zhǔn yǐ lǔ wèi dìng wài, qīn shǔ fēn fù yuán jù. réng guān wèi huàn shú.
四月,詔元帥府曰;「應契丹賊人,與大兵未戰已前投降者,不得殺傷,仍加安撫。敗走以後,招誘來降者,除奴婢准已虜為定外,親屬分付圓聚。仍官為換贖。」
wō wò jì bài, móu yǎn bù fù zhuī tǎo, zhù jūn bái luò. wō wò gōng yì zhōu bù kè, suì cán pò chuān zhōu, jiāng dùn yú shān xī, ér běi jīng yì bù yāo jī zhī. yú shì, fā xiāo qí jūn èr qiān hé lǎn lù liú tún jīng shī jūn sān qiān, hào chēng èr wàn, huì níng jì zhōu jūn liù qiān yì hào èr wàn. yuán shuài zuǒ dōu jiān gāo zhōng jiàn zǒng bīng, wò zhōu cì shǐ wū gǔ lùn pú chá wèi hé lǎn lù yā jūn wàn hù, qí zhōu cì shǐ wū lín dá lá sā wèi jì zhōu yā jūn wàn hù, yòu xiāo qí fù dōu zhǐ huī shǐ wū yán chá lá wèi xiāo qí wàn hù, qí zhōu cì shǐ zōng níng wèi huì níng lù yā jūn wàn hù, yòu xuān huī shǐ zōng hēng wèi běi jīng lù dōu tǒng, lì bù láng zhōng wán yán dá jí wèi fù tǒng, huì yuán shuài fǔ tǎo jī zhī.
窩斡既敗,謀衍不復追討,駐軍白濼。窩斡攻懿州不克,遂殘破川州,將遁於山西,而北京亦不邀擊之。於是,發驍騎軍二千、曷懶路留屯京師軍三千,號稱二萬,會寧濟州軍六千亦號二萬。元帥左都監高忠建總兵,沃州刺史烏古論蒲查為曷懶路押軍萬戶,祁州刺史烏林答剌撒為濟州押軍萬戶,右驍騎副都指揮使烏延查剌為驍騎萬戶,祁州刺史宗寧為會寧路押軍萬戶,右宣徽使宗亨為北京路都統,吏部郎中完顏達吉為副統,會元帥府討擊之。
zhào shǐ shàng jiù jú fù shǐ pú chá pú lú hún wǎng yì zhōu jiè chì jiāng shuài, shàng yuē: zhèn wěi qīng děng tǎo zéi, nǎi wén bù jiù zéi qū zhàn, ér zhù bīng xián huǎn, jīng shè lěi yuè, suī céng zhuī xí, nǎi bù yóu yǒu shuǐ cǎo zhī dì, yǐ zhì mǎ pí ruò bù néng bǎi lǐ ér hái. hòu suī pò zéi, ér zòng zhū jūn jié lüè, shù rì hòu fāng zhuī běi méng yǔ sōng hé, yì bù chéng shèng, zhé fù yǐn hái. zéi suì rù shè jìn dì, běi jīng yì zhōu yóu cǐ shòu bīng. zhèn yù zhòng qiǎn rǔ děng, yǐ fāng rèn bīng shì, qiě tú hòu gōng. dāng jǐn xīn yī lì, wú dé shì qián dài chí. shàng wèi pú lú hún yuē: qīng ruò wén zéi zài jìn, jí dāng jiān dū tǎo fá. yòng mìng lì zhàn zhě shū jì yǐ wén, zhèn jiāng yuē liàng qiān shǎng. wú huò chéng xùn shàng guān, yì yǒu gōng làn shǔ wú gōng zhě. shàn jí shì zú wù zòng lǔ lüè. yǐ hé shí liè zhì níng wèi yuán shuài yòu jiān jūn, yòu fù yuán shuài wán yán móu yǎn yuán shuài yòu jiān jūn wán yán fú shòu zhào hái jīng shī, xián píng lù zǒng guǎn wán yán wù dài fù jiù zhí. móu yǎn nán xié gē zài jūn zhōng duō bào héng, zhào yā guī běn guǎn. wō wò shǐ suǒ qīn zhāo jié dù shǐ yí lǐ jǐn kū yù, kū yù zhí qí shǐ sòng guān, yǔ wō wò lián zhàn yǒu gōng, qiān xuān wǔ jiāng jūn, cì yín wǔ bǎi liǎng yī èr xí. qǐ yùn zài zhōng dōu gōng wàn wǔ qiān jiàn yī bǎi wǔ shí wàn fù yì zhōu.
詔使尚廄局副使蒲察蒲盧渾往懿州戒敕將帥,上曰:「朕委卿等討賊,乃聞不就賊趨戰,而駐兵閒緩,經涉累月,雖曾追襲,乃不由有水草之地,以致馬疲弱不能百里而還。後雖破賊,而縱諸軍劫掠,數日後方追北霿{雨松}河,亦不乘勝,輒復引還。賊遂入涉近地,北京、懿州由此受兵。朕欲重譴汝等,以方任兵事,且圖後功。當盡心一力,毋得似前怠弛。」上謂蒲盧渾曰:「卿若聞賊在近,即當監督討伐。用命力戰者疏記以聞,朕將約量遷賞。無或承徇上官,抑有功、濫署無功者。善戢士卒、勿縱虜掠。」以紇石烈志寧為元帥右監軍,右副元帥完顏謀衍、元帥右監軍完顏福壽召還京師,咸平路總管完顏兀帶復舊職。謀衍男斜哥在軍中多暴橫,詔押歸本管。窩斡使所親招節度使移里堇窟域,窟域執其使送官,與窩斡連戰有功,遷宣武將軍,賜銀五百兩、衣二襲。起運在中都弓萬五千、箭一百五十萬赴懿州。
píng zhāng zhèng shì yí lá yuán yí níng chāng jūn jié dù shǐ zōng xù rù jiàn, zhào shǐ zì zhōng dào què hái jūn zhōng, xuān yù yuán yí móu yǎn zhù yì jīng lüè biān shì. shī jiǔ wú gōng, shàng shū yòu chéng pū sàn zhōng yì yuàn xiào sǐ lì chú biān huàn, shì zōng jiā tàn. liù yuè, zhōng yì bài píng zhāng zhèng shì jiān yòu fù yuán shuài, zōng xù wèi bīng bù shàng shū, gè cì gōng shǐ jù ān lēi mǎ. chū nèi fǔ jīn yín shí wàn liǎng zuǒ jūn yòng. zhào yuē: jūn zhōng jiāng shì yǒu fàn, chú lián zhí zòu wén, yú yī jūn fǎ yuē liàng jué zé, yǒu gōng zhě yī gé qiān shǎng. yǐ dà míng yǐn zōng yǐn wèi hé nán lù tǒng jūn shǐ, hé nán lù tǒng jūn dōu jiān pú chá shì jié wèi xī běi lù fù tǒng, cì gōng shǐ pèi dāo jiù mǎ, cóng zhōng yì zhēng xíng. zhào yù zhū jūn jiāng shì yuē: bīng jiǔ zhù biān chuí, dù fèi cái yòng wú chéng gōng, bǎi xìng bù dé xiū xī. jīn mìng píng zhāng zhèng shì pū sàn zhōng yì jiān yòu fù yuán shuài, tóng xīn lù lì yǐ dǐ kān dìng. yòu fù yuán shuài móu yǎn bà wèi tóng pàn dà zōng zhèng shì.
平章政事移剌元宜、寧昌軍節度使宗敘入見,詔使自中道卻還軍中,宣諭元宜、謀衍注意經略邊事。師久無功,尚書右丞仆散忠義願效死力除邊患,世宗嘉嘆。六月,忠義拜平章政事兼右副元帥,宗敘為兵部尚書,各賜弓矢、具鞍勒馬。出內府金銀十萬兩佐軍用。詔曰:「軍中將士有犯,除連職奏聞,余依軍法約量決責,有功者依格遷賞。」以大名尹宗尹為河南路統軍使,河南路統軍都監蒲察世傑為西北路副統,賜弓矢佩刀廄馬,從忠義征行。詔諭諸軍將士曰:「兵久駐邊陲,蠹費財用無成功,百姓不得休息。今命平章政事仆散忠義兼右副元帥,同心戮力以底戡定。右副元帥謀衍罷為同判大宗正事。」
zhào jū yōng guān gǔ běi kǒu jī chá qì dān jiān xì, bǔ huò zhě jiā guān shǎng. wàn hù wēn dí hǎn ā lǔ dài yǐ bīng sì qiān tún gǔ běi kǒu, jì zhōu shí mén guān děng chù gè yǐ wǔ bǎi rén shǒu zhī. hǎi líng mò nián, ā lǔ dài wèi měng ān, yí lá nà wèi pái yìn zhī hòu, qǐ qì dān bù zú bīng bèi zhí, zhì shì tǐng shēn lái jiàng. shì zōng yǐ ā lǔ dài wèi jì zhōu yā jūn wàn hù, yí lá nà wèi tóng zhī luò zhōu shì.
詔居庸關、古北口譏察契丹奸細,捕獲者加官賞。萬戶溫迪罕阿魯帶以兵四千屯古北口,薊州、石門關等處各以五百人守之。海陵末年,阿魯帶為猛安,移剌娜為牌印祗候,起契丹部族兵被執,至是挺身來降。世宗以阿魯帶為濟州押軍萬戶,移剌娜為同知濼州事。
xī nán lù zhāo tǎo shǐ wán yán sī jìng wèi dōu tǒng, cì jīn pái yī yín pái èr, xī běi lù zhāo tǎo shǐ táng kuò bèi gǔ dǐ fù zhī. yǐ bīng wǔ qiān wǎng huì yàn zǐ chéng jiù shù jūn, shì dì xíng chōng yào huò yú gǒu luò tún zhù, yuǎn chì hòu, zéi zhì jí zhàn, bù yǐ zhòu yè wèi xiàn. zhào sī jìng yuē: qì dān zéi bài bì zǒu shān hòu, kě xuǎn xīn mǎ sān qiān, jiā chú lèi yǐ bèi zhuī xí.
西南路招討使完顏思敬為都統,賜金牌一、銀牌二,西北路招討使唐括孛古底副之。以兵五千往會燕子城舊戍軍,視地形衝要或於狗濼屯駐,遠斥候,賊至即戰,不以晝夜為限。詔思敬曰:「契丹賊敗必走山後,可選新馬三千,加芻纇以備追襲。」
pū sàn zhōng yì zhì jūn zhōng. shì shí, wō wò xī zǒu huā dào, zhòng shàng bā wàn. zhōng yì gāo zhōng jiàn jūn yǔ zéi yù, wàn hù chá lá pú chá wèi zuǒ yì, zōng hēng tǒng zhī zōng níng lá sā wèi yòu yì, zōng xù tǒng zhī shì jié yì zài zuǒ yì zhōng, yǔ zéi jiā hé wèi zhèn. zéi dù hé, yǐ bīng sì wàn yú xiān fàn zuǒ yì jūn, chá lá yǐ liù bǎi qí fèn jī bài zhī. fù yǐ sì wàn zhòng yǔ zuǒ yì jūn zhàn, zōng hēng shì jié qī móu kè zhǐ huà shī yí, zhèn luàn bài yú zéi. shì jié tǐng shēn tóu yú chá lá jūn zhōng, zéi wéi chá lá jūn, chá lá lì zhàn, zōng xù yǐ yòu yì jūn lái jiù, zéi nǎi qù.
仆散忠義至軍中。是時,窩斡西走花道,眾尚八萬。忠義、高忠建軍與賊遇,萬戶查剌、蒲查為左翼,宗亨統之;宗寧、剌撒為右翼,宗敘統之;世傑亦在左翼中,與賊夾河為陣。賊渡河,以兵四萬餘先犯左翼軍,查剌以六百騎奮擊敗之。復以四萬眾與左翼軍戰,宗亨、世傑七謀克指畫失宜,陣亂敗於賊。世傑挺身投於查剌軍中,賊圍查剌軍,查剌力戰,宗敘以右翼軍來救,賊乃去。
zhào yuē: zì qì dān zuò nì, yǒu wèi zéi guà wù zhě, bù wèn rú hé cóng zéi, dàn néng fù yè, yǔ miǎn běn zuì. rú néng lǜ zhòng lái fù, huò néng shā bǔ shǒu lǐng ér jiàng, huò zhí sòng zéi suǒ shàn yòu zuò luàn zhī rén, jiē yǔ liàng jiā guān jué. zhèn niàn zhèng lóng nán zhēng, měng ān wáng zhě zhāo hái bèi lù, yǐ mìng qí zi sūn xí qí zhí. ěr děng wù chéng qián shì, gù huái chí yí. zéi jūn jīn jì pò sàn, shān hòu zhū chù jiē mìng jiāng shì è qí táo lù, ěr děng suī yù bù jiàng zhōng jiāng ān wǎng? ruò yóu yí èr, jù jiù fén miè, huǐ jí yǐ.
詔曰:「自契丹作逆,有為賊詿誤者,不問如何從賊,但能復業,與免本罪。如能率眾來附,或能殺捕首領而降,或執送賊所扇誘作亂之人,皆與量加官爵。朕念正隆南征,猛安亡者招還被戮,已命其子孫襲其職。爾等勿懲前事,故懷遲疑。賊軍今既破散,山後諸處皆命將士遏其逃路,爾等雖欲不降終將安往?若猶疑貳,俱就焚滅,悔及矣。」
wō wò zì huā dào xī zǒu, pū sàn zhōng yì hé shí liè zhì níng yǐ dà jūn zhuī jí yú niǎo lǐng xī xiàn quán. míng rì, zéi jūn sān wàn qí shè shuǐ ér dōng. dà jūn xiān jù nán gāng, zuǒ yì jūn zì gāng wèi zhèn, yí lǐ ér běi, bù jūn jì zhī, yòu yì jūn jì bù jūn běi yǐn ér dōng, zuò yǎn yuè zhèn, bù jūn jū zhōng, qí bīng jù qí liǎng duān, shǐ zéi bù jiàn shǒu wěi. shì rì, dà wù huì míng, jì zhèn wù kāi, shǎo qǐng qíng jì, zéi jiàn zuǒ yì jù nán gāng bù gǎn jī, jī yòu yì jūn, wū yán chá lá lì zhàn, zéi shāo què. zhì níng yǔ jiā gǔ qīng chén wū lín dá lá sā duó lá hé zhàn, zéi dà bài, jiāng shè shuǐ qù, ní nìng bù dé jí dù. dà jūn zhú běi, rén mǎ xiāng róu jiàn ér sǐ, bù kě shèng shù, xiàn quán jiē píng, yú zhòng dǎo jí ér guò, huò bēn kuì cuàn nì lín mǎng jiān. dà jūn zhǒng jī zhī, fú zhǎn wàn jì, shēng qín qí dì wěi liù yuàn sī dài wáng niǎo. wō wò jǐn yǔ shù qí tuō qù, chāo wù qīng chén zhuī sì shí yú lǐ bù jí, zhǎn qiān yú jí, huò chē zhàng shén zhòng. qí mǔ xú niǎn jǔ yíng zì luò kuò gāng xī zǒu, zhì níng zhuī zhī, jǐn huò zī zhòng, fú wǔ wàn yú rén, zá chù bù kě shèng jì. wěi jié dù shǐ liù jí qí bù zú jiē jiàng.
窩斡自花道西走,仆散忠義、紇石烈志寧以大軍追及於裊嶺西陷泉。明日,賊軍三萬騎涉水而東。大軍先據南岡,左翼軍自岡為陣,迤邐而北,步軍繼之,右翼軍繼步軍北引而東,作偃月陣,步軍居中,騎兵據其兩端,使賊不見首尾。是日,大霧晦冥,既陣霧開,少頃晴霽,賊見左翼據南岡不敢擊,擊右翼軍,烏延查剌力戰,賊稍卻。志寧與夾谷清臣、烏林答剌撒、鐸剌合戰,賊大敗,將涉水去,泥濘不得亟渡。大軍逐北,人馬相蹂踐而死,不可勝數,陷泉皆平,餘眾蹈籍而過,或奔潰竄匿林莽間。大軍踵擊之,俘斬萬計,生擒其弟偽六院司大王裊。窩斡僅與數騎脫去,鈔兀、清臣追四十餘里不及,斬千餘級,獲車帳甚眾。其母徐輦舉營自落括岡西走,志寧追之,盡獲輜重,俘五萬餘人,雜畜不可勝計。偽節度使六及其部族皆降。
zhào běi jīng fù tǒng wán yán dá jí kuò běn bù mǎ, guī bàn chú liáng, réng shǐ dá jí wèi jiān zhàn guān, lù yǒu gōng zhě wén zòu. zhào xuǎn zhōng dōu xī jīng liǎng lù xīn jiù jūn wàn rén bèi shǒu yù, yǐ wō wò bài zǒu, kǒng huò chōng tū yě.
詔北京副統完顏達吉括本部馬,規辦芻糧,仍使達吉為監戰官,錄有功者聞奏。詔選中都、西京兩路新舊軍萬人備守御,以窩斡敗走,恐或衝突也。
pū sàn zhōng yì shǐ shǐ zòu jié, zhào lüè yuē: píng zhāng zhèng shì yòu fù yuán shuài zhōng yì shǐ shǐ lái zòu dà jié. huò bèi jūn fú huò, huò zì néng lái fú, huò wú suǒ guī ér tóu bài, huò jiāng quán shǔ guī fù, huò fēn lǐng jiā zú lái jiàng, huò cháng shòu wěi mìng, jí zì lái céng yǔ guān jūn dòu dí, jiē shì qí zuì. qí sàn wáng rén nèi, chú wō wò yī shēn, bù yǐ dà xiǎo guān yuán shì hé míng sè, què lái guī fù zhě, yì zhǔn shì fàng. yǒu néng zhū bǔ wō wò, huò yú bù cóng zhāo nà wáng qù rén nèi zhū bǔ yǐ lái, jí huò néng lǜ zhòng yú zhǎng jūn guān jí suí chù guān sī tóu xiáng zhě, bìng gěi guān shǎng. gè lù fǔ nà lái zhě, wú dé zhé jiā qīn sǔn. wú zī gěi zhě, bù yǐ shì hé lù fēn, suí yǒu liáng chù ān zhì, réng guān wèi yǎng jì.
仆散忠義使使奏捷,詔略曰:「平章政事右副元帥忠義使使來奏大捷。或被軍俘獲,或自能來服,或無所歸而投拜,或將全屬歸附,或分領家族來降,或嘗受偽命,及自來曾與官軍斗敵,皆釋其罪。其散亡人內,除窩斡一身,不以大小官員是何名色,卻來歸附者,亦准釋放。有能誅捕窩斡,或於不從招納亡去人內誅捕以來,及或能率眾於掌軍官及隨處官司投降者,並給官賞。各路撫納來者,毋得輒加侵損。無資給者,不以是何路分,隨有糧處安置,仍官為養濟。」
wō wò shōu hé sàn zú wàn yú rén, suì rù xī bù, yǐ zhū xī zì yì, shí shí chū bīng kòu sù lǔ gǔ diàn gǔ běi kǒu xìng huà zhī jiān. wēn dí hǎn ā lǔ dài shǒu gǔ běi kǒu, yǔ zhàn bài yān. zhào wán yán móu yǎn pú chá wū lǐ yǎ pú chá pú lú hún yǐ bīng sān qiān, hé jiù tún bīng wǔ qiān, jī zhī. zhào shǒu yán sī jìng yǐ suǒ bù bīng rù xī dì, huì dà jūn tǎo wō wò.
窩斡收合散卒萬餘人,遂入奚部,以諸奚自益,時時出兵寇速魯古淀、古北口、興化之間。溫迪罕阿魯帶守古北口,與戰敗焉。詔完顏謀衍、蒲察烏里雅、蒲察蒲盧渾以兵三千,合舊屯兵五千,擊之。詔守顏思敬以所部兵入奚地,會大軍討窩斡。
zéi dǎng méng yǔ sōng hé měng ān pú sù yuè qiǎn rén zhì shuài fǔ yuē jiàng, zhào lìng qín bǔ wō wò, xǔ yǐ guān shǎng. zéi jiāng jiàng zhě shén zhòng. qí sàn zǒu zhě wén zhào shū zhāo xiáng, yì duō jiàng zhě. qí yú duō jí yì ér sǐ, wú fù dòu zhì. wō wò zì dù shì qióng, nǎi móu zì yáng chéng dào xī jīng bēn xià guó, dà jūn zhuī zhī yì jí, qí zhòng fù duō wáng qù, dù bù dé xī, nǎi běi zǒu shā tuó jiān. zhào shàng shū shěng: fán xié cóng zhī jiā bèi fú lüè suì zhì lí sàn, yí cóng gǎi zhèng. jiāng shì wǎng wǎng cáng nì qí rén, yǒu sī jiǎn kuò fēn fù.
賊黨霿{雨松}河猛安蒲速越遣人至帥府約降,詔令擒捕窩斡,許以官賞。賊將降者甚眾。其散走者聞詔書招降,亦多降者。其餘多疾疫而死,無復鬥志。窩斡自度勢窮,乃謀自羊城道西京奔夏國,大軍追之益急,其眾復多亡去,度不得西,乃北走沙陀間。詔尚書省:「凡脅從之家被俘掠遂致離散,宜從改正。將士往往藏匿其人,有司檢括分付。」
jiān jūn zhì níng huò zéi shāo hé zhù, shì ér fú shā, zòng hái zéi zhōng, shǐ yòu qí qīn jìn bǔ wō wò yǐ zì xiào, xǔ yǐ guān shǎng. jiǔ yuè gēng zǐ, shāo hé zhù yǔ shén dú wò zhí wō wò, yì yòu dōu lín wán yán sī jìng jiàng, bìng huò qí mǔ xú niǎn jí qí qī zǐ zi fù dì zhí, jǐn shōu wěi jīn yín pái yìn. táng kuò bèi gǔ dǐ huò qián hú lǐ gǎi jié dù shǐ shén wēn jí qí jiā shǔ. xī běi lù zhāo tǎo shǐ lǐ jiā nú huò wěi shū mì shǐ zhú wò děng sān shí yú rén, fù yǔ měng ān ní běn pó guǒ zhuī wěi jiān jūn nà yě zhì tiān chéng xiàn, nà yě nǎi jiàng, nǎi huò wěi dōu yuán shuài chǒu gē jí jīn pái yī yín pái wǔ. zhì níng yǔ qīng chén zōng níng sù gē děng zhuī yú dǎng zhì yàn zǐ chéng, jǐn dé qí dǎng. qián zhì mǒ bá lǐ dá zhī dì, xī huò zhī, nì dǎng suì píng.
監軍志寧獲賊稍合住,釋而弗殺,縱還賊中,使誘其親近捕窩斡以自效,許以官賞。九月庚子,稍合住與神獨斡執窩斡,詣右都臨完顏思敬降,並獲其母徐輦及其妻、子、子婦、弟、侄,盡收偽金銀牌印。唐括孛古底獲前胡里改節度使什溫及其家屬。西北路招討使李家奴獲偽樞密使逐斡等三十餘人,復與猛安泥本婆果追偽監軍那也至天成縣,那也乃降,乃獲偽都元帥丑哥及金牌一、銀牌五。志寧與清臣、宗寧、速哥等追餘黨至燕子城,盡得其黨。前至抹拔里達之地,悉獲之,逆黨遂平。
jiǎ chén, huáng tài zǐ lǜ bǎi guān shàng biǎo hè. yǐ sì, zhào tiān xià. xīn hài, wán yán sī jìng xiàn fú yú jīng shī, wō wò xiāo shǒu yú shì, zhé qí shǒu zú, fēn xuán zhū jīng fǔ. qí mǔ xú niǎn jí qī zǐ jiē lù zhī. qì dān jiàng rén jiē jū qí qì zhàng, pín bù néng zì gěi zhě guān wèi yǎng jì.
甲辰,皇太子率百官上表賀。乙巳,詔天下。辛亥,完顏思敬獻俘於京師,窩斡梟首於市,磔其手足,分懸諸京府。其母徐輦及妻子皆戮之。契丹降人皆拘其器仗,貧不能自給者官為養濟。
kuò lǐ zā bā lǜ zhòng nán zǒu, zhào zuǒ xuān huī shǐ zōng hēng zhuī jí zhī. zā bā zhà chēng jiàng, zōng hēng xìn qí yán, suì bù yǔ zhàn. zā bā dài zhī yuē: kuò lǐ jīng zǒu, yuàn zhuī zhī. zōng hēng zòng zā bā qù. yì dōu měng ān yù yǐ suǒ bù zhuī kuò lǐ zā bā, zōng hēng kǒng fēn qí gōng, bù tīng, ér zòng jūn shì qǔ zéi suǒ qì zī náng rén chù ér zì yǒu zhī. kuò lǐ zā rù yóu shì de wáng qù, suì bēn yú sòng. zōng hēng jiàng níng zhōu cì shǐ. qí hòu, sòng lǐ shì fǔ yòng kuò lǐ zā bā, suì qǔ sù zhōu, pō wèi biān huàn.
括里、紥八率眾南走,詔左宣徽使宗亨追及之。紥八詐稱降,宗亨信其言,遂不與戰。紥八紿之曰:「括里驚走,願追之。」宗亨縱紥八去。益都猛安欲以所部追括里、紥八,宗亨恐分其功,不聽,而縱軍士取賊所棄資囊人畜而自有之。括里、紥入由是得亡去,遂奔於宋。宗亨降寧州刺史。其後,宋李世輔用括里、紥八,遂取宿州,頗為邊患。
shén dú wò chú tóng zhī ān huà jūn jié dù shǐ, shāo hé zhù chú tóng zhī zhèn wǔ jūn jié dù shǐ shì. dà dìng liù nián, diǎn jiǎn sī zòu, qīn jūn zhōng yǒu nì dǎng zǐ dì, qǐng yī qiè bà qù. zhào yuē: shēn yù nì dǎng zhě bà zhī, yú wù wèn.
神獨斡除同知安化軍節度使,稍合住除同知震武軍節度使事。大定六年,點檢司奏,親軍中有逆黨子弟,請一切罷去。詔曰:「身預逆黨者罷之,余勿問。」
zàn yuē: jīn rén yǐ yān shān yǔ sòng, suì qǐ zhāng jué tiào liáng zhī xīn, jué qǐ wèi sòng zhě zāi, gài yù chéng shí yǐ jiǎo lì ěr. yē lǜ yú dǔ cóng zōng wàng zhuī tiān zuò, céng bù yí yú lì, gōng chéng jiāo yì, zì qǔ zhū miè, fú zāi. zhèng lóng jiā bīng, qì dān zuò nán, chuán yuē: fū bīng yóu huǒ yě, fú jí jiāng zì fén. kě bù jiè zāi!
贊曰:金人以燕山與宋,遂啟張覺跳梁之心,覺豈為宋者哉,蓋欲乘時以徼利耳。耶律余睹從宗望追天祚,曾不遺餘力,功成驕溢,自取誅滅,咈哉。正隆佳兵,契丹作難,《傳》曰:「夫兵猶火也,弗戢將自焚。」可不戒哉!