wán yán hé dá yí lá pú ā
完顏合達 移剌蒲阿
wán yán hé dá, míng zhān, zì jǐng shān. shǎo zhǎng bīng jiān, xí gōng mǎ, néng dé rén sǐ lì. zhēn yòu chū, yǐ qīn wèi jūn sòng qí guó gōng zhǔ, chōng hù wèi. sān nián, shòu lín huáng fǔ tuī guān, quán yuán shuài yòu jiān jūn. shí lín huáng bì qiān, yǔ quán qìng liǎng zhōu zhī mín gòng bì píng zhōu. hé dá lì qí jīng lüè shǐ wū lín dá qǐ zhù, qǐ zhù yǐ pián yí shòu jūn zhōng dōu tǒng, lèi qiān tí kòng, pèi jīn fú. wèi jǐ, huì yàn nán zhū shuài jiāng bīng fù zhōng dū chéng, xíng zhì píng zhōu qiān ān xiàn, lín huáng quán qìng liǎng jūn biàn, shā qǐ zhù, yōng hé dá hái píng zhōu, tuī wèi shuài, tǒng qǐ zhù jūn. hé dá yǐ jì zhū shǒu luàn zhě shù rén. qí nián liù yuè, běi bīng dà jiāng hǎn dé bù qiǎn jiān zhàn tí jūn zhì píng zhōu chéng xià, yǐ zhōu rén huáng shang rù chéng zhāo xiáng, fù lǎo bù cóng, hé dá yǐn bīng nì zhàn, zhī shì shì bù dí, yǐ běn jūn jiàng yú zhèn. jiān zhàn yǐ hé dá běi shàng, liú bàn fā, lìng hái shǒu píng zhōu. yǐ ér, móu zì bá guī, nǎi qiǎn fèng xiān xiàn lìng hé shí liè bù lǐ gē běi jīng jiào shòu pú chá hú lǐ ān yòu sān bù jiǎn fǎ pú chá pú nǚ shè hǎi lái bào.
完顏合達,名瞻,字景山。少長兵間,習弓馬,能得人死力。貞祐初,以親衛軍送岐國公主,充護衛。三年,授臨潢府推官,權元帥右監軍。時臨潢避遷,與全、慶兩州之民共壁平州。合達隸其經略使烏林答乞住,乞住以便宜授軍中都統,累遷提控,佩金符。未幾,會燕南諸帥將兵復中都城,行至平州遷安縣,臨潢、全慶兩軍變,殺乞住,擁合達還平州,推為帥,統乞住軍。合達以計誅首亂者數人。其年六月,北兵大將喊得不遣監戰提軍至平州城下,以州人黃裳入城招降,父老不從,合達引兵逆戰,知事勢不敵,以本軍降於陣。監戰以合達北上,留半發,令還守平州。已而,謀自拔歸,乃遣奉先縣令紇石烈布里哥、北京教授蒲察胡里安、右三部檢法蒲察蒲女涉海來報。
sì nián shí yī yuè, hé dá guǒ lǜ suǒ bù jí zhōu mín bìng hǎi xī nán guī guó. zhào jìn guān sān jiē, shēng zhèn nán jūn jié dù shǐ, zhù yì dōu, yǔ yuán shuài méng gǔ gāng xiāng yīng jiē, chōng xuān chà dōu tí kòng. shí èr yuè, dà yuán bīng xùn dì bó xìng lè ān shòu guāng, dōng shè wéi zhōu zhī jìng, méng gǔ gāng qiǎn hé dá lǜ bīng lǚ zhàn yú shòu guāng lín zī. xìng dìng yuán nián zhēng yuè, zhuǎn tōng yuǎn jūn jié dù shǐ jiān gǒng zhōu guǎn nèi guān chá shǐ. qī yuè, gǎi píng xī jūn jié dù shǐ jiān hé zhōu guǎn nèi guān chá shǐ. èr nián zhēng yuè, zhī yán ān fǔ shì jiān fū yán lù bīng mǎ dōu zǒng guǎn.
四年十一月,合達果率所部及州民並海西南歸國。詔進官三階,升鎮南軍節度使,駐益都,與元帥蒙古綱相應接,充宣差都提控。十二月,大元兵徇地博興、樂安、壽光,東涉濰州之境,蒙古綱遣合達率兵屢戰於壽光、臨淄。興定元年正月,轉通遠軍節度使、兼鞏州管內觀察使。七月,改平西軍節度使、兼河州管內觀察使。二年正月,知延安府事、兼鄜延路兵馬都總管。
sān nián zhēng yuè, zhào fá sòng, yǐ hé dá wèi yuán shuài yòu dōu jiān. sān yuè, pò sòng bīng yú méi lín guān, qín tǒng lǐng zhāng shí. yòu bài sòng bīng yú mǎ lǐng bǎo, huò mǎ bǎi pǐ. yòu bá má chéng xiàn, huò qí lìng zhāng tì gàn bàn guān guō shǒu jì.
三年正月,詔伐宋,以合達為元帥右都監。三月,破宋兵於梅林關,擒統領張時。又敗宋兵於馬嶺堡,獲馬百匹。又拔麻城縣,獲其令張倜、幹辦官郭守紀。
sì yuè, xià rén fàn tōng qín zhài, hé dá chū bīng ān sāi bǎo, dǐ lóng zhōu, xià rén zì chéng zhōng chū bù qí èr qiān nì zhàn, jìn bīng jī zhī, zhǎn shǒu shù shí jí, fú shí rén, suì gōng lóng zhōu, xiàn qí xī nán yú, huì rì mù nǎi hái. liù yuè, xíng yuán shuài fǔ shì yú táng dèng, shàng qiǎn yù yuē: yǐ qīng cái gàn, gù wěi qīng, wú shǐ dí rén qīn yì, dì gù wú yǔ kě yě. sì nián zhēng yuè, fù wèi yuán shuài yòu dōu jiān, tún yán ān. shí yuè, xià rén gōng suī dé zhōu, zhù bīng yú zhǔ tiān shān. hé dá jiāng bīng jī zhī, bié qiǎn xiān fēng tí kòng fán zé děng gè lǜ suǒ bù fèn sān dào yǐ jìn, bì huì yú shān diān. jiàn xià rén shù wàn yú fù shān ér zhèn, jí zòng bīng fēn jī. zé xiān dēng, cuī qí zuǒ jūn, zhū jiāng jì gōng qí yòu, bài zhī. wǔ nián wǔ yuè, zhī yán ān fǔ shì, jiān qián zhí. shàng yán: zhū jūn guān yǐ lǚ xǐ, gù wǎng wǎng bù zhī suǒ jū dì xíng yū zhí xiǎn yì, huǎn jí zhī jì kǒng zhì bài shì, zì jīn qǐ wù xǐ. yòu yán: hé nán shǎn xī zhèn fáng jūn jiē fēn tún zhū lù, zài yíng wéi lǎo zhì ér yǐ. qǐ xuǎn lǎo chéng rén wèi gè lù tǒng jūn yǐ zhèn fǔ zhī, qiě dū qí zǐ dì xí qí shè, jiāng lái kě yòng. jiē cóng zhī.
四月,夏人犯通秦寨,合達出兵安塞堡,抵隆州,夏人自城中出步騎二千逆戰,進兵擊之,斬首數十級,俘十人,遂攻隆州,陷其西南隅,會日暮乃還。六月,行元帥府事於唐、鄧,上遣諭曰:「以卿才幹,故委卿,無使敵人侵軼,第固吾圉可也。」四年正月,復為元帥右都監,屯延安。十月,夏人攻綏德州,駐兵於拄天山。合達將兵擊之,別遣先鋒提控樊澤等各率所部分三道以進,畢會於山顛。見夏人數萬餘傅山而陣,即縱兵分擊。澤先登,摧其左軍,諸將繼攻其右,敗之。五年五月,知延安府事,兼前職。上言:「諸軍官以屢徙,故往往不知所居地形迂直險易,緩急之際恐至敗事,自今乞勿徙。」又言:「河南、陝西鎮防軍皆分屯諸路,在營惟老稚而已。乞選老成人為各路統軍以鎮撫之,且督其子弟習騎射,將來可用。」皆從之。
shí yī yuè, xià rén gōng ān sāi bǎo, qí jūn xiān zhì, hé dá yǔ zhēng xíng yuán shuài nà hé mǎi zhù yù zhī. hé dá cè zhī yuē: bǐ běi fāng bīng zhì, xiān pò xià rén zé hòu yì wèi lì. yú shì qián jūn guǒ liáng bèi dào jiān jìn, yè xí qí yíng, xià rén guǒ dà kuì, zhuī shā sì shí lǐ, zhuì yá gǔ sǐ zhě bù kě shèng jì. shàng wén zhī, cì jīn gè wǔ shí liǎng zhòng bì shí duān, qiě zhào yù yuē: qīng děng kè chéng dà gōng, zhèn wén zhī liáng xǐ. jīng huà rú cǐ, bǐ dāng zhī wèi, qī zhī shù nián, qīng děng kě yǐ xiū xī yǐ. réng zhào yǐ hé dá zhī gōng biàn yù hé nán shuài chén. shì yuè, yǔ yuán shuài mǎi zhù yòu zhàn yán ān, jiē bèi zhòng chuàng. shí èr yuè, yǐ bǎo yán ān gōng cì jīn dài yī yù tǔ gú yī, zhòng bì shí duān.
十一月,夏人攻安塞堡,其軍先至,合達與征行元帥納合買住御之。合達策之曰:「比北方兵至,先破夏人則後易為力。」於是潛軍裹糧倍道兼進,夜襲其營,夏人果大潰,追殺四十里,墜崖谷死者不可勝計。上聞之,賜金各五十兩、重幣十端,且詔諭曰:「卿等克成大功,朕聞之良喜。經畫如此,彼當知畏,期之數年,卿等可以休息矣。」仍詔以合達之功遍諭河南帥臣。是月,與元帥買住又戰延安,皆被重創。十二月,以保延安功賜金帶一、玉吐鶻一,重幣十端。
yuán guāng yuán nián zhēng yuè, qiān yuán shuài zuǒ jiān jūn, shòu shān dōng xī lù wú gǎi bì lá shì xí móu kè. quán cān zhī zhèng shì, xíng shěng shì yú jīng zhào. wèi jǐ, zhēn bài. shì nián wǔ yuè, shàng yán: qǐng hé zhōng ān fǔ sī bào, běi jiāng àn chá ér lǜ bīng rù xí jí yì zhōu, jìn jí róng jiě zhī jìng, jīn shí yǐ shǔ, yóu wú huí yì, gài jiāng róu wú hé mài. tǎng rú cǐ, zé hé dōng zhī tǔ fēi wú yǒu yě. yòu hé nán shǎn xī diào dù yǎng gěi jiě yán, jīn zhèng lù yán zhī shí, ér dí rǎo zhī, jiāng shī qí lì. qǐ sù jì shī, chén yǐ nǐ fēn bīng èr wàn, yǔ píng yáng shàng dǎng jìn yáng sān gōng fǔ bīng tóng lì yù zhī. qiè jiàn hé zhōng róng jiě sī xiàn guān yǔ jūn mín duō bù xiāng ān, shǒu yù zhī jiān huò shī shì jī. qǐ cóng jiù fǎ, fán sī xiàn guān shǐ jiān jūn mín, shù jī shàng xià xiāng de, yì yǐ jí shì. yòu yán yán lì, jīn fāng dí bīng pò jìng, bù hòu yǐ fēn rén, shú kěn mào xiǎn ér qǔ zhī? ruò zì shū yùn zhě shí yǔ qí bā, zé rén zhēng fù yǐ jì guó yòng. cóng zhī.
元光元年正月,遷元帥左監軍,授山東西路吾改必剌世襲謀克。權參知政事,行省事於京兆。未幾,真拜。是年五月,上言:「頃河中安撫司報,北將按察兒率兵入隰、吉、翼州,浸及榮、解之境,今時已暑,猶無回意,蓋將蹂吾禾麥。倘如此,則河東之土非吾有也。又河南、陝西調度仰給解鹽,今正漉鹽之時,而敵擾之,將失其利。乞速濟師,臣已擬分兵二萬,與平陽、上黨、晉陽三公府兵同力御之。竊見河中、榮、解司縣官與軍民多不相諳,守御之間或失事機。乞從舊法,凡司縣官使兼軍民,庶几上下相得,易以集事。」又言鹽利,「今方敵兵迫境,不厚以分人,孰肯冒險而取之?若自輸運者十與其八,則人爭赴以濟國用。」從之。
jiā zhōu tí kòng wáng gōng zuǒ yán yú hé dá yuē: qù suì shí yuè, běi bīng jì pò jiā zhōu, gòu fú liáng hé shàng. gōng zuǒ yù zhōu zhì běi shí shān zǐ, zhāo jí yú zhòng dé èr qiān yú rén, yù fù zhōu chéng. yǐ shì zú jiē zì běi táo guī zhě, qiě wú kǎi zhàng, gù cháng qǐng bīng yú shuài fǔ, jiāng fén qí fú qiáo, yǐ qǔ jiā zhōu, shuài fǔ bù tīng. yòu qǐng bīng yuán hù lǎo yòu shāo xǐ nèi dì, ér shuài fǔ yì bù yīng. jīn jiā zhōu zhī mín pò yú dí jìng, jiē yǒu dòng yáo zhī xīn. ruò shì qiū dí qí fù lái, zé gōng zuǒ lì qū sǐ yú dí shǒu, ér yí mín yì jù tú yǐ. hé dá nǎi shàng yán: chén yuàn chí zhì yán ān, yǔ yuán shuài mǎi zhù yì, yǐ bīng hù gōng zuǒ jūn mín lái tún wú bǎo, sì xì ér dòng. zhào shěng yuàn yì zhī, yú shì mìng hé dá lǜ bīng qǔ jiā zhōu. xíng zhì fū zhōu, qiān hù zhāng zi zhèng děng shā wàn hù chén wén, jiāng lüè chéng zhōng. hé dá yǐ lè bīng wèi bèi, zi zhèng děng nǎi chū chéng zǒu, hé dá zhuī jí zhī, zhòng fù lái guī, zhǎn shǒu è shù shí rén, jūn nǎi dìng.
葭州提控王公佐言於合達曰:「去歲十月,北兵既破葭州,構浮梁河上。公佐寓州治北石山子,招集餘眾得二千餘人,欲復州城。以士卒皆自北逃歸者,且無鎧仗,故嘗請兵于帥府,將焚其浮橋,以取葭州,帥府不聽。又請兵援護老幼稍徙內地,而帥府亦不應。今葭州之民迫於敵境,皆有動搖之心。若是秋敵騎復來,則公佐力屈死於敵手,而遺民亦俱屠矣。」合達乃上言:「臣願馳至延安,與元帥買住議,以兵護公佐軍民來屯吳堡,伺隙而動。」詔省院議之,於是命合達率兵取葭州。行至鄜州,千戶張子政等殺萬戶陳紋,將掠城中。合達已勒兵為備,子政等乃出城走,合達追及之,眾復來歸,斬首惡數十人,軍乃定。
liù yuè, hé dá shàng yán: lèi huò dié zhě, jiē yún běi fāng yǐ yuē xià rén, jiāng yóu hé zhōng jiā zhōu yǐ rù shǎn xī. fáng qiū zài jìn, yí yù wèi jì. jīn shǎn xī zhòng bīng liǎng xíng shěng fēn zhì zhī, rán jīng zhào dǐ píng liáng liù bǎi yú lǐ, wàn yī dí gěng qí jiān, shǐ bù dé tōng, shì zì gū yě. yí lìng píng liáng xíng shěng nèi zú bái sā lǐng jūn dōng xià, yǔ chén xié lì yù dí, yǐ píng tóng shǎn, dí tuì hòu fù yì fēn sī wèi biàn. zhào xǔ zhī. èr nián èr yuè, yǐ bǎo fèng xiáng zhī gōng jìn guān, cì jīn bì jí tōng xī dài yī. shì shí, hé zhōng yǐ pò, hé dá tí bīng fù qǔ zhī.
六月,合達上言:「累獲諜者,皆雲北方已約夏人,將由河中、葭州以入陝西。防秋在近,宜預為計。今陝西重兵兩行省分制之,然京兆抵平涼六百餘里,萬一敵梗其間,使不得通,是自孤也。宜令平涼行省內族白撒領軍東下,與臣協力禦敵,以屏潼、陝,敵退後複議分司為便。」詔許之。二年二月,以保鳳翔之功進官,賜金幣及通犀帶一。是時,河中已破,合達提兵復取之。
zhèng dà èr nián qī yuè, shǎn xī hàn shén, hé dá zhāi jiè qǐng yǔ, yǔ shù, shì suì dà rěn, mín lì shí sòng dé. yán ān jì cán huǐ, hé dá lìng yú xī lù mǎi niú fù zhǔ zhě, zhāo jí sàn wáng, zhù qí gēng kěn, zì shì yán ān zhī mín shāo fù gēng jià zhī lì. bā yuè, gǒng zhōu tián ruì fǎn, hé dá tǎo zhī, zhū jūn jìn gōng, hé dá yí wén yù zhī yuē: zuì zhǐ tián ruì yī shēn, yú wú suǒ wèn. bù shù rì, ruì dì jì shā ruì yǐ jiàng, hé dá rú yuē fǔ dìng yī zhōu, mín lài yǐ níng. sān nián, zhào qiān píng liáng xíng shěng. sì nián èr yuè, zhēng hái, bài píng zhāng zhèng shì, ruì guó gōng. qī nián qī yuè gēng yín shuò, yǐ píng zhāng zhèng shì fáng zhí shū mì fù shǐ. chū, pú ā miàn zòu: hé dá zài jūn zhōng jiǔ, jīn rì duō shì zhī jì nǎi zài yú shěng, yòng wéi qí zhǎng. chén děng yù yǔ shū mì xié lì jūn wù, zhuó zhī xiàng wèi shì yì wèi wǎn. gù yǒu cǐ shòu.
正大二年七月,陝西旱甚,合達齋戒請雨,雨澍,是歲大稔,民立石頌德。延安既殘毀,合達令於西路買牛付主者,招集散亡,助其耕墾,自是延安之民稍復耕稼之利。八月,鞏州田瑞反,合達討之,諸軍進攻,合達移文諭之曰:「罪止田瑞一身,余無所問。」不數日,瑞弟濟殺瑞以降,合達如約撫定一州,民賴以寧。三年,詔遷平涼行省。四年二月,征還,拜平章政事,芮國公。七年七月庚寅朔,以平章政事妨職樞密副使。初,蒲阿面奏:「合達在軍中久,今日多事之際乃在於省,用違其長。臣等欲與樞密協力軍務,擢之相位似亦未晚。」故有此授。
shí yuè jǐ wèi shuò, zhào hé dá jí shū mì fù shǐ pú ā jiù wèi zhōu. chū, cháo tíng yǐ héng shān gōng xiān tún wèi zhōu, gōng fǔ jié zhì bù yī, yù hé ér yī zhī. zhì shì, hé shuò zhū jūn wéi wèi, nèi wài bù tōng yǐ lián yuè, dàn jiàn tǎ shàng shí jǔ huǒ ér yǐ. hé dá děng jì zhì, xiān yǐ qīn wèi bīng sān qiān cháng zhī, běi bīng xiǎo tuì, yì rì wéi jiě. shàng dēng chéng tiān mén kào jūn, jiē shòu shì xí móu kè, cì liáng mǎ yù dài, quán gěi yuè fèng běn shǎi, gài yì ēn yě.
十月己未朔,詔合達及樞密副使蒲阿救衛州。初,朝廷以恆山公仙屯衛州,公府節制不一,欲合而一之。至是,河朔諸軍圍衛,內外不通已連月,但見塔上時舉火而已。合達等既至,先以親衛兵三千嘗之,北兵小退,翼日圍解。上登承天門犒軍,皆授世襲謀克,賜良馬玉帶,全給月俸本色,蓋異恩也。
wèi jǐ, yǐ pú ā quán cān hé zhèng shì, tóng hé dá xíng shěng shì yú wén xiāng, yǐ bèi tóng guān. xiān shì, shǎn shěng yán bèi yù cè, cháo guān jí yì, shàng cè qīn zhēng, zhōng cè xìng shǎn, xià cè qì qín bǎo tóng guān. yì zhě wèi zhǐ kě zhù shǎn xī jūn yǐ jué yī zhàn, shǐ shǎn xī bù shǒu, hé nán yì bù kě bǎo. zhì shì, zì shǎn yǐ xī yì bù shǒu yǐ.
未幾,以蒲阿權參和政事,同合達行省事於閿鄉,以備潼關。先是,陝省言備御策,朝官集議,上策親征,中策幸陝,下策棄秦保潼關。議者謂止可助陝西軍以決一戰,使陝西不守,河南亦不可保。至是,自陝以西亦不守矣。
bā nián zhēng yuè, běi shuài sù bù jué gōng pò xiǎo guān, cán lú shì zhū yáng, sǎn màn bǎi yú lǐ jiān. tóng guān zǒng shuài nà hé mǎi zhù lǜ jiā gǔ yí dí liè dū wèi gāo yīng jù zhī, qiú jiù dì èr shěng. shěng yǐ chén hé shàng zhōng xiào jūn yī qiān, dū wèi jiā gǔ zé jūn yī wàn wǎng yīng, běi jūn tuì, zhuī zhì gǔ kǒu ér hái. liǎng shěng zhé chēng dà jié, yǐ wén. jì ér běi jūn gōng fēng xiáng, èr shěng tí bīng chū guān èr shí lǐ, yǔ wèi běi jūn jiāo, zhì wǎn fù shōu bīng rù guān, fèng xiáng suì pò. èr shěng suì qì jīng zhào, yǔ yá gǔ tǎ qǐ qiān jū mín yú hé nán, liú qìng shān nú shǒu zhī. jiǔ yuè, běi bīng rù hé zhōng, shí èr xiāng fáng qiū hái shǎn, liàng yǐ jūn mǎ chū lěng shuǐ gǔ yǐ wèi shēng yuán.
八年正月,北帥速不泬攻破小關,殘盧氏、朱陽,散漫百餘裡間。潼關總帥納合買住率夾谷移迪烈、都尉高英拒之,求救地二省。省以陳和尚忠孝軍一千,都尉夾谷澤軍一萬往應,北軍退,追至谷口而還。兩省輒稱大捷,以聞。既而北軍攻風翔,二省提兵出關二十里,與渭北軍交,至晚復收兵入關,鳳翔遂破。二省遂棄京兆,與牙古塔起遷居民於河南,留慶山奴守之。九月,北兵入河中,時二相防秋還陝,量以軍馬出冷水谷以為聲援。
shí yī yuè, dèng zhōu bào, běi bīng dào ráo fēng guān, yóu jīn zhōu ér dōng. yú shì, liǎng shěng jūn rù dèng, qiǎn tí kòng liú tiān shān yǐ zhā fù xià xiāng yáng zhì zhì sī, yuē tóng yù běi bīng, qiě suǒ jūn shí. liǎng shěng yǐ qián yuè guǐ mǎo xíng, liú yáng wò yǎn jūn shǒu wén xiāng. wò yǎn xún bèi zhǐ qǔ luò nán lù rù shāng zhōu, tún fēng yáng chuān bèi shàng jīn, yǔ héng shān gōng xiān xiāng jǐ jiǎo. hé dá fù liú yù wǔ zhōng láng jiāng wán yán chén hé shàng yú wén xiāng nán shí wǔ lǐ, nǎi xíng. chén hé shàng yì suí ér wǎng. wò yǎn jūn bā qiān jí shāng zhōu zhī mù guā píng, yī rì yè chí sān bǎi lǐ rù táo huā bǎo, zhī běi bīng yóu fēng yáng ér dōng, yì dōng hái, huì dà jūn yú zhèn píng. héng shān gōng xiān wàn rén yuán zhù hú líng guān, zhì shì yì yóu jīng zǐ kǒu shùn yáng lái huì. shí èr yuè shuò, jù zhì dèng xià, tún shùn yáng. nǎi qiǎn tiān shān rù sòng.
十一月,鄧州報,北兵道饒峰關,由金州而東。於是,兩省軍入鄧,遣提控劉天山以劄付下襄陽制置司,約同御北兵,且索軍食。兩省以前月癸卯行,留楊沃衍軍守閿鄉。沃衍尋被旨取洛南路入商州,屯豐陽川備上津,與恆山公仙相掎角。合達復留禦侮中郎將完顏陳和尚於閿鄉南十五里,乃行。陳和尚亦隨而往。沃衍軍八千及商州之木瓜平,一日夜馳三百里入桃花堡,知北兵由豐陽而東,亦東還,會大軍於鎮平。恆山公仙萬人元駐胡陵關,至是亦由荊子口、順陽來會。十二月朔,俱至鄧下,屯順陽。乃遣天山入宋。
chū, sòng rén yú guó cháo jūn zhī bó zhī shū zhī, nà suì bì jiāng bǎi nián. nán dù yǐ hòu, sòng yǐ wǒ wèi bù zú lǜ, jué bù wǎng lái. gù xuān zōng nán fá, shì mǎ shé hào shí bù yī cún, suī gōng xiàn huái shàng shù zhōu, tú shǐ jiāo jiāng hàn zú zì qí shā lǔ bǎo qí sī yù ér yǐ. yòu xuān huī shǐ ào dūn ā hǔ shǐ běi fāng, běi zhōng dà chén yǒu yǐ yú dì tú zhǐ shì zhī yuē: shāng zhōu zhì cǐ zhōng jūn mǎ jǐ hé? yòu zhǐ xìng yuán yún: wǒ bù cóng shāng zhōu, zé qǔ xìng yuán lù rù rǔ jiè yǐ. ā hǔ hái zòu, xuān zōng shén yōu zhī. āi zōng jí wèi, qún chén jiàn yán, kě yīn guó sàng qiǎn shǐ bào āi, fù yǐ yí liú wù, yīn yǔ zhī jiǎng jiě, jǐn chè biān bèi, gòng shǒu wǔ xiū zhī xiǎn. suì xià shěng yuàn yì zhī, ér dāng guó zhě yǒu yǎng ér bù néng fǔ zhī jí, jiē yǐ cháo tíng xiān qiǎn rén zé yú guó tǐ yǒu kuī wèi cí. yuán nián, shàng yù nán bǐ zhū shuài, qiǎn rén wǎng chú zhōu yǔ sòng tōng hǎo. sòng rén měi yǐ zòu bǐng wèi cí, hé shì suì bù jiǎng. rán shí nián zhī jiān, cháo tíng lǚ chì biān jiāng bù wàng qīn lüè, bǐ wǒ shāo dé xiū xī, sòng rén shǐ xìn zhī, suì yǒu jì hǎo zhī yì. jí tiān shān yǐ zhā fù zhì sòng, zhā fù zhě zhǐ huī zhī bié míng, sòng zhì shǐ chén gāi nù rǔ tiān shān, qiě yǐ è yǔ fù zhī. bào zhì, shí zhě jiē wèi qiè tàn.
初,宋人於國朝君之、伯之、叔之,納歲幣將百年。南渡以後,宋以我為不足慮,絕不往來。故宣宗南伐,士馬折耗十不一存,雖攻陷淮上數州,徒使驕將悍卒恣其殺虜、飽其私慾而已。又宣徽使奧敦阿虎使北方,北中大臣有以輿地圖指示之曰:「商州至此中軍馬幾何?」又指興元云:「我不從商州,則取興元路入汝界矣。」阿虎還奏,宣宗甚憂之。哀宗即位,群臣建言,可因國喪遣使報哀,副以遺留物,因與之講解,盡撤邊備,共守武休之險。遂下省院議之,而當國者有仰而不能俯之疾,皆以朝廷先遣人則於國體有虧為辭。元年,上諭南鄙諸帥,遣人往滁州與宋通好。宋人每以奏稟為辭,和事遂不講。然十年之間,朝廷屢敕邊將不妄侵掠,彼我稍得休息,宋人始信之,遂有繼好之意。及天山以劄付至宋,劄付者指揮之別名,宋制使陳該怒辱天山,且以惡語復之。報至,識者皆為竊嘆。
wù chén, běi bīng dù hàn jiāng ér běi, zhū jiāng yǐ wèi kě chéng qí bàn dù jī zhī, pú ā bù cóng. bǐng zǐ, bīng bì dù, zhàn yú yǔ shān zhī qián, běi bīng xiǎo què, yíng yú sān shí lǐ zhī wài. èr xiāng yǐ dà jié yì bào, bǎi guān biǎo hè, zhū xiāng zhì jiǔ shěng zhōng, zuǒ chéng lǐ qī qiě xǐ qiě qì yuē: fēi jīn rì zhī jié, shēng líng zhī huò, kě shèng yán zāi! gài yǐ wèi shí rán yě. xiān shì, hé nán wén běi bīng chū ráo fēng, bǎi xìng wǎng wǎng rù chéng bì bǎo xiǎn gù, jí wén dí yǐ tuì, zhì yǒu yàn rán bù dòng zhě, bù èr sān rì yóu qí zhì, rén wú suǒ táo, xī wèi jié shū suǒ wù.
戊辰,北兵渡漢江而北,諸將以為可乘其半渡擊之,蒲阿不從。丙子,兵畢渡,戰於禹山之前,北兵小卻,營於三十里之外。二相以大捷驛報,百官表賀,諸相置酒省中,左丞李蹊且喜且泣曰:「非今日之捷,生靈之禍,可勝言哉!」蓋以為實然也。先是,河南聞北兵出饒峰,百姓往往入城壁、保險固,及聞敵已退,至有晏然不動者,不二三日游騎至,人無所逃,悉為捷書所誤。
jiǔ nián zhēng yuè dīng yǒu, liǎng shěng jūn kuì yú yáng dí zhī sān fēng shān. chū, yǔ shān zhī zhàn, liǎng jūn xiāng jù, běi jūn sǎn màn ér běi, jīn jūn jù qí chéng xū xí jīng chéng, nǎi móu rù yuán. shí běi bīng qiǎn sān qiān qí qū hé shàng, yǐ èr shí yú rì, mì yáng nán yáng fāng chéng xiāng jiá zhì jīng zhū xiàn jiē pò, suǒ yǒu jī jù fén huǐ wú yú. jīn jūn yóu dèng ér dōng, wú suǒ yǎng gěi, nǎi bìng shān rù yáng dí. jì xíng, běi bīng jí xí zhī, qiě xíng qiě zhàn, běi bīng shāng zhé yì duō. héng shān yī jūn wèi tū qí sān qiān suǒ chōng, jūn shū sǐ dòu, běi qí tuì zǒu. zhuī bēn zhī jì, hū dà wù sì sāi, liǎng shěng mìng shōu jūn. shǎo zhī, wù sàn nǎi qián, qián yī dà jiàn, zhǎng kuò shù lǐ, fēi cǐ wù zé běi bīng rén mǎ mǎn zhōng yǐ. míng rì, zhì sān fēng shān, suì kuì, shì zài pú ā chuán. hé dá zhī dà shì yǐ qù, yù xià mǎ zhàn, ér pú ā yǐ shī suǒ zài. hé dá yǐ shù bǎi qí zǒu jūn zhōu, běi bīng qiàn qí chéng wài gōng zhī, zǒu mén bù dé chū, nì kū shì zhōng, chéng pò, běi bīng fā ér shā zhī. shí cháo tíng bù zhī qí sǐ, huò yún yǐ zǒu jīng zhào, cì yǐ shǒu zhào, mù rén fǎng zhī. jí gōng biàn, nǎi yáng yán yuē: rǔ jiā suǒ shì, wéi huáng hé yǔ hé dá ěr. jīn hé dá wèi wǒ shā, huáng hé wèi wǒ yǒu, bù jiàng hé dài?
九年正月丁酉,兩省軍潰於陽翟之三峰山。初,禹山之戰,兩軍相拒,北軍散漫而北,金軍懼其乘虛襲京城,乃謀入援。時北兵遣三千騎趨河上,已二十餘日,泌陽、南陽、方城、襄、郟至京諸縣皆破,所有積聚焚毀無餘。金軍由鄧而東,無所仰給,乃並山入陽翟。既行,北兵即襲之,且行且戰,北兵傷折亦多。恆山一軍為突騎三千所沖,軍殊死斗,北騎退走。追奔之際,忽大霧四塞,兩省命收軍。少之,霧散乃前,前一大澗,長闊數里,非此霧則北兵人馬滿中矣。明日,至三峰山,遂潰,事載蒲阿傳。合達知大事已去,欲下馬戰,而蒲阿已失所在。合達以數百騎走鈞州,北兵塹其城外攻之,走門不得出,匿窟室中,城破,北兵發而殺之。時朝廷不知其死,或雲已走京兆,賜以手詔,募人訪之。及攻汴,乃揚言曰:「汝家所恃,惟黃河與合達耳。今合達為我殺,黃河為我有,不降何待?」
hé dá shú zhī dí qíng, xí yú xíng zhèn, qiě zhòng yì qīng cái, yǔ xià tóng gān kǔ, yǒu fú huò jí fēn gěi, yù dí zé shēn xiān zhī ér bù bì, zhòng yì lè wèi zhī yòng, qí wèi rén yì kě zhī yǐ. zuǒ chéng zhāng xíng xìn cháng jiàn zhī yuē: wán yán hé dá, jīn zhī liáng jiāng yě.
合達熟知敵情,習於行陣,且重義輕財,與下同甘苦,有俘獲即分給,遇敵則身先之而不避,眾亦樂為之用,其為人亦可知矣。左丞張行信嘗薦之曰:「完顏合達,今之良將也。」
yí lá pú ā, běn qì dān rén, shǎo cóng jūn, yǐ láo zì qiān hù qiān dōu tǒng. chū, āi zōng wèi huáng tài zǐ, kòng zhì shū mì yuàn, xuǎn chōng qīn wèi jūn zǒng lǐng, pèi jīn fú. yuán guāng èr nián dōng shí èr yuè gēng yín, xuān zōng jí dà jiàn, huáng tài zǐ yì mǔ xiōng yīng wáng shǒu chún xiān rù shì jí, tài zǐ zì dōng gōng kòu mén qiú jiàn, lìng pú ā zhōng jiǎ jù bīng tún yú gěn yuè, yǐ bèi fēi cháng. āi zōng jí wèi, cháng wèi jìn chén yán: xiàng fēi pú ā, hé zhì yú cǐ. suì zì yáo shòu tóng zhī suī zhōu jūn zhōu shì, quán shū mì yuàn pàn guān, zì shì jūn guó dà jì duō cóng jué zhī.
移剌蒲阿,本契丹人,少從軍,以勞自千戶遷都統。初,哀宗為皇太子,控制樞密院,選充親衛軍總領,佩金符。元光二年冬十二月庚寅,宣宗疾大漸,皇太子異母兄英王守純先入侍疾,太子自東宮扣門求見,令蒲阿衷甲聚兵屯於艮岳,以備非常。哀宗即位,嘗謂近臣言:「向非蒲阿,何至於此。」遂自遙授同知睢州軍州事,權樞密院判官,自是軍國大計多從決之。
zhèng dà sì nián shí èr yuè, hé shuò jūn tū rù shāng zhōu, cán zhū yáng lú shì. pú ā nì zhàn zhì líng bǎo dōng, yù yóu qí shí yú, huò yī rén, yú jí tuì, pú ā zhé yǐ jié wén. shǎng shì xí móu kè, réng hòu cì zhī. rén gòng zhī qí wǎng shàng, ér wú gǎn yán, lì bù láng zhōng yáng jū rén yǐ wēi yán qǔ nù.
正大四年十二月,河朔軍突入商州,殘朱陽、盧氏。蒲阿逆戰至靈寶東,遇游騎十餘,獲一人,余即退,蒲阿輒以捷聞。賞世襲謀克,仍厚賜之。人共知其罔上,而無敢言,吏部郎中楊居仁以微言取怒。
liù nián èr yuè bǐng chén, yǐ pú ā quán shū mì fù shǐ. zì qù nián xià, běi jūn zhī zài shǎn xī zhě qīn qīn zhì jīng zhōu, qiě zǔ qìng yáng liáng dào. pú ā zòu: shǎn xī shè liǎng xíng shěng, běn yǐ fān wèi hé nán, jīn běi jūn zhī lái sān nián yú zī, xíng shěng tǒng jūn mǎ èr sān shí wàn, wèi cháng duì lěi, yì wèi cháng dé yī zhé jiàn, hé yòng xíng shěng. yuàn guān yì jù zòu jiāng lái xū yòng mì yuàn jūn mǎ gōu dāng, shàng bù yǔ zhě jiǔ zhī. shì hòu, yǐ chéng xiàng sài bù xíng shàng shū shěng shì yú guān zhōng, zhào píng zhāng zhèng shì hé dá hái cháo, bái sā yì zhào zhì què, pú ā lǜ wán yán chén hé shàng zhōng xiào jūn yī qiān zhù bīn zhōu, qiě lìng guān běi shì. bā yuè bǐng shēn, pú ā zài fù lù zhōu. shí yuè yǐ wèi shuò, pú ā dōng hái.
六年二月丙辰,以蒲阿權樞密副使。自去年夏,北軍之在陝西者駸駸至涇州,且阻慶陽糧道。蒲阿奏:「陝西設兩行省,本以藩衛河南,今北軍之來三年於茲,行省統軍馬二三十萬,未嘗對壘,亦未嘗得一折箭,何用行省。」院官亦俱奏將來須用密院軍馬勾當,上不語者久之。是後,以丞相賽不行尚書省事於關中,召平章政事合達還朝,白撒亦召至闕,蒲阿率完顏陳和尚忠孝軍一千駐邠州,且令觀北勢。八月丙申,蒲阿再復潞州。十月乙未朔,蒲阿東還。
shí èr yuè yǐ wèi, zhào pú ā yǔ zǒng shuài yá wú tǎ quán qiān shū mì yuàn shì é kě jiù qìng yáng. qī nián zhēng yuè, zhàn běi bīng yú dà chāng yuán, běi jūn hái, qìng yáng wéi jiě. zhào yǐ é kě tún bīn zhōu, pú ā yá wú tǎ hái jīng zhào. wèi jǐ, yǐ quán cān zhī zhèng shì yǔ hé dá xíng shěng yú wén xiāng. bā nián zhēng yuè, běi jūn rù shǎn xī, fèng xiáng pò, liǎng xíng shěng qì jīng zhào ér dōng, zhì luò yáng yì, bèi zhào yì hé zhōng shì, yǔ zài bái huá chuán.
十二月乙未,詔蒲阿與總帥牙吾塔、權簽樞密院事訛可救慶陽。七年正月,戰北兵於大昌原,北軍還,慶陽圍解。詔以訛可屯邠州,蒲阿、牙吾塔還京兆。未幾,以權參知政事與合達行省於閿鄉。八年正月,北軍入陝西,鳳翔破,兩行省棄京兆而東,至洛陽驛,被召議河中事,語在白華傳。
shí èr yuè, běi bīng jì zì hàn jiāng, liǎng shěng jūn rù dèng zhōu, yì dí suǒ cóng chū, wèi yóu guāng huà jié jiāng zhàn wèi biàn, fàng zhī dù ér zhàn wèi biàn zhāng huì yǐ jié jiāng wèi biàn, zòng zhī dù, wǒ fù kōng xū, néng bù wèi suǒ kuì hū? pú ā huī zhī yuē: rǔ dàn zhī nán shì, yú běi shì hé zhī. wǒ xiàng yú yù zhōu dé zhì zhǐ yún, shǐ bǐ zài shā qì, qiě dāng wǎng qiú zhī, kuàng jīn zì lái hū. rǔ děng gèng wù shì dà chāng yuán jiù wèi zhōu shàn chē huí zòng chū zhī. dìng zhù gāo fán jiē wèi pú ā cǐ yán wèi rán. hé dá nǎi wèn àn dé mù, mù yǐ wèi bù rán. jūn zhōng yǐ mù běi rén, zhī qí jūn qíng, cǐ yán wèi yǒu lǐ, rán bù néng duó pú ā zhī yì.
十二月,北兵濟自漢江,兩省軍入鄧州,議敵所從出,謂由光化截江戰為便,放之渡而戰為便、張惠以「截江為便,縱之渡,我腹空虛,能不為所潰乎?」蒲阿麾之曰:「汝但知南事,於北事何知。我向於裕州得制旨雲,『使彼在沙磧,且當往求之』,況今自來乎。汝等更勿似大昌原、舊衛州、扇車回縱出之。」定住、高、樊皆謂蒲阿此言為然。合達乃問按得木,木以為不然。軍中以木北人,知其軍情,此言為有理,然不能奪蒲阿之議。
shùn yáng liú èr shí rì, guāng huà tàn qí zhì, yún qiān qí yǐ běi dù, liǎng shěng shì yè jìn jūn, bǐ xiǎo zhì yǔ shān, tàn zhě xù yún běi qí yǐ jǐn jì. guǐ yǒu, běi jūn jiāng jìn, liǎng shěng lì jūn gāo shān, gè fēn jù dì shì, bù yíng yú shān qián, qí tún yú shān hòu. jiǎ xū, rì wèi chū, běi bīng zhì, dà shuài yǐ liǎng xiǎo qí qián dǎo lái guān, guān jìng bù qián, sàn rú yàn chì, zhuǎn shān lù chū qí bīng zhī hòu, fēn sān duì ér jìn, zī zhòng wài yú èr wàn rén. hé dá lìng zhū jūn, guān jīn rì shì shì, bù dāng zhàn, qiě dài zhī. é ér běi qí tū qián, jīn bīng bù dé bù zhàn, zhì yǐ duǎn bīng xiāng jiē, zhàn sān jiāo, běi qí shǎo tuì. běi bīng zhī zài xī zhě wàng pú ā qīn rào jiǎ qí hòu ér tū zhī, zhì yú sān, wèi pú chá dìng zhù lì jù ér tuì. dà shuài yǐ qí jù zhū jiāng, yì liáng jiǔ. hé dá zhī běi bīng yì xiàng. shí gāo yīng jūn fāng běi gù, ér běi bīng chū qí bèi yōng zhī, yīng jūn dòng, hé dá jǐ zhǎn yīng, yīng fù dū jūn lì zhàn. běi bīng shāo què guān biàn, yīng jūn dìng, fù yōng fán zé jūn, hé dá zhǎn yī qiān fū zhǎng, jūn shū sǐ dòu, nǎi què zhī.
順陽留二十日,光化探騎至,雲「千騎已北渡」,兩省是夜進軍,比曉至禹山,探者續雲「北騎已盡濟」。癸酉,北軍將近,兩省立軍高山,各分據地勢,步迎於山前,騎屯於山後。甲戌,日未出,北兵至,大帥以兩小旗前導來觀,觀竟不前,散如雁翅,轉山麓出騎兵之後,分三隊而進,輜重外餘二萬人。合達令諸軍,「觀今日事勢,不當戰,且待之。」俄而北騎突前,金兵不得不戰,至以短兵相接,戰三交,北騎少退。北兵之在西者望蒲阿親繞甲騎後而突之,至於三,為蒲察定住力拒而退。大帥以旗聚諸將,議良久。合達知北兵意向。時高英軍方北顧,而北兵出其背擁之,英軍動,合達幾斬英,英復督軍力戰。北兵稍卻觀變,英軍定,復擁樊澤軍,合達斬一千夫長,軍殊死斗,乃卻之。
běi bīng huí zhèn, nán xiàng lái lù. liǎng shěng fù yì: bǐ suī hào sān wàn, ér zī zhòng sān zhī yī yān. yòu xiāng chí èr sān rì bù dé shí, chéng qí què tuì dāng yōng zhī. zhāng huì zhǔ cǐ yì, pú ā yán: jiāng lù yǐ jué, huáng hé bù bīng, bǐ rù zhòng dì, jiāng ān guī hū? hé yǐ sù wèi. bù cóng. yǐ hài, běi bīng hū bù zhī suǒ zài, yíng huǒ jì wú yī hào. liǎng shěng jí zhū jiāng yì, sì rì bù jiàn jūn, yòu bù jiàn yíng, dèng zhōu jīn sòng jí lù rén bù jué, ér yì wú jiàn zhě, qǐ nán dù ér guī hū? jǐ mǎo, luó qí nǎi zhī běi jūn zài guāng huà duì àn zǎo lín zhōng, zhòu zuò shí, yè bù xià mǎ, wàng lín zhōng wǎng lái, bù wǔ liù shí bù ér bù wén yīn xiǎng, qí yǒu móu kě zhī yǐ.
北兵回陣,南向來路。兩省複議:「彼雖號三萬,而輜重三之一焉。又相持二三日不得食,乘其卻退當擁之。」張惠主此議,蒲阿言:「江路已絕,黃河不冰,彼入重地,將安歸乎?何以速為。」不從。乙亥,北兵忽不知所在,營火寂無一耗。兩省及諸將議,四日不見軍,又不見營,鄧州津送及路人不絕,而亦無見者,豈南渡而歸乎?己卯,邏騎乃知北軍在光化對岸棗林中,晝作食,夜不下馬,望林中往來,不五六十步而不聞音響,其有謀可知矣。
chū, yǔ shān zhàn bà, yǒu èr qí mí rù yíng, wèn zhī, zhī běi bīng fán qī tóu xiàng, dà jiāng tǒng zhī. fù yǒu zhà jiàng zhě shí rén, bì yī léi mǎ qì sù jiān kǔ, liǎng shěng xìn zhī, yì yǐ féi mǎ, yǐn zhī jiǔ, jí nuǎn yī shí ér zhì zhī zhèn hòu, shí rén zhě jiē biān mǎ ér qù, shǐ wù qí wèi chān qí yě.
初,禹山戰罷,有二騎迷入營,問之,知北兵凡七頭項,大將統之。復有詐降者十人,弊衣羸馬泣訴艱苦,兩省信之,易以肥馬,飲之酒,及暖衣食而置之陣後,十人者皆鞭馬而去,始悟其為覘騎也。
gēng chén, liǎng shěng yì rù dèng jiù liáng, chén sì jiān dào lín hòu, běi bīng hū lái tū, liǎng shěng jūn yíng jī, jiāo suī zhī jì, běi bīng yǐ bǎi qí yāo zī zhòng ér qù, jīn bīng jǐ bù chéng liè, dǎi yè nǎi rù chéng, jù jūn shì mí lù, míng zhōng zhāo zhī. fán zé tún chéng xī, gāo yīng tún chéng dōng. jiǔ nián zhēng yuè rén wǔ shuò, yào bīng yú dèng chéng xià. běi bīng bù yǔ zhàn, dà jiāng shǐ lái suǒ jiǔ, liǎng shěng yǔ zhī èr shí píng. guǐ wèi, dà jūn fā dèng zhōu, qū jīng shī, qí èr wàn, bù shí sān wàn, qí shuài pú chá dìng zhù, pú chá dá jí bo, láng jiāng àn tè mù, zhōng xiào jūn zǒng lǐng jiā gǔ ài dá nèi zú dá lǔ huān, zǒng lǐng jiā gǔ yí tè lá, tí kòng bù jūn lín zī jùn wáng zhāng huì, tiǎn kòu dū wèi wán yán ā pái gāo yīng fán zé, zhōng jūn chén hé shàng, yǔ héng shān gōng wǔ xiān yáng wò yǎn jūn hé. shì rì, cì wǔ duǒ shān xià, qǔ yā lù, běi bīng yǐ sān qiān qí wěi zhī, suì zhù yíng dài yáng wǔ.
庚辰,兩省議入鄧就糧,辰巳間到林後,北兵忽來突,兩省軍迎擊,交綏之際,北兵以百騎邀輜重而去,金兵幾不成列,逮夜乃入城,懼軍士迷路,鳴鐘招之。樊澤屯城西,高英屯城東。九年正月壬午朔,耀兵於鄧城下。北兵不與戰,大將使來索酒,兩省與之二十瓶。癸未,大軍發鄧州,趨京師,騎二萬,步十三萬,騎帥蒲察定住,蒲察答吉卜,郎將按忒木,忠孝軍總領夾谷愛答、內族達魯歡,總領夾谷移特剌,提控步軍臨淄郡王張惠,殄寇都尉完顏阿排、高英、樊澤,中軍陳和尚,與恆山公武仙、楊沃衍軍合。是日,次五朵山下,取鴉路,北兵以三千騎尾之,遂駐營待楊武。
yáng wǔ zhì, zhī shēn yù liǎng zhōu yǐ jiàng. qī rì zhì yè, yì běi qí míng rì dāng fù xí wǒ, bǐ zhǐ qí sān qiān, ér wǒ shì yǐ ruò, jiāng wèi suǒ qīng, dāng yǔ zhī zhàn. nǎi fú qí wǔ shí yú dèng zhōu dào. míng rì jūn xíng, běi qí xí zhī rú gù, jīn yǐ wàn rén yōng zhī ér dōng, fú fā, běi bīng nán bì. shì rì yǔ, sù zhú lín zhōng. gēng yín, dùn ān gāo. xīn mǎo, sù yā lù lǔ shān. hé xī jūn yǐ xiàn shēn yù, yōng lǎo yòu niú yáng qǔ yā lù, jīn jūn shì zhí zhī, duó qí niú yáng xiǎng jūn.
楊武至,知申、裕兩州已降。七日至夜,議北騎明日當復襲我,彼止騎三千,而我示以弱,將為所輕,當與之戰。乃伏騎五十於鄧州道。明日軍行,北騎襲之如故,金以萬人擁之而東,伏發,北兵南避。是日雨,宿竹林中。庚寅,頓安皋。辛卯,宿鴉路、魯山。河西軍已獻申、裕,擁老幼牛羊取鴉路,金軍適值之,奪其牛羊餉軍。
guǐ sì, wàng jūn zhōu, zhì shā hé, běi qí wǔ qiān dài yú hé běi, jīn jūn duó qiáo yǐ guò, běi jūn jí xī shǒu liǎn bì. jīn jūn zòng jī, běi jūn bù zhàn, fù nán dù shā hé. jīn jūn yù pán yíng, běi jūn fù dù hé lái xí. jīn jūn bù néng dé shí, yòu bù dé xiū xī. hé hūn, yǔ zuò, míng dàn biàn xuě. běi bīng zēng jí wàn rén, qiě xíng qiě zhàn, zhì huáng yú diàn, wàng jūn zhōu èr shí wǔ lǐ, yǔ xuě bù néng jìn, pán yíng sān rì. bǐng shēn, yī jìn shì rù jūn zhōng chuán zhǐ, jí zhū shuài tīng chù fēn, zhì zhǐ yún: liǎng shěng jūn xī fù jīng shī, wǒ yù mén kào jūn, huàn yì yù mǎ, rán hòu chū zhàn wèi wǎn. fù yǒu mì zhǐ yún: jìn zhī zhāng jiā wān tòu lòu èr sān bǎi qí, yǐ qiān wèi mèng liǎng zhōu, liǎng shěng dāng cháng qiè fáng bèi. lǐng zhǐ qì, pú ā fú xiù ér qǐ, hé dá yù zài yì, pú ā yán: zhǐ cǐ ér yǐ, fù hé suǒ yì. gài yǐ duó pò yǐ. jūn jí xíng.
癸巳,望鈞州,至沙河,北騎五千待於河北,金軍奪橋以過,北軍即西首斂避。金軍縱擊,北軍不戰,復南渡沙河。金軍欲盤營,北軍復渡河來襲。金軍不能得食,又不得休息。合昏,雨作,明旦變雪。北兵增及萬人,且行且戰,致黃榆店,望鈞州二十五里,雨雪不能進,盤營三日。丙申,一近侍入軍中傳旨,集諸帥聽處分,制旨云:「兩省軍悉赴京師,我御門犒軍,換易御馬,然後出戰未晚。」復有密旨云:「近知張家灣透漏二三百騎,已遷衛、孟兩州,兩省當常切防備。」領旨訖,蒲阿拂袖而起,合達欲再議,蒲阿言:「止此而已,復何所議。」蓋已奪魄矣。軍即行。
běi jūn zì běi dù zhě bì jí, qián hòu yǐ dà shù sāi qí jūn lù, wò yǎn jūn duó lù, dé zhī. hé dá yòu yì chén hé shàng xiān yōng shān shàng dà shì, bǐ zài zhěng dùn, jīn jūn yǐ jiē zhú lín, qù jūn zhōu zhǐ shí yú lǐ yǐ. jīn jūn suì jìn, běi jūn guǒ què sān fēng zhī dōng běi xī nán. wǔ gāo qián fēng yōng qí xī nán, yáng fán yōng qí dōng běi, běi bīng jù què, zhǐ yǒu sān fēng zhī dōng. zhāng huì àn dé lín lì shān shàng wàng běi bīng èr sān shí wàn, yuē hòu èr shí lǐ. àn dé mù yǔ zhāng huì móu yuē: cǐ dì bù zhàn, yù hé wèi yé? nǎi lǜ qí bīng wàn yú chéng shàng ér xià yōng zhī, běi bīng què. xū yú xuě dà zuò, bái wù bì kōng, rén bù xiāng dí. shí xuě yǐ sān rì, zhàn dì duō má tián, wǎng wǎng gēng sì wǔ guò, rén mǎ suǒ jiàn ní nào méi jìng. jūn shì bèi jiǎ gǔ jiāng lì xuě zhōng, qiāng shuò jié dòng rú chuán, jūn shì yǒu bù shí zhì sān rì zhě. běi bīng yǔ hé běi jūn hé, sì wài wéi zhī, chì xīn fán niú yáng ròu, gèng dì xiū xī. chéng jīn kùn bèi, nǎi kāi jūn zhōu lù zòng zhī zǒu, ér yǐ shēng jūn jiā jī zhī. jīn jūn suì kuì, shēng rú bēng shān, hū tiān qì kāi jì, rì guāng jiǎo rán, jīn jūn wú yī rén dé táo zhě.
北軍自北渡者畢集,前後以大樹塞其軍路,沃衍軍奪路,得之。合達又議陳和尚先擁山上大勢,比再整頓,金軍已接竹林,去鈞州止十餘里矣。金軍遂進,北軍果卻三峰之東北、西南。武、高前鋒擁其西南,楊、樊擁其東北,北兵俱卻,止有三峰之東。張惠、按得林立山上望北兵二三十萬,約厚二十里。按得木與張惠謀曰:「此地不戰,欲何為耶?」乃率騎兵萬餘乘上而下擁之,北兵卻。須臾雪大作,白霧蔽空,人不相覿。時雪已三日,戰地多麻田,往往耕四五過,人馬所踐泥淖沒脛。軍士被甲骨僵立雪中,槍槊結凍如椽,軍士有不食至三日者。北兵與河北軍合,四外圍之,熾薪燔牛羊肉,更遞休息。乘金困憊,乃開鈞州路縱之走,而以生軍夾擊之。金軍遂潰,聲如崩山,忽天氣開霽,日光皎然,金軍無一人得逃者。
wǔ xiān lǜ sān shí qí rù zhú lín zhōng, yáng fán zhāng sān jūn zhēng lù, běi bīng wéi zhī shù zhòng, jí gāo yīng cán bīng gòng zhàn yú shì lín cūn nán, wò yǎn zé yīng jiē sǐ, wéi zhāng huì bù chí dà qiāng fèn zhàn ér mò. pú ā zǒu jīng shī, wèi zhì, zhuī jí, qín zhī. qī yuè, xiè zhì guān shān, zhào wèn jiàng fǒu, wǎng fù shù bǎi yán, dàn yuē: wǒ jīn guó dà chén, wéi dāng jīn guó jìng nèi sǐ ěr. suì jiàn shā.
武仙率三十騎入竹林中,楊、樊、張三軍爭路,北兵圍之數重,及高英殘兵共戰於柿林村南,沃衍、澤、英皆死,惟張惠步持大槍奮戰而歿。蒲阿走京師,未至,追及,擒之。七月,械至官山,召問降否,往複數百言,但曰:「我金國大臣,惟當金國境內死耳。」遂見殺。
zàn yuē: jīn zì nán dù, yòng bīng kè jié zhī gōng, shǐ bù jué shū, rán ér dì bù jiā pì, shā shāng xiāng dāng, jūn zǐ yí zhī. yì shí fá sòng, táng zhōu zhī yì, sàng shī qī bǎi, zhǔ jiāng é lùn nì zhī, ér yǐ jié wén. yù shǐ nà lán jiū zhī, xuān zōng jiǎng yù shǐ, ér bù zuì é lùn, shì jūn chén xiāng shuài ér wèi xū shēng yě. yǔ shān zhī jié, liǎng shěng wèi qī, suì zhì wù guó, qǐ fēi xuān zōng qián shì yǒu yǐ qǐ zhī yé? zhì yú sān fēng shān zhī bài, bù kě shōu shí, shàng xià mù è yí, ér jīn shì yǐ qù shí jiǔ. tiān cháo qǔ dào xiāng hàn, xuán jūn shēn rù, jī quán ruò shén, yòu huò tiān zhù, yòng néng fàn bīng jiā zhī suǒ jì, yǐ jiàn wàn shì zhī jùn gōng, hé dá suī liáng jiāng, hé zú yǐ dāng zhī. pú ā wú móu, dú yǐ yī sǐ wú kuì, yóu zú qǔ yān ěr.
贊曰:金自南渡,用兵克捷之功,史不絕書,然而地不加辟,殺傷相當,君子疑之。異時伐宋,唐州之役,喪師七百,主將訛論匿之,而以捷聞。御史納蘭糾之,宣宗獎御史,而不罪訛論,是君臣相率而為虛聲也。禹山之捷,兩省為欺,遂致誤國,豈非宣宗前事有以啟之耶?至於三峰山之敗,不可收拾,上下〈目咢〉眙,而金事已去十九。天朝取道襄、漢,懸軍深入,機權若神,又獲天助,用能犯兵家之所忌,以建萬世之俊功,合達雖良將,何足以當之。蒲阿無謀,獨以一死無愧,猶足取焉爾。