wán yán hé dá yí lá pú ā
完颜合达 移剌蒲阿
wán yán hé dá, míng zhān, zì jǐng shān. shào zhǎng bīng jiān, xí gōng mǎ, néng dé rén sǐ lì. zhēn yòu chū, yǐ qīn wèi jūn sòng qí guó gōng zhǔ, chōng hù wèi. sān nián, shòu lín huáng fǔ tuī guān, quán yuán shuài yòu jiān jūn. shí lín huáng bì qiān, yǔ quán qìng liǎng zhōu zhī mín gòng bì píng zhōu. hé dá lì qí jīng lüè shǐ wū lín dá qǐ zhù, qǐ zhù yǐ pián yí shòu jūn zhōng dū tǒng, lèi qiān tí kòng, pèi jīn fú. wèi jǐ, huì yàn nán zhū shuài jiāng bīng fù zhōng dū chéng, xíng zhì píng zhōu qiān ān xiàn, lín huáng quán qìng liǎng jūn biàn, shā qǐ zhù, yōng hé dá hái píng zhōu, tuī wèi shuài, tǒng qǐ zhù jūn. hé dá yǐ jì zhū shǒu luàn zhě shù rén. qí nián liù yuè, běi bīng dà jiàng hǎn dé bù qiǎn jiān zhàn tí jūn zhì píng zhōu chéng xià, yǐ zhōu rén huáng cháng rù chéng zhāo xiáng, fù lǎo bù cóng, hé dá yǐn bīng nì zhàn, zhī shì shì bù dí, yǐ běn jūn jiàng yú zhèn. jiān zhàn yǐ hé dá běi shàng, liú bàn fā, lìng hái shǒu píng zhōu. yǐ ér, móu zì bá guī, nǎi qiǎn fèng xiān xiàn lìng gē shí liè bù lǐ gē běi jīng jiào shòu pú chá hú lǐ ān yòu sān bù jiǎn fǎ pú chá pú nǚ shè hǎi lái bào.
完颜合达,名瞻,字景山。少长兵间,习弓马,能得人死力。贞祐初,以亲卫军送岐国公主,充护卫。三年,授临潢府推官,权元帅右监军。时临潢避迁,与全、庆两州之民共壁平州。合达隶其经略使乌林答乞住,乞住以便宜授军中都统,累迁提控,佩金符。未几,会燕南诸帅将兵复中都城,行至平州迁安县,临潢、全庆两军变,杀乞住,拥合达还平州,推为帅,统乞住军。合达以计诛首乱者数人。其年六月,北兵大将喊得不遣监战提军至平州城下,以州人黄裳入城招降,父老不从,合达引兵逆战,知事势不敌,以本军降于阵。监战以合达北上,留半发,令还守平州。已而,谋自拔归,乃遣奉先县令纥石烈布里哥、北京教授蒲察胡里安、右三部检法蒲察蒲女涉海来报。
sì nián shí yī yuè, hé dá guǒ lǜ suǒ bù jí zhōu mín bìng hǎi xī nán guī guó. zhào jìn guān sān jiē, shēng zhèn nán jūn jié dù shǐ, zhù yì dōu, yǔ yuán shuài méng gǔ gāng xiāng yìng jiē, chōng xuān chà dōu tí kòng. shí èr yuè, dà yuán bīng xùn dì bó xīng lè ān shòu guāng, dōng shè wéi zhōu zhī jìng, méng gǔ gāng qiǎn hé dá lǜ bīng lǚ zhàn yú shòu guāng lín zī. xìng dìng yuán nián zhēng yuè, zhuǎn tōng yuǎn jūn jié dù shǐ jiān gǒng zhōu guǎn nèi guān chá shǐ. qī yuè, gǎi píng xī jūn jié dù shǐ jiān hé zhōu guǎn nèi guān chá shǐ. èr nián zhēng yuè, zhī yán ān fǔ shì jiān fū yán lù bīng mǎ dōu zǒng guǎn.
四年十一月,合达果率所部及州民并海西南归国。诏进官三阶,升镇南军节度使,驻益都,与元帅蒙古纲相应接,充宣差都提控。十二月,大元兵徇地博兴、乐安、寿光,东涉濰州之境,蒙古纲遣合达率兵屡战于寿光、临淄。兴定元年正月,转通远军节度使、兼巩州管内观察使。七月,改平西军节度使、兼河州管内观察使。二年正月,知延安府事、兼鄜延路兵马都总管。
sān nián zhēng yuè, zhào fá sòng, yǐ hé dá wèi yuán shuài yòu dōu jiān. sān yuè, pò sòng bīng yú méi lín guān, qín tǒng lǐng zhāng shí. yòu bài sòng bīng yú mǎ lǐng bǎo, huò mǎ bǎi pǐ. yòu bá má chéng xiàn, huò qí lìng zhāng tì gàn bàn guān guō shǒu jì.
三年正月,诏伐宋,以合达为元帅右都监。三月,破宋兵于梅林关,擒统领张时。又败宋兵于马岭堡,获马百匹。又拔麻城县,获其令张倜、干办官郭守纪。
sì yuè, xià rén fàn tōng qín zhài, hé dá chū bīng ān sāi bǎo, dǐ lóng zhōu, xià rén zì chéng zhōng chū bù qí èr qiān nì zhàn, jìn bīng jī zhī, zhǎn shǒu shù shí jí, fú shí rén, suì gōng lóng zhōu, xiàn qí xī nán yú, huì rì mù nǎi hái. liù yuè, xíng yuán shuài fǔ shì yú táng dèng, shàng qiǎn yù yuē:" yǐ qīng cái gàn, gù wěi qīng, wú shǐ dí rén qīn yì, dì gù wú yǔ kě yě." sì nián zhēng yuè, fù wèi yuán shuài yòu dōu jiān, tún yán ān. shí yuè, xià rén gōng suí dé zhōu, zhù bīng yú zhǔ tiān shān. hé dá jiāng bīng jī zhī, bié qiǎn xiān fēng tí kòng fán zé děng gè lǜ suǒ bù fèn sān dào yǐ jìn, bì huì yú shān diān. jiàn xià rén shù wàn yú fù shān ér zhèn, jí zòng bīng fēn jī. zé xiān dēng, cuī qí zuǒ jūn, zhū jiàng jì gōng qí yòu, bài zhī. wǔ nián wǔ yuè, zhī yán ān fǔ shì, jiān qián zhí. shàng yán:" zhū jūn guān yǐ lǚ xǐ, gù wǎng wǎng bù zhī suǒ jū dì xíng yū zhí xiǎn yì, huǎn jí zhī jì kǒng zhì bài shì, zì jīn qǐ wù xǐ." yòu yán:" hé nán shǎn xī zhèn fáng jūn jiē fēn tún zhū lù, zài yíng wéi lǎo zhì ér yǐ. qǐ xuǎn lǎo chéng rén wéi gè lù tǒng jūn yǐ zhèn fǔ zhī, qiě dū qí zǐ dì xí qí shè, jiāng lái kě yòng." jiē cóng zhī.
四月,夏人犯通秦寨,合达出兵安塞堡,抵隆州,夏人自城中出步骑二千逆战,进兵击之,斩首数十级,俘十人,遂攻隆州,陷其西南隅,会日暮乃还。六月,行元帅府事于唐、邓,上遣谕曰:“以卿才干,故委卿,无使敌人侵轶,第固吾圉可也。”四年正月,复为元帅右都监,屯延安。十月,夏人攻绥德州,驻兵于拄天山。合达将兵击之,别遣先锋提控樊泽等各率所部分三道以进,毕会于山颠。见夏人数万余傅山而阵,即纵兵分击。泽先登,摧其左军,诸将继攻其右,败之。五年五月,知延安府事,兼前职。上言:“诸军官以屡徙,故往往不知所居地形迂直险易,缓急之际恐至败事,自今乞勿徙。”又言:“河南、陕西镇防军皆分屯诸路,在营惟老稚而已。乞选老成人为各路统军以镇抚之,且督其子弟习骑射,将来可用。”皆从之。
shí yī yuè, xià rén gōng ān sāi bǎo, qí jūn xiān zhì, hé dá yǔ zhēng xíng yuán shuài nà hé mǎi zhù yù zhī. hé dá cè zhī yuē:" bǐ běi fāng bīng zhì, xiān pò xià rén zé hòu yì wéi lì." yú shì qián jūn guǒ liáng bèi dào jiān jìn, yè xí qí yíng, xià rén guǒ dà kuì, zhuī shā sì shí lǐ, zhuì yá gǔ sǐ zhě bù kě shèng jì. shàng wén zhī, cì jīn gè wǔ shí liǎng chóng bì shí duān, qiě zhào yù yuē:" qīng děng kè chéng dà gōng, zhèn wén zhī liáng xǐ. jīng huà rú cǐ, bǐ dāng zhī wèi, qī zhī shù nián, qīng děng kě yǐ xiū xī yǐ." réng zhào yǐ hé dá zhī gōng biàn yù hé nán shuài chén. shì yuè, yǔ yuán shuài mǎi zhù yòu zhàn yán ān, jiē bèi zhòng chuāng. shí èr yuè, yǐ bǎo yán ān gōng cì jīn dài yī yù tǔ gǔ yī, zhòng bì shí duān.
十一月,夏人攻安塞堡,其军先至,合达与征行元帅纳合买住御之。合达策之曰:“比北方兵至,先破夏人则后易为力。”于是潜军裹粮倍道兼进,夜袭其营,夏人果大溃,追杀四十里,坠崖谷死者不可胜计。上闻之,赐金各五十两、重币十端,且诏谕曰:“卿等克成大功,朕闻之良喜。经画如此,彼当知畏,期之数年,卿等可以休息矣。”仍诏以合达之功遍谕河南帅臣。是月,与元帅买住又战延安,皆被重创。十二月,以保延安功赐金带一、玉吐鹘一,重币十端。
yuán guāng yuán nián zhēng yuè, qiān yuán shuài zuǒ jiān jūn, shòu shān dōng xī lù wú gǎi bì lá shì xí móu kè. quán cān zhī zhèng shì, xíng shěng shì yú jīng zhào. wèi jǐ, zhēn bài. shì nián wǔ yuè, shàng yán:" qǐng hé zhōng ān fǔ sī bào, běi jiāng àn chá ér lǜ bīng rù xí jí yì zhōu, jìn jí róng jiě zhī jìng, jīn shí yǐ shǔ, yóu wú huí yì, gài jiāng róu wú hé mài. tǎng rú cǐ, zé hé dōng zhī tǔ fēi wú yǒu yě. yòu hé nán shǎn xī diào dù yǎng jǐ jiě yán, jīn zhèng lù yán zhī shí, ér dí rǎo zhī, jiāng shī qí lì. qǐ sù jì shī, chén yǐ nǐ fēn bīng èr wàn, yǔ píng yáng shàng dǎng jìn yáng sān gōng fǔ bīng tóng lì yù zhī. qiè jiàn hé zhōng róng jiě sī xiàn guān yǔ jūn mín duō bù xiāng ān, shǒu yù zhī jiàn huò shī shì jī. qǐ cóng jiù fǎ, fán sī xiàn guān shǐ jiān jūn mín, shù jī shàng xià xiāng de, yì yǐ jí shì." yòu yán yán lì," jīn fāng dí bīng pò jìng, bù hòu yǐ fēn rén, shú kěn mào xiǎn ér qǔ zhī? ruò zì shū yùn zhě shí yǔ qí bā, zé rén zhēng fù yǐ jì guó yòng." cóng zhī.
元光元年正月,迁元帅左监军,授山东西路吾改必剌世袭谋克。权参知政事,行省事于京兆。未几,真拜。是年五月,上言:“顷河中安抚司报,北将按察儿率兵入隰、吉、翼州,浸及荣、解之境,今时已暑,犹无回意,盖将蹂吾禾麦。倘如此,则河东之土非吾有也。又河南、陕西调度仰给解盐,今正漉盐之时,而敌扰之,将失其利。乞速济师,臣已拟分兵二万,与平阳、上党、晋阳三公府兵同力御之。窃见河中、荣、解司县官与军民多不相谙,守御之间或失事机。乞从旧法,凡司县官使兼军民,庶几上下相得,易以集事。”又言盐利,“今方敌兵迫境,不厚以分人,孰肯冒险而取之?若自输运者十与其八,则人争赴以济国用。”从之。
jiā zhōu tí kòng wáng gōng zuǒ yán yú hé dá yuē:" qù suì shí yuè, běi bīng jì pò jiā zhōu, gòu fú liáng hé shàng. gōng zuǒ yù zhōu zhì běi shí shān zǐ, zhāo jí yú zhòng dé èr qiān yú rén, yù fù zhōu chéng. yǐ shì zú jiē zì běi táo guī zhě, qiě wú kǎi zhàng, gù cháng qǐng bīng yú shuài fǔ, jiāng fén qí fú qiáo, yǐ qǔ jiā zhōu, shuài fǔ bù tīng. yòu qǐng bīng yuán hù lǎo yòu shāo xǐ nèi dì, ér shuài fǔ yì bù yīng. jīn jiā zhōu zhī mín pò yú dí jìng, jiē yǒu dòng yáo zhī xīn. ruò shì qiū dí qí fù lái, zé gōng zuǒ lì qū sǐ yú dí shǒu, ér yí mín yì jù tú yǐ." hé dá nǎi shàng yán:" chén yuàn chí zhì yán ān, yǔ yuán shuài mǎi zhù yì, yǐ bīng hù gōng zuǒ jūn mín lái tún wú bǎo, sì xì ér dòng." zhào shěng yuàn yì zhī, yú shì mìng hé dá lǜ bīng qǔ jiā zhōu. xíng zhì fū zhōu, qiān hù zhāng zi zhèng děng shā wàn hù chén wén, jiāng lüè chéng zhōng. hé dá yǐ lè bīng wèi bèi, zi zhèng děng nǎi chū chéng zǒu, hé dá zhuī jí zhī, zhòng fù lái guī, zhǎn shǒu è shù shí rén, jūn nǎi dìng.
葭州提控王公佐言於合达曰:“去岁十月,北兵既破葭州,构浮梁河上。公佐寓州治北石山子,招集余众得二千余人,欲复州城。以士卒皆自北逃归者,且无铠仗,故尝请兵于帅府,将焚其浮桥,以取葭州,帅府不听。又请兵援护老幼稍徙内地,而帅府亦不应。今葭州之民迫于敌境,皆有动摇之心。若是秋敌骑复来,则公佐力屈死于敌手,而遗民亦俱屠矣。”合达乃上言:“臣愿驰至延安,与元帅买住议,以兵护公佐军民来屯吴堡,伺隙而动。”诏省院议之,于是命合达率兵取葭州。行至鄜州,千户张子政等杀万户陈纹,将掠城中。合达已勒兵为备,子政等乃出城走,合达追及之,众复来归,斩首恶数十人,军乃定。
liù yuè, hé dá shàng yán:" lèi huò dié zhě, jiē yún běi fāng yǐ yuē xià rén, jiāng yóu hé zhōng jiā zhōu yǐ rù shǎn xī. fáng qiū zài jìn, yí yù wèi jì. jīn shǎn xī zhòng bīng liǎng xíng shěng fēn zhì zhī, rán jīng zhào dǐ píng liáng liù bǎi yú lǐ, wàn yī dí gěng qí jiān, shǐ bù dé tōng, shì zì gū yě. yí lìng píng liáng xíng shěng nèi zú bái sā lǐng jūn dōng xià, yǔ chén xié lì yù dí, yǐ píng tóng shǎn, dí tuì hòu fù yì fēn sī wèi biàn." zhào xǔ zhī. èr nián èr yuè, yǐ bǎo fèng xiáng zhī gōng jìn guān, cì jīn bì jí tōng xī dài yī. shì shí, hé zhōng yǐ pò, hé dá tí bīng fù qǔ zhī.
六月,合达上言:“累获谍者,皆云北方已约夏人,将由河中、葭州以入陕西。防秋在近,宜预为计。今陕西重兵两行省分制之,然京兆抵平凉六百余里,万一敌梗其间,使不得通,是自孤也。宜令平凉行省内族白撒领军东下,与臣协力御敌,以屏潼、陕,敌退后复议分司为便。”诏许之。二年二月,以保凤翔之功进官,赐金币及通犀带一。是时,河中已破,合达提兵复取之。
zhèng dà èr nián qī yuè, shǎn xī hàn shén, hé dá zhāi jiè qǐng yǔ, yǔ shù, shì suì dà rěn, mín lì shí sòng dé. yán ān jì cán huǐ, hé dá lìng yú xī lù mǎi niú fù zhǔ zhě, zhāo jí sàn wáng, zhù qí gēng kěn, zì shì yán ān zhī mín shāo fù gēng jià zhī lì. bā yuè, gǒng zhōu tián ruì fǎn, hé dá tǎo zhī, zhū jūn jìn gōng, hé dá yí wén yù zhī yuē:" zuì zhǐ tián ruì yī shēn, yú wú suǒ wèn." bù shù rì, ruì dì jì shā ruì yǐ jiàng, hé dá rú yuē fǔ dìng yī zhōu, mín lài yǐ níng. sān nián, zhào qiān píng liáng xíng shěng. sì nián èr yuè, zhēng hái, bài píng zhāng zhèng shì, ruì guó gōng. qī nián qī yuè gēng yín shuò, yǐ píng zhāng zhèng shì fáng zhí shū mì fù shǐ. chū, pú ā miàn zòu:" hé dá zài jūn zhōng jiǔ, jīn rì duō shì zhī jì nǎi zài yú shěng, yòng wéi qí zhǎng. chén děng yù yǔ shū mì xié lì jūn wù, zhuó zhī xiàng wèi shì yì wèi wǎn." gù yǒu cǐ shòu.
正大二年七月,陕西旱甚,合达斋戒请雨,雨澍,是岁大稔,民立石颂德。延安既残毁,合达令于西路买牛付主者,招集散亡,助其耕垦,自是延安之民稍复耕稼之利。八月,巩州田瑞反,合达讨之,诸军进攻,合达移文谕之曰:“罪止田瑞一身,余无所问。”不数日,瑞弟济杀瑞以降,合达如约抚定一州,民赖以宁。三年,诏迁平凉行省。四年二月,征还,拜平章政事,芮国公。七年七月庚寅朔,以平章政事妨职枢密副使。初,蒲阿面奏:“合达在军中久,今日多事之际乃在于省,用违其长。臣等欲与枢密协力军务,擢之相位似亦未晚。”故有此授。
shí yuè jǐ wèi shuò, zhào hé dá jí shū mì fù shǐ pú ā jiù wèi zhōu. chū, cháo tíng yǐ héng shān gōng xiān tún wèi zhōu, gōng fǔ jié zhì bù yī, yù hé ér yī zhī. zhì shì, hé shuò zhū jūn wéi wèi, nèi wài bù tōng yǐ lián yuè, dàn jiàn tǎ shàng shí jǔ huǒ ér yǐ. hé dá děng jì zhì, xiān yǐ qīn wèi bīng sān qiān cháng zhī, běi bīng xiǎo tuì, yì rì wéi jiě. shàng dēng chéng tiān mén kào jūn, jiē shòu shì xí móu kè, cì liáng mǎ yù dài, quán gěi yuè fèng běn shǎi, gài yì ēn yě.
十月己未朔,诏合达及枢密副使蒲阿救卫州。初,朝廷以恒山公仙屯卫州,公府节制不一,欲合而一之。至是,河朔诸军围卫,内外不通已连月,但见塔上时举火而已。合达等既至,先以亲卫兵三千尝之,北兵小退,翼日围解。上登承天门犒军,皆授世袭谋克,赐良马玉带,全给月俸本色,盖异恩也。
wèi jǐ, yǐ pú ā quán cān hé zhèng shì, tóng hé dá xíng shěng shì yú wén xiāng, yǐ bèi tóng guān. xiān shì, shǎn shěng yán bèi yù cè, cháo guān jí yì, shàng cè qīn zhēng, zhōng cè xìng shǎn, xià cè qì qín bǎo tóng guān. yì zhě wèi zhǐ kě zhù shǎn xī jūn yǐ jué yī zhàn, shǐ shǎn xī bù shǒu, hé nán yì bù kě bǎo. zhì shì, zì shǎn yǐ xī yì bù shǒu yǐ.
未几,以蒲阿权参和政事,同合达行省事于阌乡,以备潼关。先是,陕省言备御策,朝官集议,上策亲征,中策幸陕,下策弃秦保潼关。议者谓止可助陕西军以决一战,使陕西不守,河南亦不可保。至是,自陕以西亦不守矣。
bā nián zhēng yuè, běi shuài sù bù jué gōng pò xiǎo guān, cán lú shì zhū yáng, sǎn màn bǎi yú lǐ jiān. tóng guān zǒng shuài nà hé mǎi zhù lǜ jiā gǔ yí dí liè dū wèi gāo yīng jù zhī, qiú jiù dì èr shěng. shěng yǐ chén hé shàng zhōng xiào jūn yī qiān, dū wèi jiā gǔ zé jūn yī wàn wǎng yīng, běi jūn tuì, zhuī zhì gǔ kǒu ér hái. liǎng shěng zhé chēng dà jié, yǐ wén. jì ér běi jūn gōng fēng xiáng, èr shěng tí bīng chū guān èr shí lǐ, yǔ wèi běi jūn jiāo, zhì wǎn fù shōu bīng rù guān, fèng xiáng suì pò. èr shěng suì qì jīng zhào, yǔ yá gǔ tǎ qǐ qiān jū mín yú hé nán, liú qìng shān nú shǒu zhī. jiǔ yuè, běi bīng rù hé zhōng, shí èr xiāng fáng qiū hái shǎn, liàng yǐ jūn mǎ chū lěng shuǐ gǔ yǐ wéi shēng yuán.
八年正月,北帅速不泬攻破小关,残卢氏、朱阳,散漫百余里间。潼关总帅纳合买住率夹谷移迪烈、都尉高英拒之,求救地二省。省以陈和尚忠孝军一千,都尉夹谷泽军一万往应,北军退,追至谷口而还。两省辄称大捷,以闻。既而北军攻风翔,二省提兵出关二十里,与渭北军交,至晚复收兵入关,凤翔遂破。二省遂弃京兆,与牙古塔起迁居民于河南,留庆山奴守之。九月,北兵入河中,时二相防秋还陕,量以军马出冷水谷以为声援。
shí yī yuè, dèng zhōu bào, běi bīng dào ráo fēng guān, yóu jīn zhōu ér dōng. yú shì, liǎng shěng jūn rù dèng, qiǎn tí kòng liú tiān shān yǐ zhā fù xià xiāng yáng zhì zhì sī, yuē tóng yù běi bīng, qiě suǒ jūn shí. liǎng shěng yǐ qián yuè guǐ mǎo xíng, liú yáng wò yǎn jūn shǒu wén xiāng. wò yǎn xún bèi zhǐ qǔ luò nán lù rù shāng zhōu, tún fēng yáng chuān bèi shàng jīn, yǔ héng shān gōng xiān xiāng jǐ jiǎo. hé dá fù liú yù wǔ zhōng láng jiàng wán yán chén hé shàng yú wén xiāng nán shí wǔ lǐ, nǎi xíng. chén hé shàng yì suí ér wǎng. wò yǎn jūn bā qiān jí shāng zhōu zhī mù guā píng, yī rì yè chí sān bǎi lǐ rù táo huā bǎo, zhī běi bīng yóu fēng yáng ér dōng, yì dōng hái, huì dà jūn yú zhèn píng. héng shān gōng xiān wàn rén yuán zhù hú líng guān, zhì shì yì yóu jīng zǐ kǒu shùn yáng lái huì. shí èr yuè shuò, jù zhì dèng xià, tún shùn yáng. nǎi qiǎn tiān shān rù sòng.
十一月,邓州报,北兵道饶峰关,由金州而东。于是,两省军入邓,遣提控刘天山以劄付下襄阳制置司,约同御北兵,且索军食。两省以前月癸卯行,留杨沃衍军守阌乡。沃衍寻被旨取洛南路入商州,屯丰阳川备上津,与恒山公仙相掎角。合达复留御侮中郎将完颜陈和尚于阌乡南十五里,乃行。陈和尚亦随而往。沃衍军八千及商州之木瓜平,一日夜驰三百里入桃花堡,知北兵由丰阳而东,亦东还,会大军于镇平。恒山公仙万人元驻胡陵关,至是亦由荆子口、顺阳来会。十二月朔,俱至邓下,屯顺阳。乃遣天山入宋。
chū, sòng rén yú guó cháo jūn zhī bó zhī shū zhī, nà suì bì jiāng bǎi nián. nán dù yǐ hòu, sòng yǐ wǒ wèi bù zú lǜ, jué bù wǎng lái. gù xuān zōng nán fá, shì mǎ shé hào shí bù yī cún, suī gōng xiàn huái shàng shù zhōu, tú shǐ jiāo jiāng hàn zú zì qí shā lǔ bǎo qí sī yù ér yǐ. yòu xuān huī shǐ ào dūn ā hǔ shǐ běi fāng, běi zhōng dà chén yǒu yǐ yú dì tú zhǐ shì zhī yuē:" shāng zhōu zhì cǐ zhōng jūn mǎ jǐ hé?" yòu zhǐ xìng yuán yún:" wǒ bù cóng shāng zhōu, zé qǔ xìng yuán lù rù rǔ jiè yǐ." ā hǔ hái zòu, xuān zōng shén yōu zhī. āi zōng jí wèi, qún chén jiàn yán, kě yīn guó sāng qiǎn shǐ bào āi, fù yǐ yí liú wù, yīn yǔ zhī jiǎng jiě, jǐn chè biān bèi, gòng shǒu wǔ xiū zhī xiǎn. suì xià shěng yuàn yì zhī, ér dāng guó zhě yǒu yǎng ér bù néng fǔ zhī jí, jiē yǐ cháo tíng xiān qiǎn rén zé yú guó tǐ yǒu kuī wèi cí. yuán nián, shàng yù nán bǐ zhū shuài, qiǎn rén wǎng chú zhōu yǔ sòng tōng hǎo. sòng rén měi yǐ zòu bǐng wèi cí, hé shì suì bù jiǎng. rán shí nián zhī jiān, cháo tíng lǚ chì biān jiāng bù wàng qīn lüè, bǐ wǒ shāo dé xiū xī, sòng rén shǐ xìn zhī, suì yǒu jì hǎo zhī yì. jí tiān shān yǐ zhā fù zhì sòng, zhā fù zhě zhǐ huī zhī bié míng, sòng zhì shǐ chén gāi nù rǔ tiān shān, qiě yǐ è yǔ fù zhī. bào zhì, shí zhě jiē wèi qiè tàn.
初,宋人于国朝君之、伯之、叔之,纳岁币将百年。南渡以后,宋以我为不足虑,绝不往来。故宣宗南伐,士马折耗十不一存,虽攻陷淮上数州,徒使骄将悍卒恣其杀虏、饱其私欲而已。又宣徽使奥敦阿虎使北方,北中大臣有以舆地图指示之曰:“商州至此中军马几何?”又指兴元云:“我不从商州,则取兴元路入汝界矣。”阿虎还奏,宣宗甚忧之。哀宗即位,群臣建言,可因国丧遣使报哀,副以遗留物,因与之讲解,尽撤边备,共守武休之险。遂下省院议之,而当国者有仰而不能俯之疾,皆以朝廷先遣人则于国体有亏为辞。元年,上谕南鄙诸帅,遣人往滁州与宋通好。宋人每以奏禀为辞,和事遂不讲。然十年之间,朝廷屡敕边将不妄侵掠,彼我稍得休息,宋人始信之,遂有继好之意。及天山以劄付至宋,劄付者指挥之别名,宋制使陈该怒辱天山,且以恶语复之。报至,识者皆为窃叹。
wù chén, běi bīng dù hàn jiāng ér běi, zhū jiàng yǐ wéi kě chéng qí bàn dù jī zhī, pú ā bù cóng. bǐng zǐ, bīng bì dù, zhàn yú yǔ shān zhī qián, běi bīng xiǎo què, yíng yú sān shí lǐ zhī wài. èr xiāng yǐ dà jié yì bào, bǎi guān biǎo hè, zhū xiàng zhì jiǔ shěng zhōng, zuǒ chéng lǐ qī qiě xǐ qiě qì yuē:" fēi jīn rì zhī jié, shēng líng zhī huò, kě shèng yán zāi!" gài yǐ wéi shí rán yě. xiān shì, hé nán wén běi bīng chū ráo fēng, bǎi xìng wǎng wǎng rù chéng bì bǎo xiǎn gù, jí wén dí yǐ tuì, zhì yǒu yàn rán bù dòng zhě, bù èr sān rì yóu qí zhì, rén wú suǒ táo, xī wèi jié shū suǒ wù.
戊辰,北兵渡汉江而北,诸将以为可乘其半渡击之,蒲阿不从。丙子,兵毕渡,战于禹山之前,北兵小却,营于三十里之外。二相以大捷驿报,百官表贺,诸相置酒省中,左丞李蹊且喜且泣曰:“非今日之捷,生灵之祸,可胜言哉!”盖以为实然也。先是,河南闻北兵出饶峰,百姓往往入城壁、保险固,及闻敌已退,至有晏然不动者,不二三日游骑至,人无所逃,悉为捷书所误。
jiǔ nián zhēng yuè dīng yǒu, liǎng shěng jūn kuì yú yáng dí zhī sān fēng shān. chū, yǔ shān zhī zhàn, liǎng jūn xiāng jù, běi jūn sǎn màn ér běi, jīn jūn jù qí chéng xū xí jīng chéng, nǎi móu rù yuán. shí běi bīng qiǎn sān qiān qí qū hé shàng, yǐ èr shí yú rì, bì yáng nán yáng fāng chéng xiāng jiá zhì jīng zhū xiàn jiē pò, suǒ yǒu jī jù fén huǐ wú yú. jīn jūn yóu dèng ér dōng, wú suǒ yǎng jǐ, nǎi bìng shān rù yáng dí. jì xíng, běi bīng jí xí zhī, qiě xíng qiě zhàn, běi bīng shāng zhé yì duō. héng shān yī jūn wèi tū qí sān qiān suǒ chōng, jūn shū sǐ dòu, běi qí tuì zǒu. zhuī bēn zhī jì, hū dà wù sì sāi, liǎng shěng mìng shōu jūn. shǎo zhī, wù sàn nǎi qián, qián yī dà jiàn, zhǎng kuò shù lǐ, fēi cǐ wù zé běi bīng rén mǎ mǎn zhōng yǐ. míng rì, zhì sān fēng shān, suì kuì, shì zài pú ā chuán. hé dá zhī dà shì yǐ qù, yù xià mǎ zhàn, ér pú ā yǐ shī suǒ zài. hé dá yǐ shù bǎi qí zǒu jūn zhōu, běi bīng qiàn qí chéng wài gōng zhī, zǒu mén bù dé chū, nì kū shì zhōng, chéng pò, běi bīng fā ér shā zhī. shí cháo tíng bù zhī qí sǐ, huò yún yǐ zǒu jīng zhào, cì yǐ shǒu zhào, mù rén fǎng zhī. jí gōng biàn, nǎi yáng yán yuē:" rǔ jiā suǒ shì, wéi huáng hé yǔ hé dá ěr. jīn hé dá wèi wǒ shā, huáng hé wèi wǒ yǒu, bù jiàng hé dài?"
九年正月丁酉,两省军溃于阳翟之三峰山。初,禹山之战,两军相拒,北军散漫而北,金军惧其乘虚袭京城,乃谋入援。时北兵遣三千骑趋河上,已二十余日,泌阳、南阳、方城、襄、郏至京诸县皆破,所有积聚焚毁无余。金军由邓而东,无所仰给,乃并山入阳翟。既行,北兵即袭之,且行且战,北兵伤折亦多。恒山一军为突骑三千所冲,军殊死斗,北骑退走。追奔之际,忽大雾四塞,两省命收军。少之,雾散乃前,前一大涧,长阔数里,非此雾则北兵人马满中矣。明日,至三峰山,遂溃,事载蒲阿传。合达知大事已去,欲下马战,而蒲阿已失所在。合达以数百骑走钧州,北兵堑其城外攻之,走门不得出,匿窟室中,城破,北兵发而杀之。时朝廷不知其死,或云已走京兆,赐以手诏,募人访之。及攻汴,乃扬言曰:“汝家所恃,惟黄河与合达耳。今合达为我杀,黄河为我有,不降何待?”
hé dá shú zhī dí qíng, xí yú xíng zhèn, qiě zhòng yì qīng cái, yǔ xià tóng gān kǔ, yǒu fú huò jí fēn gěi, yù dí zé shēn xiān zhī ér bù bì, zhòng yì lè wèi zhī yòng, qí wéi rén yì kě zhī yǐ. zuǒ chéng zhāng xíng xìn cháng jiàn zhī yuē:" wán yán hé dá, jīn zhī liáng jiàng yě."
合达熟知敌情,习于行阵,且重义轻财,与下同甘苦,有俘获即分给,遇敌则身先之而不避,众亦乐为之用,其为人亦可知矣。左丞张行信尝荐之曰:“完颜合达,今之良将也。”
yí lá pú ā, běn qì dān rén, shǎo cóng jūn, yǐ láo zì qiān hù qiān dū tǒng. chū, āi zōng wèi huáng tài zǐ, kòng zhì shū mì yuàn, xuǎn chōng qīn wèi jūn zǒng lǐng, pèi jīn fú. yuán guāng èr nián dōng shí èr yuè gēng yín, xuān zōng jí dà jiàn, huáng tài zǐ yì mǔ xiōng yīng wáng shǒu chún xiān rù shì jí, tài zǐ zì dōng gōng kòu mén qiú jiàn, lìng pú ā zhōng jiǎ jù bīng tún yú gěn yuè, yǐ bèi fēi cháng. āi zōng jí wèi, cháng wèi jìn chén yán:" xiàng fēi pú ā, hé zhì yú cǐ." suì zì yáo shòu tóng zhī suī zhōu jūn zhōu shì, quán shū mì yuàn pàn guān, zì shì jūn guó dà jì duō cóng jué zhī.
移剌蒲阿,本契丹人,少从军,以劳自千户迁都统。初,哀宗为皇太子,控制枢密院,选充亲卫军总领,佩金符。元光二年冬十二月庚寅,宣宗疾大渐,皇太子异母兄英王守纯先入侍疾,太子自东宫扣门求见,令蒲阿衷甲聚兵屯于艮岳,以备非常。哀宗即位,尝谓近臣言:“向非蒲阿,何至于此。”遂自遥授同知睢州军州事,权枢密院判官,自是军国大计多从决之。
zhèng dà sì nián shí èr yuè, hé shuò jūn tū rù shāng zhōu, cán zhū yáng lú shì. pú ā nì zhàn zhì líng bǎo dōng, yù yóu qí shí yú, huò yī rén, yú jí tuì, pú ā zhé yǐ jié wén. shǎng shì xí móu kè, réng hòu cì zhī. rén gòng zhī qí wǎng shàng, ér wú gǎn yán, lì bù láng zhōng yáng jū rén yǐ wēi yán qǔ nù.
正大四年十二月,河朔军突入商州,残朱阳、卢氏。蒲阿逆战至灵宝东,遇游骑十余,获一人,余即退,蒲阿辄以捷闻。赏世袭谋克,仍厚赐之。人共知其罔上,而无敢言,吏部郎中杨居仁以微言取怒。
liù nián èr yuè bǐng chén, yǐ pú ā quán shū mì fù shǐ. zì qù nián xià, běi jūn zhī zài shǎn xī zhě qīn qīn zhì jīng zhōu, qiě zǔ qìng yáng liáng dào. pú ā zòu:" shǎn xī shè liǎng xíng shěng, běn yǐ fān wèi hé nán, jīn běi jūn zhī lái sān nián yú zī, xíng shěng tǒng jūn mǎ èr sān shí wàn, wèi cháng duì lěi, yì wèi cháng dé yī zhé jiàn, hé yòng xíng shěng." yuàn guān yì jù zòu jiāng lái xū yòng mì yuàn jūn mǎ gòu dàng, shàng bù yǔ zhě jiǔ zhī. shì hòu, yǐ chéng xiàng sài bù xíng shàng shū shěng shì yú guān zhōng, zhào píng zhāng zhèng shì hé dá hái cháo, bái sā yì zhào zhì quē, pú ā lǜ wán yán chén hé shàng zhōng xiào jūn yī qiān zhù bīn zhōu, qiě lìng guān běi shì. bā yuè bǐng shēn, pú ā zài fù lù zhōu. shí yuè yǐ wèi shuò, pú ā dōng hái.
六年二月丙辰,以蒲阿权枢密副使。自去年夏,北军之在陕西者骎骎至泾州,且阻庆阳粮道。蒲阿奏:“陕西设两行省,本以藩卫河南,今北军之来三年于兹,行省统军马二三十万,未尝对垒,亦未尝得一折箭,何用行省。”院官亦俱奏将来须用密院军马勾当,上不语者久之。是后,以丞相赛不行尚书省事于关中,召平章政事合达还朝,白撒亦召至阙,蒲阿率完颜陈和尚忠孝军一千驻邠州,且令观北势。八月丙申,蒲阿再复潞州。十月乙未朔,蒲阿东还。
shí èr yuè yǐ wèi, zhào pú ā yǔ zǒng shuài yá wú tǎ quán qiān shū mì yuàn shì é kě jiù qìng yáng. qī nián zhēng yuè, zhàn běi bīng yú dà chāng yuán, běi jūn hái, qìng yáng wéi jiě. zhào yǐ é kě tún bīn zhōu, pú ā yá wú tǎ hái jīng zhào. wèi jǐ, yǐ quán cān zhī zhèng shì yǔ hé dá xíng shěng yú wén xiāng. bā nián zhēng yuè, běi jūn rù shǎn xī, fèng xiáng pò, liǎng xíng shěng qì jīng zhào ér dōng, zhì luò yáng yì, bèi zhào yì hé zhōng shì, yǔ zài bái huá chuán.
十二月乙未,诏蒲阿与总帅牙吾塔、权签枢密院事讹可救庆阳。七年正月,战北兵于大昌原,北军还,庆阳围解。诏以讹可屯邠州,蒲阿、牙吾塔还京兆。未几,以权参知政事与合达行省于阌乡。八年正月,北军入陕西,凤翔破,两行省弃京兆而东,至洛阳驿,被召议河中事,语在白华传。
shí èr yuè, běi bīng jì zì hàn jiāng, liǎng shěng jūn rù dèng zhōu, yì dí suǒ cóng chū, wèi yóu guāng huà jié jiāng zhàn wèi biàn, fàng zhī dù ér zhàn wèi biàn zhāng huì yǐ" jié jiāng wèi biàn, zòng zhī dù, wǒ fù kōng xū, néng bù wéi suǒ kuì hū?" pú ā huī zhī yuē:" rǔ dàn zhī nán shì, yú běi shì hé zhī. wǒ xiàng yú yù zhōu dé zhì zhǐ yún,' shǐ bǐ zài shā qì, qiě dāng wǎng qiú zhī', kuàng jīn zì lái hū. rǔ děng gèng wù shì dà chāng yuán jiù wèi zhōu shàn chē huí zòng chū zhī." dìng zhù gāo fán jiē wèi pú ā cǐ yán wéi rán. hé dá nǎi wèn àn dé mù, mù yǐ wéi bù rán. jūn zhōng yǐ mù běi rén, zhī qí jūn qíng, cǐ yán wèi yǒu lǐ, rán bù néng duó pú ā zhī yì.
十二月,北兵济自汉江,两省军入邓州,议敌所从出,谓由光化截江战为便,放之渡而战为便、张惠以“截江为便,纵之渡,我腹空虚,能不为所溃乎?”蒲阿麾之曰:“汝但知南事,于北事何知。我向于裕州得制旨云,‘使彼在沙碛,且当往求之’,况今自来乎。汝等更勿似大昌原、旧卫州、扇车回纵出之。”定住、高、樊皆谓蒲阿此言为然。合达乃问按得木,木以为不然。军中以木北人,知其军情,此言为有理,然不能夺蒲阿之议。
shùn yáng liú èr shí rì, guāng huà tàn qí zhì, yún" qiān qí yǐ běi dù", liǎng shěng shì yè jìn jūn, bǐ xiǎo zhì yǔ shān, tàn zhě xù yún" běi qí yǐ jǐn jì". guǐ yǒu, běi jūn jiāng jìn, liǎng shěng lì jūn gāo shān, gè fēn jù dì shì, bù yíng yú shān qián, qí tún yú shān hòu. jiǎ xū, rì wèi chū, běi bīng zhì, dà shuài yǐ liǎng xiǎo qí qián dǎo lái guān, guān jìng bù qián, sàn rú yàn chì, zhuǎn shān lù chū qí bīng zhī hòu, fēn sān duì ér jìn, zī zhòng wài yú èr wàn rén. hé dá lìng zhū jūn," guān jīn rì shì shì, bù dàng zhàn, qiě dài zhī." é ér běi qí tū qián, jīn bīng bù dé bù zhàn, zhì yǐ duǎn bīng xiāng jiē, zhàn sān jiāo, běi qí shǎo tuì. běi bīng zhī zài xī zhě wàng pú ā qīn rào jiǎ qí hòu ér tū zhī, zhì yú sān, wèi pú chá dìng zhù lì jù ér tuì. dà shuài yǐ qí jù zhū jiàng, yì liáng jiǔ. hé dá zhī běi bīng yì xiàng. shí gāo yīng jūn fāng běi gù, ér běi bīng chū qí bèi yōng zhī, yīng jūn dòng, hé dá jǐ zhǎn yīng, yīng fù dū jūn lì zhàn. běi bīng shāo què guān biàn, yīng jūn dìng, fù yōng fán zé jūn, hé dá zhǎn yī qiān fū zhǎng, jūn shū sǐ dòu, nǎi què zhī.
顺阳留二十日,光化探骑至,云“千骑已北渡”,两省是夜进军,比晓至禹山,探者续云“北骑已尽济”。癸酉,北军将近,两省立军高山,各分据地势,步迎于山前,骑屯于山后。甲戌,日未出,北兵至,大帅以两小旗前导来观,观竟不前,散如雁翅,转山麓出骑兵之后,分三队而进,辎重外余二万人。合达令诸军,“观今日事势,不当战,且待之。”俄而北骑突前,金兵不得不战,至以短兵相接,战三交,北骑少退。北兵之在西者望蒲阿亲绕甲骑后而突之,至于三,为蒲察定住力拒而退。大帅以旗聚诸将,议良久。合达知北兵意向。时高英军方北顾,而北兵出其背拥之,英军动,合达几斩英,英复督军力战。北兵稍却观变,英军定,复拥樊泽军,合达斩一千夫长,军殊死斗,乃却之。
běi bīng huí zhèn, nán xiàng lái lù. liǎng shěng fù yì:" bǐ suī hào sān wàn, ér zī zhòng sān zhī yī yān. yòu xiāng chí èr sān rì bù dé shí, chéng qí què tuì dāng yōng zhī." zhāng huì zhǔ cǐ yì, pú ā yán:" jiāng lù yǐ jué, huáng hé bù bīng, bǐ rù zhòng dì, jiāng ān guī hū? hé yǐ sù wèi." bù cóng. yǐ hài, běi bīng hū bù zhī suǒ zài, yíng huǒ jì wú yī hào. liǎng shěng jí zhū jiàng yì, sì rì bú jiàn jūn, yòu bú jiàn yíng, dèng zhōu jīn sòng jí lù rén bù jué, ér yì wú jiàn zhě, qǐ nán dù ér guī hū? jǐ mǎo, luó qí nǎi zhī běi jūn zài guāng huà duì àn zǎo lín zhōng, zhòu zuò shí, yè bù xià mǎ, wàng lín zhōng wǎng lái, bù wǔ liù shí bù ér bù wén yīn xiǎng, qí yǒu móu kě zhī yǐ.
北兵回阵,南向来路。两省复议:“彼虽号三万,而辎重三之一焉。又相持二三日不得食,乘其却退当拥之。”张惠主此议,蒲阿言:“江路已绝,黄河不冰,彼入重地,将安归乎?何以速为。”不从。乙亥,北兵忽不知所在,营火寂无一耗。两省及诸将议,四日不见军,又不见营,邓州津送及路人不绝,而亦无见者,岂南渡而归乎?己卯,逻骑乃知北军在光化对岸枣林中,昼作食,夜不下马,望林中往来,不五六十步而不闻音响,其有谋可知矣。
chū, yǔ shān zhàn bà, yǒu èr qí mí rù yíng, wèn zhī, zhī běi bīng fán qī tóu xiàng, dà jiàng tǒng zhī. fù yǒu zhà xiáng zhě shí rén, bì yī léi mǎ qì sù jiān kǔ, liǎng shěng xìn zhī, yì yǐ féi mǎ, yǐn zhī jiǔ, jí nuǎn yī shí ér zhì zhī zhèn hòu, shí rén zhě jiē biān mǎ ér qù, shǐ wù qí wèi chān qí yě.
初,禹山战罢,有二骑迷入营,问之,知北兵凡七头项,大将统之。复有诈降者十人,弊衣羸马泣诉艰苦,两省信之,易以肥马,饮之酒,及暖衣食而置之阵后,十人者皆鞭马而去,始悟其为觇骑也。
gēng chén, liǎng shěng yì rù dèng jiù liáng, chén sì jiān dào lín hòu, běi bīng hū lái tū, liǎng shěng jūn yíng jī, jiāo suí zhī jì, běi bīng yǐ bǎi qí yāo zī zhòng ér qù, jīn bīng jǐ bù chéng liè, dǎi yè nǎi rù chéng, jù jūn shì mí lù, míng zhōng zhāo zhī. fán zé tún chéng xī, gāo yīng tún chéng dōng. jiǔ nián zhēng yuè rén wǔ shuò, yào bīng yú dèng chéng xià. běi bīng bù yǔ zhàn, dà jiàng shǐ lái suǒ jiǔ, liǎng shěng yǔ zhī èr shí píng. guǐ wèi, dà jūn fā dèng zhōu, qū jīng shī, qí èr wàn, bù shí sān wàn, qí shuài pú chá dìng zhù, pú chá dá jí bo, láng jiāng àn tè mù, zhōng xiào jūn zǒng lǐng jiā gǔ ài dá nèi zú dá lǔ huān, zǒng lǐng jiā gǔ yí tè lá, tí kòng bù jūn lín zī jùn wáng zhāng huì, tiǎn kòu dū wèi wán yán ā pái gāo yīng fán zé, zhōng jūn chén hé shàng, yǔ héng shān gōng wǔ xiān yáng wò yǎn jūn hé. shì rì, cì wǔ duǒ shān xià, qǔ yā lù, běi bīng yǐ sān qiān qí wěi zhī, suì zhù yíng dài yáng wǔ.
庚辰,两省议入邓就粮,辰巳间到林后,北兵忽来突,两省军迎击,交绥之际,北兵以百骑邀辎重而去,金兵几不成列,逮夜乃入城,惧军士迷路,鸣钟招之。樊泽屯城西,高英屯城东。九年正月壬午朔,耀兵于邓城下。北兵不与战,大将使来索酒,两省与之二十瓶。癸未,大军发邓州,趋京师,骑二万,步十三万,骑帅蒲察定住,蒲察答吉卜,郎将按忒木,忠孝军总领夹谷爱答、内族达鲁欢,总领夹谷移特剌,提控步军临淄郡王张惠,殄寇都尉完颜阿排、高英、樊泽,中军陈和尚,与恒山公武仙、杨沃衍军合。是日,次五朵山下,取鸦路,北兵以三千骑尾之,遂驻营待杨武。
yáng wǔ zhì, zhī shēn yù liǎng zhōu yǐ jiàng. qī rì zhì yè, yì běi qí míng rì dāng fù xí wǒ, bǐ zhǐ qí sān qiān, ér wǒ shì yǐ ruò, jiāng wèi suǒ qīng, dāng yǔ zhī zhàn. nǎi fú qí wǔ shí yú dèng zhōu dào. míng rì jūn xíng, běi qí xí zhī rú gù, jīn yǐ wàn rén yōng zhī ér dōng, fú fā, běi bīng nán bì. shì rì yǔ, sù zhú lín zhōng. gēng yín, dùn ān gāo. xīn mǎo, sù yā lù lǔ shān. hé xī jūn yǐ xiàn shēn yù, yōng lǎo yòu niú yáng qǔ yā lù, jīn jūn shì zhí zhī, duó qí niú yáng xiǎng jūn.
杨武至,知申、裕两州已降。七日至夜,议北骑明日当复袭我,彼止骑三千,而我示以弱,将为所轻,当与之战。乃伏骑五十于邓州道。明日军行,北骑袭之如故,金以万人拥之而东,伏发,北兵南避。是日雨,宿竹林中。庚寅,顿安皋。辛卯,宿鸦路、鲁山。河西军已献申、裕,拥老幼牛羊取鸦路,金军适值之,夺其牛羊饷军。
guǐ sì, wàng jūn zhōu, zhì shā hé, běi qí wǔ qiān dài yú hé běi, jīn jūn duó qiáo yǐ guò, běi jūn jí xī shǒu liǎn bì. jīn jūn zòng jī, běi jūn bù zhàn, fù nán dù shā hé. jīn jūn yù pán yíng, běi jūn fù dù hé lái xí. jīn jūn bù néng dé shí, yòu bù dé xiū xī. hé hūn, yǔ zuò, míng dàn biàn xuě. běi bīng zēng jí wàn rén, qiě xíng qiě zhàn, zhì huáng yú diàn, wàng jūn zhōu èr shí wǔ lǐ, yǔ xuě bù néng jìn, pán yíng sān rì. bǐng shēn, yī jìn shì rù jūn zhōng chuán zhǐ, jí zhū shuài tīng chǔ fèn, zhì zhǐ yún:" liǎng shěng jūn xī fù jīng shī, wǒ yù mén kào jūn, huàn yì yù mǎ, rán hòu chū zhàn wèi wǎn." fù yǒu mì zhǐ yún:" jìn zhī zhāng jiā wān tòu lòu èr sān bǎi qí, yǐ qiān wèi mèng liǎng zhōu, liǎng shěng dāng cháng qiè fáng bèi." lǐng zhǐ qì, pú ā fú xiù ér qǐ, hé dá yù zài yì, pú ā yán:" zhǐ cǐ ér yǐ, fù hé suǒ yì." gài yǐ duó pò yǐ. jūn jí xíng.
癸巳,望钧州,至沙河,北骑五千待于河北,金军夺桥以过,北军即西首敛避。金军纵击,北军不战,复南渡沙河。金军欲盘营,北军复渡河来袭。金军不能得食,又不得休息。合昏,雨作,明旦变雪。北兵增及万人,且行且战,致黄榆店,望钧州二十五里,雨雪不能进,盘营三日。丙申,一近侍入军中传旨,集诸帅听处分,制旨云:“两省军悉赴京师,我御门犒军,换易御马,然后出战未晚。”复有密旨云:“近知张家湾透漏二三百骑,已迁卫、孟两州,两省当常切防备。”领旨讫,蒲阿拂袖而起,合达欲再议,蒲阿言:“止此而已,复何所议。”盖已夺魄矣。军即行。
běi jūn zì běi dù zhě bì jí, qián hòu yǐ dà shù sāi qí jūn lù, wò yǎn jūn duó lù, dé zhī. hé dá yòu yì chén hé shàng xiān yōng shān shàng dà shì, bǐ zài zhěng dùn, jīn jūn yǐ jiē zhú lín, qù jūn zhōu zhǐ shí yú lǐ yǐ. jīn jūn suì jìn, běi jūn guǒ què sān fēng zhī dōng běi xī nán. wǔ gāo qián fēng yōng qí xī nán, yáng fán yōng qí dōng běi, běi bīng jù què, zhǐ yǒu sān fēng zhī dōng. zhāng huì àn dé lín lì shān shàng wàng běi bīng èr sān shí wàn, yuē hòu èr shí lǐ. àn dé mù yǔ zhāng huì móu yuē:" cǐ dì bù zhàn, yù hé wéi yé?" nǎi lǜ qí bīng wàn yú chéng shàng ér xià yōng zhī, běi bīng què. xū yú xuě dà zuò, bái wù bì kōng, rén bù xiāng dí. shí xuě yǐ sān rì, zhàn dì duō má tián, wǎng wǎng gēng sì wǔ guò, rén mǎ suǒ jiàn ní nào méi jìng. jūn shì bèi jiǎ gǔ jiāng lì xuě zhōng, qiāng shuò jié dòng rú chuán, jūn shì yǒu bù shí zhì sān rì zhě. běi bīng yǔ hé běi jūn hé, sì wài wéi zhī, chì xīn fán niú yáng ròu, gēng dì xiū xī. chéng jīn kùn bèi, nǎi kāi jūn zhōu lù zòng zhī zǒu, ér yǐ shēng jūn jiā jī zhī. jīn jūn suì kuì, shēng rú bēng shān, hū tiān qì kāi jì, rì guāng jiǎo rán, jīn jūn wú yī rén dé táo zhě.
北军自北渡者毕集,前后以大树塞其军路,沃衍军夺路,得之。合达又议陈和尚先拥山上大势,比再整顿,金军已接竹林,去钧州止十余里矣。金军遂进,北军果却三峰之东北、西南。武、高前锋拥其西南,杨、樊拥其东北,北兵俱却,止有三峰之东。张惠、按得林立山上望北兵二三十万,约厚二十里。按得木与张惠谋曰:“此地不战,欲何为耶?”乃率骑兵万余乘上而下拥之,北兵却。须臾雪大作,白雾蔽空,人不相觌。时雪已三日,战地多麻田,往往耕四五过,人马所践泥淖没胫。军士被甲骨僵立雪中,枪槊结冻如椽,军士有不食至三日者。北兵与河北军合,四外围之,炽薪燔牛羊肉,更递休息。乘金困惫,乃开钧州路纵之走,而以生军夹击之。金军遂溃,声如崩山,忽天气开霁,日光皎然,金军无一人得逃者。
wǔ xiān lǜ sān shí qí rù zhú lín zhōng, yáng fán zhāng sān jūn zhēng lù, běi bīng wéi zhī shù zhòng, jí gāo yīng cán bīng gòng zhàn yú shì lín cūn nán, wò yǎn zé yīng jiē sǐ, wéi zhāng huì bù chí dà qiāng fèn zhàn ér mò. pú ā zǒu jīng shī, wèi zhì, zhuī jí, qín zhī. qī yuè, xiè zhì guān shān, zhào wèn jiàng fǒu, wǎng fù shù bǎi yán, dàn yuē:" wǒ jīn guó dà chén, wéi dāng jīn guó jìng nèi sǐ ěr." suì jiàn shā.
武仙率三十骑入竹林中,杨、樊、张三军争路,北兵围之数重,及高英残兵共战于柿林村南,沃衍、泽、英皆死,惟张惠步持大枪奋战而殁。蒲阿走京师,未至,追及,擒之。七月,械至官山,召问降否,往复数百言,但曰:“我金国大臣,惟当金国境内死耳。”遂见杀。
zàn yuē: jīn zì nán dù, yòng bīng kè jié zhī gōng, shǐ bù jué shū, rán ér dì bù jiā pì, shā shāng xiāng dāng, jūn zǐ yí zhī. yì shí fá sòng, táng zhōu zhī yì, sàng shī qī bǎi, zhǔ jiàng é lùn nì zhī, ér yǐ jié wén. yù shǐ nà lán jiū zhī, xuān zōng jiǎng yù shǐ, ér bù zuì é lùn, shì jūn chén xiāng shuài ér wèi xū shēng yě. yǔ shān zhī jié, liǎng shěng wèi qī, suì zhì wù guó, qǐ fēi xuān zōng qián shì yǒu yǐ qǐ zhī yé? zhì yú sān fēng shān zhī bài, bù kě shōu shí, shàng xià mù è yí, ér jīn shì yǐ qù shí jiǔ. tiān cháo qǔ dào xiāng hàn, xuán jūn shēn rù, jī quán ruò shén, yòu huò tiān zhù, yòng néng fàn bīng jiā zhī suǒ jì, yǐ jiàn wàn shì zhī jùn gōng, hé dá suī liáng jiàng, hé zú yǐ dāng zhī. pú ā wú móu, dú yǐ yī sǐ wú kuì, yóu zú qǔ yān ěr.
赞曰:金自南渡,用兵克捷之功,史不绝书,然而地不加辟,杀伤相当,君子疑之。异时伐宋,唐州之役,丧师七百,主将讹论匿之,而以捷闻。御史纳兰纠之,宣宗奖御史,而不罪讹论,是君臣相率而为虚声也。禹山之捷,两省为欺,遂致误国,岂非宣宗前事有以启之耶?至于三峰山之败,不可收拾,上下〈目咢〉眙,而金事已去十九。天朝取道襄、汉,悬军深入,机权若神,又获天助,用能犯兵家之所忌,以建万世之俊功,合达虽良将,何足以当之。蒲阿无谋,独以一死无愧,犹足取焉尔。