huò wèn yuē:" xián shèng zhī kōng shēng, bì yǒu yǐ yòng qí xīn. shàng zì kǒng mò zhī dǎng, xià zhì gǒu mèng zhī tú, jiào xùn bì zuò chuí wén. hé yě?"
或问曰:“贤圣之空生,必有以用其心。上自孔、墨之党,下至苟、孟之徒,教训必作垂文。何也?”
duì yuē: shèng rén zuò jīng, yì zhě zhuàn jì, kuāng jì báo sú, qū mín shǐ zhī guī shí chéng yě. àn liù lüè zhī shū, wàn sān qiān piān, zēng shàn xiāo è, gē jié héng tà, qū yì yóu màn, qī biàn dào shàn, guī zhèng dào yān. kǒng zǐ zuò chūn qiū, zhōu mín bì yě. gù cǎi qiú háo máo zhī shàn, biǎn xiān jiè zhī è, bō luàn shì, fǎn zhū zhèng, rén dào jiā, wáng dào bèi, suǒ yǐ jiǎn yā mí báo zhī sú zhě, xī jù mì zhì. fū fáng jué bù bèi, yǒu shuǐ yì zhī hài wǎng jiě bù jié, yǒu shòu shī zhī huàn. shì gù zhōu dào bù bì, zé mín bù wén báo mín bù wén báo, chūn qiū bù zuò. yáng mò zhī xué bù luàn rú yì, zé mèng zǐ zhī chuán bù zào hán guó bù xiǎo ruò, fǎ dù bù huài fèi, zé hán fēi zhī shū bù wéi gāo zǔ bù biàn dé tiān xià, mǎ shàng zhī jì wèi zhuǎn, zé lù jiǎ zhī yǔ bù zòu zhòng shì bù shī shí, fán lùn bù huài luàn, zé huán tán zhī lùn bù qǐ. gù fū xián shèng zhī xīng wén yě, qǐ shì bù kōng wèi, yīn yīn bù wàng zuò. zuò yǒu yì yú huà, huà yǒu bǔ yú zhèng. gù hàn lì lán tái zhī guān, xiào shěn qí shū, yǐ kǎo qí yán. dǒng zhòng shū zuò dào shù zhī shū, pō yán zāi yì zhèng zhì suǒ shī, shū chéng wén jù, biǎo zài hàn shì. zhǔ fù yǎn jí zhī, wū zòu qí shū. tiān zǐ xià zhòng shū yú lì, dāng wèi zhī xià yú. zhòng shū dāng sǐ, tiān zǐ shè zhī. fū zhòng shū yán zāi yì zhī shì, xiào wǔ yóu bù zuì ér zūn qí shēn, kuàng suǒ lùn wú chù jì zhī yán, hé dào shí zhī shì, shōu gù shí zhī yǔ hū! gù fū xián rén zhī zài shì yě, jìn zé jìn zhōng xuān huà, yǐ míng cháo tíng tuì zé chēng lùn biǎn shuō, yǐ jué shī sú. sú yě bù zhī hái, zé lì dào qīng wèi fēi lùn zhě bù zhuī jiù, zé mí luàn bù jué wù.
对曰:圣人作经,艺者传记,匡济薄俗,驱民使之归实诚也。案六略之书,万三千篇,增善消恶,割截横拓,驱役游慢,期便道善,归政道焉。孔子作《春秋》,周民弊也。故采求毫毛之善,贬纤介之恶,拨乱世,反诸正,人道浃,王道备,所以检押靡薄之俗者,悉具密致。夫防决不备,有水溢之害;网解不结,有兽失之患。是故周道不弊,则民不文薄;民不文薄,《春秋》不作。杨、墨之学不乱〔儒〕义,则孟子之传不造;韩国不小弱,法度不坏废,则韩非之书不为;高祖不辨得天下,马上之计未转,则陆贾之语不奏;众事不失实,凡论不坏乱,则桓谭之论不起。故夫贤圣之兴文也,起事不空为,因因不妄作。作有益於化,化有补於正。故汉立兰台之官,校审其书,以考其言。董仲舒作道术之书,颇言灾异政治所失,书成文具,表在汉室。主父偃嫉之,诬奏其书。天子下仲舒於吏,当谓之下愚。仲舒当死,天子赦之。夫仲舒言灾异之事,孝武犹不罪而尊其身,况所论无触忌之言,核道实之事,收故实之语乎!故夫贤人之在世也,进则尽忠宣化,以明朝廷;退则称论贬说,以觉失俗。俗也不知还,则立道轻为非;论者不追救,则迷乱不觉悟。
shì gù lùn héng zhī zào yě, qǐ zhòng shū bìng shī shí, xū wàng zhī yán shèng zhēn měi yě. gù xū wàng zhī yǔ bù chù, zé huá wén bú jiàn xī huá wén fàng liú, zé shí shì bú jiàn yòng. gù lùn héng zhě, suǒ yǐ quán qīng zhòng zhī yán, lì zhēn wěi zhī píng, fēi gǒu diào wén shì cí, wèi qí wěi zhī guān yě. qí běn jiē qǐ rén jiān yǒu fēi, gù jǐn sī jí xīn, yǐ jī shì sú. shì sú zhī xìng, hào qí guài zhī yǔ, shuō xū wàng zhī wén. hé zé? shí shì bù néng kuài yì, ér huá xū jīng ěr dòng xīn yě. shì gù cái néng zhī shì, hǎo tán lùn zhě, zēng yì shí shì, wèi měi shèng zhī yǔ yòng bǐ mò zhě, zào shēng kōng wén, wèi xū wàng zhī chuán. tīng zhě yǐ wéi zhēn rán, shuō ér bù shě lǎn zhě yǐ wéi shí shì, chuán ér bù jué. bù jué, zé wén zài zhú bó zhī shàng bù shě, zé wù rù xián zhě zhī ěr. zhì huò nán miàn chēng shī, fù jiān wěi zhī shuō diǎn chéng pèi zǐ, dú xū wàng zhī shū. míng biàn rán fǒu, jí xīn shāng zhī, ān néng bù lùn? mèng zǐ shāng yáng mò zhī yì dà duó rú jiā zhī lùn, yǐn píng zhí zhī shuō, bāo shì yì fēi, shì rén yǐ wéi hǎo biàn. mèng zǐ yuē:" yǔ qǐ hǎo biàn zāi? yǔ bù dé yǐ!" jīn wú bù dé yǐ yě! xū wàng xiǎn yú zhēn, shí chéng luàn yú wěi, shì rén bù wù, shì fēi bù dìng, zǐ shī zá cè, wǎ yù jí róu, yǐ qíng yán zhī, qǐ wú xīn suǒ néng rěn zāi! wèi cān chéng zhě yuè zhí ér hū chē, cè dá fā xīn, kǒng shàng zhī wēi yě. fū lùn shuō zhě mǐn shì yōu sú, yǔ wèi cān chéng zhě tóng yī xīn yǐ. chóu jīng shén ér yōu hún pò. dòng xiōng zhōng zhī jìng qì, zéi nián sǔn shòu, wú yì yú xìng, huò zhòng yú yán huí, wéi fù huáng lǎo zhī jiào, fēi rén suǒ tān, bù dé yǐ, gù wèi lùn héng. wén lù ér zhǐ zhí, cí jiān ér qíng shí. qí zhèng wù yán zhì mín zhī dào. lùn héng zhū piān, shí sú jiān zhī fán rén suǒ néng jiàn, yǔ bǐ zuò zhě wú yǐ yì yě. ruò fú jiǔ xū sān zēng lùn sǐ dìng guǐ, shì sú suǒ jiǔ huò, rén suǒ bù néng jué yě. rén jūn zāo bì, gǎi jiào yú shàng rén chén yú huò, zuò lùn yú xià. xià shí dé, zé shàng jiào cóng yǐ. jì wù mí huò zhī xīn, shǐ zhī xū shí zhī fēn. shí xū zhī fēn dìng, ér huá wěi zhī wén miè. huá wěi zhī wén miè, zé chún chéng zhī huà rì yǐ niè yǐ.
是故《论衡》之造也,起众书并失实,虚妄之言胜真美也。故虚妄之语不黜,则华文不见息;华文放流,则实事不见用。故《论衡》者,所以铨轻重之言,立真伪之平,非苟调文饰辞,为奇伟之观也。其本皆起人间有非,故尽思极心,以〔讥〕世俗。世俗之性,好奇怪之语,说虚妄之文。何则?实事不能快意,而华虚惊耳动心也。是故才能之士,好谈论者,增益实事,为美盛之语;用笔墨者,造生空文,为虚妄之传。听者以为真然,说而不舍;览者以为实事,传而不绝。不绝,则文载竹帛之上;不舍,则误入贤者之耳。至或南面称师,赋奸伪之说;典城佩紫,读虚妄之书。明辨然否,疾心伤之,安能不论?孟子伤杨、墨之议大夺儒家之论,引平直之说,褒是抑非,世人以为好辩。孟子曰:“予岂好辩哉?予不得已!”今吾不得已也!虚妄显於真,实诚乱於伪,世人不悟,是非不定,紫失杂厕,瓦玉集糅,以情言之,岂吾心所能忍哉!卫骖乘者越职而呼车,恻怛发心,恐〔上〕之危也。夫论说者闵世忧俗,与卫骖乘者同一心矣。愁精神而幽魂魄。动胸中之静气,贼年损寿,无益於性,祸重於颜回,违负黄、老之教,非人所贪,不得已,故为《论衡》。文露而旨直,辞奸而情实。其《政务》言治民之道。《论衡》诸篇,实俗间之凡人所能见,与彼作者无以异也。若夫九《虚》、三《增》、《论死》、《订鬼》,世俗所久惑,人所不能觉也。人君遭弊,改教於上;人臣愚惑,作论於下。〔下〕实得,则上教从矣。冀悟迷惑之心,使知虚实之分。实虚之分定,而华伪之文灭。华伪之文灭,则纯诚之化日以孽矣。
huò yuē:" shèng rén zuò, xián zhě shù. yǐ xián ér zuò zhě, fēi yě. lùn héng zhèng wù, kě wèi zuò zhě." yuē: fēi zuò yě, yì fēi shù yě, lùn yě. lùn zhě, shù zhī cì yě. wǔ jīng zhī xìng, kě wèi zuò yǐ. tài shǐ gōng shū liú zi zhèng xù bān shū pí chuán, kě wèi shù yǐ. huán jūn shān xīn lùn zōu bó qí jiǎn lùn, kě wèi lùn yǐ. jīn guān lùn héng zhèng wù, huán zōu zhī èr lùn yě, fēi suǒ wèi zuò yě. zào duān gèng wéi, qián shǐ wèi yǒu, ruò cāng jié zuò shū, xī zhòng zuò chē shì yě. yì yán fú xī zuò bā guà, qián shì wèi yǒu bā guà, fú xī zào zhī, gù yuē zuò yě. wén wáng tú bā, zì yǎn wèi liù shí sì, gù yuē yǎn. wèi lùn héng zhī chéng, yóu liù shí sì guà, ér yòu fēi yě. liù shí sì guà yǐ zhuàng yǎn zēng yì, qí guà yì, qí shù duō. jīn lùn héng jiù shì sú zhī shū, dìng qí zhēn wěi, biàn qí shí xū, fēi zào shǐ gèng wéi, wú běn yú qián yě. rú shēng jiù xiān shī zhī shuō, jí ér nán zhī wén lì jiù yù zhī shì, fù ér kǎo zhī, wèi lùn héng wèi zuò, rú shēng wén lì wèi zuò hū?
或曰:“圣人作,贤者述。以贤而作者,非也。《论衡》、《政务》,可谓作者。”曰:〔非〕作也,亦非述也,论也。论者,述之次也。《五经》之兴,可谓作矣。太史公《书》、刘子政《序》、班叔皮《传》,可谓述矣。桓君山《新论》、邹伯奇《检论》,可谓论矣。今观《论衡》、《政务》,桓、邹之二论也,非所谓作也。造端更为,前始未有,若仓颉作书,奚仲作车是也。《易》言伏羲作八卦,前是未有八卦,伏羲造之,故曰作也。文王图八,自演为六十四,故曰衍。谓《论衡》之成,犹六十四卦,而又非也。六十四卦以状衍增益,其卦溢,其数多。今《论衡》就世俗之书,订其真伪,辩其实虚,非造始更为,无本於前也。儒生就先师之说,诘而难之;文吏就狱之事,覆而考之,谓《论衡》为作,儒生、文吏谓作乎?
shàng shū zòu jì, chén liè pián yí, jiē yù fǔ zhèng. jīn zuò shū zhě, yóu shàng shū zòu jì, shuō fā xiōng yì, wén chéng shǒu zhōng, qí shí yī yě. fū shàng shū wèi zhī zòu jì, zhuǎn yì qí míng wèi zhī shū. jiàn chū mèng nián, zhōng zhōu pō qiàn, yǐng chuān rǔ nán mín liú sì sàn, shèng zhǔ yōu huái, zhào shū shù zhì. lùn héng zhī rén, zòu jì jùn shǒu, yí jìn shē chǐ, yǐ bèi kùn fá. yán bù nà yòng, tuì tí jì cǎo, míng yuē bèi fá. jiǔ mí wǔ gǔ, shēng qǐ dào zéi, chén miǎn yǐn jiǔ, dào zéi bù jué, zòu jì jùn shǒu, jìn mín jiǔ. tuì tí jì cǎo, míng yuē jìn jiǔ. yóu cǐ yán zhī, fū zuò shū zhě, shàng shū zòu jì zhī wén yě. jì wèi zhī zào zuò shàng shū, shàng shū zòu jì shì zuò yě?
上书奏记,陈列便宜,皆欲辅政。今作书者,犹〔上〕书奏记,说发胸臆,文成手中,其实一也。夫上书谓之奏记,转易其名谓之书。建初孟年,中州颇歉,颍川、汝南民流四散,圣主忧怀,诏书数至。《论衡》之人,奏记郡守,宜禁奢侈,以备困乏。言不纳用,退题记草,名曰《备乏》。酒縻五谷,生起盗贼,沉湎饮酒,盗贼不绝,奏记郡守,禁民酒。退题记草,名曰《禁酒》。由此言之,夫作书者,上书奏记之文也。记谓之造作上书,上书奏记是作也?
jìn zhī chéng, ér chǔ zhī táo wù, lǔ zhī chūn qiū, rén shì gè bù tóng yě. yì zhī qián kūn, chūn qiū zhī" yuán", yáng shì zhī" xuán", bo qì hào bù jūn yě. yóu cǐ yán zhī, táng lín zhī zòu, gǔ yǒng zhī zhāng, lùn héng zhèng wù, tóng yī qū yě. hàn jiā jí bǐ mò zhī lín, shū lùn zhī zào, hàn jiā yóu duō. yáng chéng zi zhāng zuò" lè", yáng zi yún zào" xuán", èr jīng fā yú tái xià, dú yú quē yē, zhuō jué jīng ěr, bù shù ér zuò, cái yí shèng rén, ér hàn cháo bù jī. kuàng lùn héng xì shuō wēi lùn, jiě shì shì sú zhī yí, biàn zhào shì fēi zhī lǐ, shǐ hòu jìn xiǎo jiàn rán fǒu zhī fēn, kǒng qí fèi shī, zhe zhī jiǎn dú, zǔ jīng zhāng jù zhī shuō, xiān shī qí shuō zhī lèi yě. qí yán shēn shéng, dàn gē sú chuán. sú chuán bì huò, wěi shū fàng liú, xián tōng zhī rén, jí zhī wú yǐ. kǒng zǐ yuē:" shī rén jí zhī bù néng mò, qiū jí zhī bù néng fú." shì yǐ lùn yě. yù luàn yú shí, rén bù néng bié. huò ruò chǔ zhī wáng yǐn yǐ yù wèi shí, zú shǐ biàn hé shòu yuè zú zhī zhū. shì fǎn wèi fēi, xū zhuǎn wéi shí, ān néng bù yán? sú chuán jì guò, sú shū zhī wěi. ruò fú zōu yǎn wèi jīn tiān xià wèi yī zhōu, sì hǎi zhī wài yǒu ruò tiān xià zhě jiǔ zhōu. huái nán shū yán gòng gōng yǔ zhuān xū zhēng wèi tiān zǐ, bù shèng, nù ér chù bù zhōu zhī shān, shǐ tiān zhù zhé, dì wéi jué. yáo shí shí rì bìng chū, yáo shàng shè jiǔ rì lǔ yáng zhàn ér rì mù, yuán gē huī rì, rì wèi què hái. shì jiān shū chuán, duō ruò děng lèi, fú wàng xū wěi, méi duó zhèng shì. xīn zì yǒng, bǐ shǒu rǎo, ān néng bù lùn? lùn zé kǎo zhī yǐ xīn, xiào zhī yǐ shì, fú xū zhī shì, zhé lì zhèng yàn. ruò tài shǐ gōng zhī shū, jù xǔ yóu bù yǐn, yān tài zǐ dān bù shǐ rì zài zhōng. dú jiàn zhī zhě, mò bù chēng shàn.
晋之乘,而楚之檮杌,鲁之春秋,人事各不同也。《易》之乾坤,《春秋》之“元”,杨氏之“玄”,卜气号不均也。由此言之,唐林之奏,谷永之章,《论衡》、《政务》,同一趋也。汉家极笔墨之林,书论之造,汉家尤多。阳成子张作“乐”,扬子云造“玄”,二经发於台下,读於阙掖,卓绝惊耳,不述而作,材疑圣人,而汉朝不讥。况《论衡》细说微论,解释世俗之疑,辩照是非之理,使後进晓见然否之分,恐其废失,著之简牍,祖经章句之说,先师奇说之类也。其言伸绳,弹割俗传。俗传蔽惑,伪书放流,贤通之人,疾之无已。孔子曰:“诗人疾之不能默,丘疾之不能伏。”是以论也。玉乱於石,人不能别。或若楚之王尹以玉为石,卒使卞和受刖足之诛。是反为非,虚转为实,安能不言?俗传既过,俗书之伪。若夫邹衍谓今天下为一州,四海之外有若天下者九州。《淮南书》言共工与颛顼争为天子,不胜,怒而触不周之山,使天柱折,地维绝。尧时十日并出,尧上射九日;鲁阳战而日暮,援戈麾日,日为却还。世间书传,多若等类,浮妄虚伪,没夺正是。心渍涌,笔手扰,安能不论?论则考之以心,效之以事,浮虚之事,辄立证验。若太史公之书,据许由不隐,燕太子丹不使日再中。读见之者,莫不称善。
zhèng wù wèi jùn guó shǒu xiāng xiàn yì lìng zhǎng chén tōng zhèng shì suǒ dāng shàng wù, yù lìng quán mín lì huà, fèng chēng guó ēn. lùn héng jiǔ xū sān zēng, suǒ yǐ shǐ yù wù shí chéng yě lùn sǐ dìng guǐ, suǒ yǐ shǐ yù báo sāng zàng yě. kǒng zǐ jìng tíng lì jí, bèi guān liǎn zhě bù xǐng. liú zi zhèng shàng báo zàng, fèng sòng cáng zhě bù yuē. guāng wǔ huáng dì cǎo chē máo mǎ, wèi míng qì zhě bù jiān. hé shì shū sú yán bù zài? xìn sǐ zhī yǔ wèn zhuó zhī yě. jīn zhe lùn sǐ jí sǐ wěi zhī piān, míng sǐ wú zhī, bù néng wéi guǐ, jì guān lǎn zhě jiāng yī xiǎo jiě yuē zàng, gèng wéi jié jiǎn. sī gài lùn héng yǒu yì zhī yàn yě. yán gǒu yǒu yì, suī zuò hé hài? cāng jié zhī shū, shì yǐ jì shì xī zhòng zhī chē, shì yǐ zì zài bó yú zhī yī, yǐ pì hán shǔ jié zhī wǎ wū, yǐ pì fēng yǔ. fū bù lùn qí lì hài, ér tú jī qí zào zuò, shì zé cāng jié zhī tú yǒu fēi, shì běn shí wǔ jiā jiē shòu zé yě. gù fū yǒu yì yě, suī zuò wú hài yě. suī wú hài, hé bǔ?
《政务》为郡国守相、县邑令长陈通政事所当尚务,欲令全民立化,奉称国恩。《论衡》九《虚》三《增》,所以使浴务实诚也;《论死》、《订鬼》,所以使浴薄丧葬也。孔子径庭丽级,被棺敛者不省。刘子政上薄葬,奉送藏者不约。光武皇帝草车茅马,为明器者不奸。何世书俗言不载?信死之语汶浊之也。今著《论死》及《死伪》之篇,明死无知,不能为鬼,冀观览者将一晓解约葬,更为节俭。斯盖《论衡》有益之验也。言苟有益,虽作何害?仓颉之书,世以纪事;奚仲之车,世以自载;伯余之衣,以辟寒暑;桀之瓦屋,以辟风雨。夫不论其利害,而徒讥其造作,是则仓颉之徒有非,《世本》十五家皆受责也。故夫有益也,虽作无害也。虽无害,何补?
gǔ yǒu mìng shǐ cǎi jué, yù guān fēng sú zhī xià qíng yě. shī zuò mín jiān, shèng wáng kě yún" rǔ mín yě, hé fā zuò", qiú zuì qí shēn, mò miè qí shī hū? jīn yǐ bù rán, gù shī chuán zhì jīn. lùn héng zhèng wù, qí yóu shī yě, jì wàng jiàn cǎi, ér yún yǒu guò. sī gài lùn héng zhī shū suǒ yǐ xìng yě. qiě fán zào zuò zhī guò, yì qí yán wàng ér bàng fěi yě. lùn héng shí shì jí wàng, qí shì xuān hàn huī guó yàn fú shèng bāo xū sòng zhī yán, wú fěi bàng zhī cí. zào zuò rú cǐ, kě yǐ miǎn yú zuì yǐ.
古有命使采爵,欲观风俗知下情也。《诗》作民间,圣王可云“汝民也,何发作”,囚罪其身,殁灭其诗乎?今已不然,故《诗》传〔至〕今。《论衡》、《政务》,其犹《诗》也,冀望见采,而云有过。斯盖《论衡》之书所以兴也。且凡造作之过,意其言妄而谤诽也。《论衡》实事疾妄,《齐世》、《宣汉》、《恢国》、《验符》、《盛褒》、《须颂》之言,无诽谤之辞。造作如此,可以免於罪矣。