chéng cái suǒ lùn, lùn cái néng xíng cāo, wèi yán xué zhī zhī shū qí yě. fū rú shēng zhī suǒ yǐ guò wén lì zhě, xué wèn rì duō, jiǎn liàn qí xìng, diāo zhuó qí cái yě. gù fū xué zhě suǒ yǐ fǎn qíng zhì xìng, jǐn cái chéng dé yě. cái jǐn dé chéng, qí bǐ yú wén lì, yì diāo zhuó zhě, chéng liàng duō yǐ. pín rén yǔ fù rén, jù jī qián bǎi, bìng wèi fù lǐ sǐ āi zhī jiā. zhī zhī zhě, zhī pín rén liè néng gòng bǎi, yǐ wéi fù rén ráo xiàn yǒu qí yú yě bù zhī zhī zhě, jiàn qián jù bǎi, yǐ wéi cái huò pín fù jiē ruò yī yě. wén lì rú shēng yǒu shì yú cǐ. jiē wèi yuàn lì, bìng diǎn yī cáo, jiāng zhī zhī zhě, zhī wén lì rú shēng bǐ tóng, ér rú shēng xiōng zhōng zhī cáng, shàng duō qí yú bù zhī zhī zhě, yǐ wéi jiē lì, shēn qiǎn duō shǎo tóng yī liàng, shī shí shén yǐ. dì xìng shēng cǎo, shān xìng shēng mù. rú dì zhǒng kuí jiǔ, shān shù zǎo lì, míng yuē měi yuán mào lín, bù fù yǔ yī héng dì yōng shān bǐ yǐ. wén lì rú shēng, yǒu shì yú cǐ, jù yǒu cái néng, bìng yòng bǐ mò, ér rú shēng qí yǒu xiān wáng zhī dào. xiān wáng zhī dào, fēi tú kuí jiǔ zǎo lì zhī wèi yě. héng nǚ zhī shǒu, fǎng jī zhī jīng rú huò qí néng, zhī jǐn cì xiù, míng yuē zhuō shū, bù fù yǔ héng nǚ kē yǐ. fū rú shēng yǔ wén lì chéng cái, ér rú shēng chǐ yǒu jīng zhuàn zhī xué, yóu nǚ gōng zhī jǐn cì xiù zhī qí yě.
《程材》所论,论材能行操,未言学知之殊奇也。夫儒生之所以过文吏者,学问日多,简练其性,雕琢其材也。故夫学者所以反情治性,尽才成德也。材尽德成,其比於文吏,亦雕琢者,程量多矣。贫人与富人,俱赍钱百,并为赙礼死哀之家。知之者,知贫人劣能共百,以为富人饶羡有奇余也;不知之者,见钱俱百,以为财货贫富皆若一也。文吏、儒生有似於此。皆为掾吏,并典一曹,将知之者,知文吏、儒生笔同,而儒生胸中之藏,尚多奇余;不知之者,以为皆吏,深浅多少同一量,失实甚矣。地性生草,山性生木。如地种葵韭,山树枣栗,名曰美园茂林,不复与一恆地庸山比矣。文吏、儒生,有似於此,俱有材能,并用笔墨,而儒生奇有先王之道。先王之道,非徒葵韭枣栗之谓也。恆女之手,纺绩织经;如或奇能,织锦刺绣,名曰卓殊,不复与恆女科矣。夫儒生与文吏程材,而儒生侈有经传之学,犹女工织锦刺绣之奇也。
pín rén hǎo làn, ér fù rén shǒu jié zhě, pín rén bù zú ér fù rén ráo chǐ. rú shēng bù wéi fēi, ér wén lì hǎo wèi jiān zhě, wén lì shǎo dào dé, ér rú shēng duō rén yì yě. pín rén fù rén, bìng wèi bīn kè, shòu cì yú zhǔ rén, fù rén bù cán ér pín rén cháng kuì zhě, fù rén yǒu yǐ xiào, pín rén wú yǐ fù yě. rú shēng wén lì, jù yǐ zhǎng lì wéi zhǔ rén zhě yě. rú shēng shòu zhǎng lì zhī lù, bào zhǎng lì yǐ dào wén lì kōng xiōng wú rén yì zhī xué, jū wǎng shí lù, zhōng wú yǐ xiào, suǒ wèi shī wèi sù cān zhě yě. sù zhě, kōng yě kōng xū wú dé, cān rén zhī lù, gù yuē sù cān. wú dào yì zhī yè, bù xiǎo zhèng zhì, mò zuò cháo tíng, bù néng yán shì, yǔ shī wú yì, gù yuē shī wèi. rán zé wén lì suǒ wèi shī wèi sù cān zhě yě. jū yòu shí jiā, jiàn jiāng qīng xié, qǐ néng jǔ jì chén yán dé shī hū? yī zé bù néng jiàn shì fēi, èr zé wèi fá bù gǎn zhí yán. lǐ yuē:" qíng yù qiǎo." qí néng lì yán zhě, wén chǒu bù hǎo, yǒu gǔ wú ròu, zhī yú bù zú, fàn gàn jiàng xiāng zhǐ, suì qǔ jiān xì. wèi dì zhàn zhě bù néng lì gōng míng, tān jué lù zhě bù néng jiàn yú shàng. wén lì tān jué lù, yī rì jū wèi, zhé yù tú lì, yǐ dāng zī yòng, qīn yú xùn shēn, bù wéi jiàng guān xiǎn yì. suī jiàn tài shān zhī è, ān kěn yáng jǔ máo fà zhī yán? shì lǐ rú cǐ, hé yòng zì jiě yú shī wèi sù cān hū? rú shēng xué dà yì, yǐ dào shì jiāng, bù kě zé zhǐ, yǒu dà chén zhī zhì, yǐ jīng miǎn wèi gōng zhèng zhī cāo, gǎn yán zhě yě, wèi yòu shū yuǎn. yuǎn ér jìn jiàn, lǐ wèi zhī chǎn, cǐ zé jùn xiàn zhī fǔ tíng suǒ yǐ cháng kuò wú rén zhě yě.
贫人好滥,而富人守节者,贫人不足而富人饶侈。儒生不为非,而文吏好为奸者,文吏少道德,而儒生多仁义也。贫人富人,并为宾客,受赐於主人,富人不惭而贫人常愧者,富人有以效,贫人无以复也。儒生、文吏,俱以长吏为主人者也。儒生受长吏之禄,报长吏以道;文吏空胸无仁义之学,居往食禄,终无以效,所谓尸位素餐者也。素者,空也;空虚无德,餐人之禄,故曰素餐。无道艺之业,不晓政治,默坐朝庭,不能言事,与尸无异,故曰尸位。然则文吏所谓尸位素餐者也。居右食嘉,见将倾邪,岂能举记陈言得失乎?一则不能见是非,二则畏罚不敢直言。《礼》曰:“情欲巧。”其能力言者,文丑不好,有骨无肉,脂腴不足,犯干将相指,遂取间郤。为地战者不能立功名,贪爵禄者不能谏於上。文吏贪爵禄,一日居位,辄欲图利,以当资用,侵渔徇身,不为将官显义。虽见太山之恶,安肯扬举毛发之言?事理如此,何用自解於尸位素餐乎?儒生学大义,以道事将,不可则止,有大臣之志,以经勉为公正之操,敢言者也,位又疏远。远而近谏,《礼》谓之谄,此则郡县之府庭所以常廓无人者也。
huò yuē:" wén lì bǐ zhā zhī néng, ér zhì dìng bù shū, kǎo lǐ fán shì, suī wú dào xué, jīn lì cái néng jǐn yú cháo tíng, cǐ yì bào shàng zhī xiào yàn yě." yuē: cǐ yǒu shì yú pín rén fù guān zhòng zé, pín wú yǐ cháng, zé shēn wéi guān zuò, zé nǎi bì jìng. fū guān zhī zuò, fēi wū wǔ zé qiáng bì yě. wū wǔ zé yòng fǔ jīn, qiáng bì zé yòng zhù chā. hé jīn fǔ, bǎ zhù chā, yǔ bǐ wò dāo chí bǐ hé yǐ shū? gǒu wèi zhì wén shū zhě bào shàng zhī xiào yàn, cǐ zé zhì wū wǔ qiáng bì zhī rén, yì bào shàng yě. jù wèi guān zuò, dāo bǐ fǔ jīn zhù chā jūn yě. bào bù mào sī, jiāo yì yǒu wáng, gè dé suǒ yuàn. rú shēng bào dào mào lù, wén lì wú suǒ bào, hé yòng mào yì? nóng shāng shū yè, suǒ chù zhī huò, huò bù kě tóng, jì qí jīng cū, liàng qí duō shǎo, qí chū yì zhě míng yuē fù rén, fù rén zài shì, xiāng lǐ yuàn zhī. fū xiān wáng zhī dào, fēi tú nóng shāng zhī huò yě, qí wèi zhǎng lì lì gōng zhì huà, fēi tú fù duō chū yì zhī róng yě. qiě rú shēng zhī yè, qǐ tú chū yì zāi? qí shēn jiǎn liàn, zhī lǜ guāng míng, jiàn shì fēi shěn, shěn yóu qí yě.
或曰:“文吏笔扎之能,而治定簿书,考理烦事,虽无道学,筋力材能尽於朝庭,此亦报上之效验也。”曰:此有似於贫人负官重责,贫无以偿,则身为官作,责乃毕竟。夫官之作,非屋庑则墙壁也。屋庑则用斧斤,墙壁则用筑锸。荷斤斧,把筑锸,与彼握刀持笔何以殊?苟谓治文书者报上之效验,此则治屋庑墙壁之人,亦报上也。俱为官作,刀笔斧斤筑锸钧也。抱布贸丝,交易有亡,各得所愿。儒生抱道贸禄,文吏无所抱,何用贸易?农商殊业,所畜之货,货不可同,计其精粗,量其多少,其出溢者名曰富人,富人在世,乡里愿之。夫先王之道,非徒农商之货也,其为长吏立功致化,非徒富多出溢之荣也。且儒生之业,岂徒出溢哉?其身简练,知虑光明,见是非审,审尤奇也。
zhēng suǒ yǔ zhòng shān zhī cái gàn tóng yě, fá yǐ wéi zhēng, xūn yǐ huǒ, yān rè jiū jiā, guāng sè zé rùn, ruò zhī yú táng, qí yào hào guǎng, huǒ zào zhī xiào jiā yě. xiù zhī wèi cì, jǐn zhī wèi zhī, héng sī yōng bó, hé yǐ yì zāi? jiā wǔ cǎi zhī qiǎo, shī zhēn lǚ zhī shì, wén zhāng xuàn yào, fǔ fú huá chóng, shān lóng rì yuè. xué shì yǒu wén zhāng, yóu sī bó zhī yǒu wǔ sè zhī qiǎo yě. běn zhì bù néng xiāng guò, xué yè jī jù, chāo yú duō yǐ. wù shí wú zhōng hé zhě wèi zhī yù, wú dāo fǔ zhī duàn zhě wèi zhī pǔ. wén lì bù xué, shì zhī jiào wú hé yě, yù pǔ zhī rén, shú yǔ chéng zāi? gǔ yuē qiè, xiàng yuē cuō, yù yuē zuó, shí yuē mó, qiè zuó mo, nǎi chéng bǎo qì. rén zhī xué wèn zhī néng chéng jiù, yóu gǔ xiàng yù shí qiè cuō zuó mo yě. suī yù wù yòng, xián jūn qí shě zhū? sūn wǔ hé lú, shì zhī shàn yòng bīng zhě yě, zhī huò xué qí fǎ zhě, zhàn bì shèng. bù xiǎo shén bó zhī zhèn, bù zhī jī cì zhī shù zhě, qiáng shǐ zhī jūn, jūn fù shī bài, wú qí fǎ yě. gǔ zhī shǐ shú yuē sù. chōng zhī yú jiù, bǒ qí bǐ kāng zhēng zhī yú zèng, cuàn zhī yǐ huǒ, chéng shú wèi fàn, nǎi gān kě shí. kě shí ér shí zhī, wèi shēng jī yú chéng yě. sù wèi wèi mǐ, mǐ wèi chéng fàn, qì xīng wèi shú, shí zhī shāng rén. fū rén zhī bù xué, yóu gǔ wèi chéng sù, mǐ wèi wèi fàn yě. zhī xīn luàn shǎo, yóu shí xīng gǔ, qì shāng rén yě. xué shì jiǎn liàn yú xué, chéng shú yú shī, shēn zhī yǒu yì, yóu gǔ chéng fàn, shí zhī shēng jī yú yě. tóng xī wèi cǎi, zài zhòng shí zhī jiān, gōng shī záo jué, lú tuó zhù shuò nǎi chéng qì. wèi gèng lú tuó, míng yuē jī shí, jī shí yǔ bǐ lù pàn zhī wǎ shān jiān zhī lì, yī shí yě. gù fū gǔ wèi chōng zhēng yuē sù, tóng wèi zhù shuò yuē jī shí, rén wèi xué wèn yuē méng. méng zhě, zhú mù zhī lèi yě. fū zhú shēng yú shān, mù zhǎng yú lín, wèi zhī suǒ rù. jié zhú wèi tǒng, pò yǐ wéi dié, jiā bǐ mò zhī jī, nǎi chéng wén zì, dà zhě wèi jīng, xiǎo zhě wèi zhuàn jì. duàn mù wèi qiàn, zhī wèi bǎn, lì jiā guā xiāo, nǎi chéng zòu dú. fū zhú mù, cū jū zhī wù yě, diāo zhuó kè xuē, nǎi chéng wéi qì yòng. kuàng rén hán tiān dì zhī xìng, zuì wéi guì zhě hū!
蒸所与众山之材干同也,〔伐〕以为蒸,熏以火,烟热究浃,光色泽润,爇之於堂,其耀浩广,火灶之效加也。绣之未刺,锦之未织,恆丝庸帛,何以异哉?加五采之巧,施针缕之饰,文章炫耀,黼黻华虫,山龙日月。学士有文章,犹丝帛之有五色之巧也。本质不能相过,学业积聚,超逾多矣。物实无中核者谓之郁,无刀斧之断者谓之朴。文吏不学,世之教无核也,郁朴之人,孰与程哉?骨曰切,象曰瑳,玉曰琢,石曰磨,切琢磨,乃成宝器。人之学问知能成就,犹骨象玉石切瑳琢磨也。虽欲勿用,贤君其舍诸?孙武、阖庐,世之善用兵者也,知或学其法者,战必胜。不晓什伯之阵,不知击刺之术者,强使之军,军覆师败,无其法也。谷之始熟曰粟。舂之於臼,簸其粃糠;蒸之於甑,爨之以火,成熟为饭,乃甘可食。可食而食之,味生肌腴成也。粟未为米,米未成饭,气腥未熟,食之伤人。夫人之不学,犹谷未成粟,米未为饭也。知心乱少,犹食腥谷,气伤人也。学士简练於学,成熟於师,身之有益,犹谷成饭,食之生肌腴也。铜锡未采,在众石之间,工师凿掘,炉橐铸铄乃成器。未更炉橐,名曰积石,积石与彼路畔之瓦、山间之砾,一实也。故夫谷未舂蒸曰粟,铜未铸铄曰积石,人未学问曰矇。矇者,竹木之类也。夫竹生於山,木长於林,未知所入。截竹为筒,破以为牒,加笔墨之迹,乃成文字,大者为经,小者为传记。断木为椠,之为板,力加刮削,乃成奏牍。夫竹木,粗苴之物也,雕琢刻削,乃成为器用。况人含天地之性,最为贵者乎!
bù rù shī mén, wú jīng zhuàn zhī jiào, yǐ yù pǔ zhī shí, bù xiǎo lǐ yì, lì zhī cháo tíng, zhí zé shù biǎo zhī lèi yě, qí hé yì zāi? shān yě cǎo mào, gōu lián zhǎn yì, nǎi chéng dào lù yě. shì wèi rù dào mén, xié è wèi chú, yóu shān yě cǎo mù wèi zhǎn yì, bù chéng lù yě. rǎn liàn bù bó, míng zhī yuē cǎi, guì jí zhī fú yě. wú rǎn liàn zhī zhì, míng hú cū, hú cū bù jí, sàng rén fú zhī. rén wú dào xué, shì huàn cháo tíng, qí bù néng zhāo zhì yě, yóu sàng rén fú cū, bù néng zhāo jí yě. néng xuē zhù liáng, wèi zhī mù jiàng. néng chuān záo xué kǎn, wèi zhī shì jiàng néng diāo zhuó wén shū, wèi zhī shǐ jiàng. fū wén lì zhī xué, xué zhì wén shū yě, dāng yǔ mù tǔ zhī jiàng tóng kē, ān dé chéng yú rú shēng zāi? yù shǐ zhī yù wén shū, bù shī fēn zhū yǒu sī zhī chén biān dòu, bù wù háng wǔ. qí qiǎo xí zhě, yì xiān xué zhī, rén bù guì zhě yě, xiǎo jiàn zhī néng, fēi zūn dà zhī zhí yě. wú jīng yì zhī běn, yǒu bǐ mò zhī mò, dà dào wèi zú ér xiǎo jì guò duō, suī yuē wú duō xué wèn, yù shǐ zhī zhī yǒu sī zhī huì yě. fàn shǔ liáng zhě yàn, cān zāo kāng zhě bǎo, suī jù yuē shí, wèi yú bù tóng. rú shēng wén lì, xué jù chēng xí, qí yú cháo tíng, yǒu yì bù jūn. zhèng zi pí shǐ yǐn hé wéi zhèng, zǐ chǎn bǐ yú wèi néng cāo dāo shǐ zhī gē yě. zǐ lù shǐ zi gāo wèi fèi zǎi, kǒng zǐ yuē:" zéi fū rén zhī zǐ." jiē yǐ wèi xué, bú jiàn dà dào yě. yī wú fāng shù, yún:" wú néng zhì bìng." wèn zhī yuē:" hé yòng zhì bìng?" yuē:" yòng xīn yì." bìng zhě bì bù xìn yě. lì wú jīng xué, yuē:" wú néng zhì mín." wèn zhī yuē:" hé yòng zhì mín?" yuē:" yǐ cái néng." shì yī wú fāng shù, yǐ xīn yì zhì bìng yě, bǎi xìng ān kěn xìn xiàng, ér rén jūn rèn yòng shǐ zhī hū? shǒu zhōng wú qián, zhī shì shǐ huò zhǔ wèn yuē" qián hé zài", duì yuē:" wú qián", huò zhǔ bì bù yǔ yě. fū xiōng zhōng bù xué, yóu shǒu zhōng wú qián yě. yù rén jūn rèn shǐ zhī, bǎi xìng xìn xiàng zhī, nài hé yě?
不入师门,无经传之教,以郁朴之实,不晓礼义,立之朝庭,植笮树表之类也,其何益哉?山野草茂,钩镰斩刈,乃成道路也。士未入道门,邪恶未除,犹山野草木未斩刈,不成路也。染练布帛,名之曰采,贵吉之服也。无染练之治,名縠粗,縠粗不吉,丧人服之。人无道学,仕宦朝庭,其不能招致也,犹丧人服粗,不能招吉也。能削柱梁,谓之木匠。能穿凿穴坎,谓之士匠;能雕琢文书,谓之史匠。夫文吏之学,学治文书也,当与木土之匠同科,安得程於儒生哉?御史之遇文书,不失分铢;有司之陈笾豆,不误行伍。其巧习者,亦先学之,人不贵者也,小贱之能,非尊大之职也。无经艺之本,有笔墨之末,大道未足而小伎过多,虽曰吾多学问,御史之知、有司之惠也。饭黍梁者餍,餐糟糠者饱,虽俱曰食,为腴不同。儒生文吏,学俱称习,其於朝庭,有益不钧。郑子皮使尹何为政,子产比於未能操刀使之割也。子路使子羔为费宰,孔子曰:“贼夫人之子。” 皆以未学,不见大道也。医无方术,云:“吾能治病。”问之曰:“何用治病?” 曰:“用心意。”病者必不信也。吏无经学,曰:“吾能治民。”问之曰:“何用治民?”曰:“以材能。”是医无方术,以心意治病也,百姓安肯信向,而人君任用使之乎?手中无钱,之市使货主问曰“钱何在”,对曰:“无钱”,货主必不与也。夫胸中不学,犹手中无钱也。欲人君任使之,百姓信向之,奈何也?