rú zhě lùn shèng rén, yǐ wèi qián zhī qiān suì, hòu zhī wàn shì, yǒu dú jiàn zhī míng, dú tīng zhī cōng, shì lái zé míng, bù xué zì zhī, bù wèn zì xiǎo, gù chēng shèng, zé shén yǐ. ruò shī guī zhī zhī jí xiōng, shī cǎo chēng shén, guī chēng líng yǐ. xián zhě cái xià bù néng jí, zhì liè bù néng liào, gù wèi zhī xián. fū míng yì zé shí shū, zhì tóng zé chēng jūn, yǐ shèng míng lùn zhī, zhī shèng rén zhuō jué, yǔ xián shū yě.
儒者論聖人,以為前知千歲,後知萬事,有獨見之明,獨聽之聰,事來則名,不學自知,不問自曉,故稱聖,則神矣。若蓍龜之知吉凶,蓍草稱神,龜稱靈矣。賢者才下不能及,智劣不能料,故謂之賢。夫名異則實殊,質同則稱鈞,以聖名論之,知聖人卓絕,與賢殊也。
kǒng zǐ jiāng sǐ, yí chèn shū, yuē: bù zhī hé yī nán zǐ, zì wèi qín shǐ huáng, shàng wǒ zhī táng, jù wǒ zhī chuáng, diān dào wǒ yī shang, zhì shā qiū ér wáng. qí hòu, qín wáng jiān tūn tiān xià, hào shǐ huáng, xún shòu zhì lǔ, guān kǒng zǐ zhái, nǎi zhì shā qiū, dào bìng ér bēng. yòu yuē: dǒng zhòng shū luàn wǒ shū. qí hòu, jiāng dū xiāng dǒng zhòng shū, lùn sī chūn qiū, zào zhe chuán jì. yòu shū yuē: wáng qín zhě, hú yě. qí hòu, èr shì hú hài, jìng wáng tiān xià. yòng sān zhě lùn zhī, shèng rén hòu zhī wàn shì zhī xiào yě. kǒng zǐ shēng bù zhī qí fù, ruò mǔ nì zhī, chuī lǜ zì zhī yīn sòng dài fū zi shì zhī shì yě. bù àn tú shū, bù wén rén yán, chuī lǜ jīng sī, zì zhī qí shì, shèng rén qián zhī qiān suì zhī yàn yě.
孔子將死,遺讖書,曰:「不知何一男子,自謂秦始皇,上我之堂,踞我之床,顛倒我衣裳,至沙丘而亡。」其後,秦王兼吞天下,號始皇,巡狩至魯,觀孔子宅,乃至沙丘,道病而崩。又曰:「董仲舒亂我書。」其後,江都相董仲舒,論思《春秋》,造著傳記。又書曰:「亡秦者,胡也。」其後,二世胡亥,竟亡天下。用三者論之,聖人後知萬世之效也。孔子生不知其父,若母匿之,吹律自知殷宋大夫子氏之世也。不案圖書,不聞人言,吹律精思,自知其世,聖人前知千歲之驗也。
yuē: cǐ jiē xū yě. àn shén guài zhī yán, jiē zài chèn jì, suǒ biǎo jiē xiào tú shū. wáng qín zhě hú, hé tú zhī wén yě. kǒng zǐ tiáo chàng zēng yì yǐ biǎo shén guài, huò hòu rén zhà jì, yǐ míng xiào yàn. gāo huáng dì fēng wú wáng, sòng zhī, fǔ qí bèi yuē: hàn hòu wǔ shí nián, dōng nán yǒu fǎn zhě, qǐ rǔ xié? dào jǐng dì shí, bì yǔ qī guó tōng móu fǎn hàn. jiàn cǐ yán zhě, huò shí guān qì jiàn xiàng, chù qí yǒu fǎn, bù zhī zhǔ míng. gāo zǔ jiàn bì zhī yǒng, zé wèi zhī shì. yuán cǐ yǐ lùn, kǒng zǐ jiàn shǐ huáng zhòng shū, huò shí dàn yán jiāng yǒu guān wǒ zhī zhái luàn wǒ zhī shū zhě, hòu rén jiàn shǐ huáng rù qí zhái, zhòng shū dú qí shū, zé zēng yì qí cí, zhe qí zhǔ míng. rú kǒng zǐ shén ér kōng jiàn shǐ huáng zhòng shū, zé qí zì wèi yīn hòu zi shì zhī shì, yì dāng mò ér zhī zhī, wú wèi chuī lǜ yǐ zì dìng yě. kǒng zǐ bù chuī lǜ, bù néng lì qí xìng, jí qí jiàn shǐ huáng, dǔ zhòng shū, yì fù yǐ chuī lǜ zhī lèi yǐ. àn shǐ huáng běn shì, shǐ huáng bù zhì lǔ, ān dé shàng kǒng zǐ zhī táng, jù kǒng zǐ zhī chuáng, diān dào kǒng zǐ zhī yī shang hū? shǐ huáng sān shí qī nián shí yuè guǐ chǒu chū yóu, zhì yún mèng, wàng sì yú shùn yú jiǔ yí. fú jiāng xià, guān jí kē, dù méi zhǔ, guò dān yáng, zhì qián táng, lín zhè jiāng, tāo è, nǎi xī bǎi èr shí lǐ, cóng shǎn zhōng dù, shàng huì jī, jì dà yǔ, lì shí kān sòng, wàng yú nán hǎi. hái guò, cóng jiāng chéng, páng hǎi shàng, běi zhì láng yá. zì láng yá běi zhì láo chéng shān, yīn zhì zhī fú, suì bìng hǎi, xī zhì píng yuán jīn ér bìng, bēng yú shā qiū píng tái. jì bù zhì lǔ, chèn jì hé jiàn, ér yún shǐ huáng zhì lǔ? zhì lǔ wèi kě zhī, qí yán kǒng zǐ yuē bù zhī hé yī nán zǐ zhī yán, yì wèi kě yòng. bù zhī hé yī nán zǐ zhī yán bù kě yòng, zé yán dǒng zhòng shū luàn wǒ shū yì fù bù kě xìn yě. xíng shì, wén jì jué cháng rén yán ěr, fēi tiān dì zhī shū, zé jiē yuán qián yīn gǔ, yǒu suǒ jù zhuàng. rú wú wén jiàn, zé wú suǒ zhuàng. fán shèng rén jiàn huò fú yě, yì kuí duān tuī lèi, yuán shǐ jiàn zhōng, cóng lǘ xiàng lùn cháo táng, yóu zhāo zhāo chá míng míng. chèn shū mì wén, yuǎn jiàn wèi rán, kōng xū àn mèi, yù dǔ wèi yǒu, dá wén zàn jiàn, zhuō jué guài shén, ruò fēi yōng kǒu suǒ néng yán.
曰:此皆虛也。案神怪之言,皆在讖記,所表皆效圖書。「亡秦者胡」,《河圖》之文也。孔子條暢增益以表神怪,或後人詐記,以明效驗。高皇帝封吳王,送之,拊其背曰:「漢後五十年,東南有反者,豈汝邪?」到景帝時,濞與七國通謀反漢。建此言者,或時觀氣見象,處其有反,不知主名。高祖見濞之勇,則謂之是。原此以論,孔子見始皇、仲舒,或時但言「將有觀我之宅」、「亂我之書」者,後人見始皇入其宅,仲舒讀其書,則增益其辭,著其主名。如孔子神而空見始皇、仲舒,則其自為殷後子氏之世,亦當默而知之,無為吹律以自定也。孔子不吹律,不能立其姓,及其見始皇,睹仲舒,亦復以吹律之類矣。案始皇本事,始皇不至魯,安得上孔子之堂,踞孔子之床,顛倒孔子之衣裳乎?始皇三十七年十月癸丑出遊,至雲夢,望祀虞舜於九嶷。浮江下,觀藉柯,度梅渚,過丹陽,至錢唐,臨浙江,濤惡,乃西百二十里,從陝中度,上會稽,祭大禹,立石刊頌,望於南海。還過,從江乘,旁海上,北至琅邪。自琅邪北至勞、成山,因至之罘,遂並海,西至平原津而病,崩於沙丘平台。既不至魯,讖記何見,而雲始皇至魯?至魯未可知,其言孔子曰「不知何一男子」之言,亦未可用。「不知何一男子」之言不可用,則言「董仲舒亂我書」亦復不可信也。行事,文記譎常人言耳,非天地之書,則皆緣前因古,有所據狀。如無聞見,則無所狀。凡聖人見禍福也,亦揆端推類,原始見終,從閭巷論朝堂,由昭昭察冥冥。讖書秘文,遠見未然,空虛暗昧,豫睹未有,達聞暫見,卓譎怪神,若非庸口所能言。
fàng xiàng shì lèi yǐ jiàn huò, tuī yuán wǎng yàn yǐ chù lái shì, xián zhě yì néng, fēi dú shèng yě. zhōu gōng zhì lǔ, tài gōng zhī qí hòu shì dāng yǒu xuē ruò zhī huàn tài gōng zhì qí, zhōu gōng dǔ qí hòu shì dāng yǒu jié shì zhī huò. jiàn fǎ shù zhī jí, dǔ huò luàn zhī qián yǐ. zhòu zuò xiàng zhù ér jī zǐ jī, lǔ yǐ ǒu rén zàng ér kǒng zǐ tàn, yuán xiàng zhù jiàn lóng gàn zhī huàn, ǒu rén dǔ xùn zàng zhī huò yě. tài gōng zhōu gōng jù jiàn wèi rán, jī zǐ kǒng zǐ bìng dǔ wèi yǒu, suǒ yóu jiàn fāng lái zhě, xián shèng tóng yě. lǔ hóu lǎo, tài zǐ ruò, cì shì zhī nǚ yǐ zhù ér xiào, yóu lǎo ruò zhī zhēng, jiàn bài luàn zhī zhào yě. fù rén zhī zhī, shàng néng tuī lèi yǐ jiàn fāng lái, kuàng shèng rén jūn zǐ, cái gāo zhì míng zhě hū! qín shǐ huáng shí nián, zhuāng xiāng wáng mǔ xià tài hòu hōng, xiào wén wáng hòu yuē huá yáng hòu, yǔ wén wáng zàng shòu líng, xià tài hòu zi zhuāng xiāng wáng zàng yú zhǐ yáng, gù xià tài hòu bié zàng dù líng, yuē: dōng wàng wú zi, xī wàng wú fū, hòu bǎi nián, páng dāng yǒu wàn jiā yì. qí hòu jiē rú qí yán. bì yǐ tuī lèi jiàn fāng lái wèi shèng, cì shì xià tài hòu shèng yě. qín zhāo wáng shí nián, chū lǐ zǐ zú, zàng yú wèi nán zhāng tái zhī dōng, yuē: hòu bǎi nián, dāng yǒu tiān zǐ gōng xié wǒ mù. zhì hàn xìng, zhǎng lè gōng zài qí dōng, wèi yāng gōng zài qí xī, wǔ kù zhèng zhí qí mù, jìng rú qí yán. xiān zhī zhī xiào, jiàn fāng lái zhī yàn yě. rú yǐ cǐ xiào shèng, chū lǐ zǐ shèng rén yě. rú fēi shèng rén, xiān zhī jiàn fāng lái bù zú yǐ míng shèng. rán zé chū lǐ zǐ jiàn tiān zǐ gōng xié qí mù yě, yì yóu xīn yǒu zhī yī chuān zhī dāng róng. xī xīn yǒu guò yī chuān, jiàn bèi fā ér jì zhě, yuē: bù jí bǎi nián, cǐ qí róng hū! qí hòu bǎi nián, jìn qiān lù hún zhī róng yú yī chuān yān, jìng rú qí yán. xīn yǒu zhī zhī dāng róng, jiàn bèi fā zhī zhào yě. chū lǐ zǐ zhī jiàn tiān zǐ gōng xié qí mù, yì jiàn bó píng zhī jī yě. hán xìn zàng qí mǔ, yì xíng yíng gāo chǎng dì, lìng qí páng kě zhì wàn jiā. qí hòu jìng yǒu wàn jiā chù qí mù páng. gù chū lǐ zǐ zhī jiàn bó píng tǔ yǒu gōng tái zhī zhào, yóu hán xìn zhī dǔ gāo chǎng wàn jiā zhī tái yě. xiān zhī zhī jiàn, fāng lái zhī shì, wú dá shì dòng tīng zhī cōng míng, jiē àn zhào chá jī, tuī yuán shì lèi. chūn qiū zhī shí, qīng dài fū xiāng yǔ huì yù, jiàn dòng zuò zhī biàn, tīng yán tán zhī guǐ, shàn zé míng jí xiáng zhī fú, è zé chù xiōng yāo zhī huò. míng fú chù huò, yuǎn tú wèi rán, wú shén guài zhī zhī, jiē yóu zhào lèi. yǐ jīn lùn zhī, gù fū kě zhī zhī shì zhě, sī lǜ suǒ néng jiàn yě bù kě zhī zhī shì, bù xué bù wèn bù néng zhī yě. bù xué zì zhī, bù wèn zì xiǎo, gǔ jīn xíng shì, wèi zhī yǒu yě. fū kě zhī zhī shì, tuī jīng sī zhī, suī dà wú nán bù kě zhī zhī shì, lì xīn xué wèn, suī xiǎo wú yì. gù zhì néng zhī shì, bù xué bù chéng, bù wèn bù zhī.
放象事類以見禍,推原往驗以處來事,〔賢〕者亦能,非獨聖也。周公治魯,太公知其後世當有削弱之患;太公治齊,周公睹其後世當有劫弒之禍。見法術之極,睹禍亂之前矣。紂作象箸而箕子譏,魯以偶人葬而孔子嘆,緣象箸見龍干之患,偶人睹殉葬之禍也。太公、周公俱見未然,箕子、孔子並睹未有,所由見方來者,賢聖同也。魯侯老,太子弱,次室之女倚柱而嘯,由老弱之徵,見敗亂之兆也。婦人之知,尚能推類以見方來,況聖人君子,才高智明者乎!秦始皇十年,莊襄王母夏太后薨,孝文王后曰華陽後,與文王葬壽陵,夏太后〔子〕〔莊〕襄王葬於〔芷陽〕,故夏太后別葬杜陵,曰:「東望吾子,西望吾夫,後百年,旁當有萬家邑。」其後皆如其言。必以推類見方來為聖,次室、夏太后聖也。秦昭王十年,樗里子卒,葬於渭南章台之東,曰:「後百年,當有天子宮挾我墓。」至漢興,長樂宮在其東,未央宮在其西,武庫正值其墓,竟如其言。先知之效,見方來之驗也。如以此效聖,樗里子聖人也。如非聖人,先知見方來不足以明聖。然則樗里子見天子宮挾其墓也,亦猶辛有知伊川之當戎。昔辛有過伊川,見被發而祭者,曰:「不及百年,此其戎乎!」其後百年,晉遷陸渾之戎於伊川焉,竟如〔其言〕。辛有之知當戎,見被發之兆也。樗里子之見天子〔宮〕挾其墓,亦見博平之〔基〕也。韓信葬其母,亦行營高敞地,令其旁可置萬家。其後竟有萬家處其墓旁。故樗里子之見博平〔土〕有宮台之兆,猶韓信之睹高敞萬家之台也。先知之見,方來之事,無達視洞聽之聰明,皆案兆察跡,推原事類。春秋之時,卿大夫相與會遇,見動作之變,聽言談之詭,善則明吉祥之福,惡則處凶妖之禍。明福處禍,遠圖未然,無神怪之知,皆由兆類。以今論之,故夫可知之事者,思慮所能見也;不可知之事,不學不問不能知也。不學自知,不問自曉,古今行事,未之有也。夫可知之事,推精思之,雖大無難;不可知之事,歷心學問,雖小無易。故智能之士,不學不成,不問不知。
nán yuē: fū xiàng tuō nián qī suì jiào kǒng zǐ. àn qī suì wèi rù xiǎo xué ér jiào kǒng zǐ, xìng zì zhī yě. kǒng zǐ yuē: shēng ér zhī zhī, shàng yě. xué ér zhī zhī, qí cì yě. fū yán shēng ér zhī zhī, bù yán xué wèn, wèi ruò xiàng tuō zhī lèi yě. wáng mǎng zhī shí, bó hǎi yǐn fāng nián èr shí yī, wú suǒ shī yǒu, xìng zhì kāi mǐn, míng dá liù yì. wèi dū mù chún yú cāng zòu: fāng bù xué, dé wén néng dú sòng, lùn yì yǐn wǔ jīng wén, wén shuō yì shì, yàn hé rén zhī xīn. dì zhēng fāng, shǐ shè fēi chóng, cè shè wú fú zhī zhě, tiān xià wèi zhī shèng rén. fū wú suǒ shī yǒu, míng dá liù yì, běn bù xué shū, dé wén néng dú, cǐ shèng rén yě. bù xué zì néng, wú shī zì dá, fēi shén rú hé?
難曰:夫項托年七歲教孔子。案七歲未入小學而教孔子,性自知也。孔子曰:「生而知之,上也。學而知之,其次也。」夫言生而知之,不言學問,謂若項托之類也。王莽之時,勃海尹方年二十一,無所師友,性智開敏,明達六藝。魏都牧淳於倉奏:「方不學,得文能讀誦,論義引《五經》文,文說議事,厭合人之心。」帝征方,使射蜚蟲,筴射無〔弗〕知者,天下謂之聖人。夫無所師友,明達六藝,本不學書,得文能讀,此聖人也。不學自能,無師自達,非神如何?
yuē: suī wú shī yǒu, yì yǐ yǒu suǒ wèn shòu yǐ bù xué shū, yǐ nòng bǐ mò yǐ. ér shǐ shēng chǎn, ěr mù shǐ kāi, suī yǒu shèng xìng, ān néng yǒu zhī? xiàng tuō qī suì, qí sān sì suì shí, ér shòu nà rén yán yǐ. yǐn fāng nián èr shí yī, qí shí sì wǔ shí, duō wén jiàn yǐ. xìng mǐn cái mào, dú sī wú suǒ jù, bù dǔ zhào xiàng, bù jiàn lèi yàn, què niàn bǎi shì zhī hòu, yǒu mǎ shēng niú, niú shēng lǘ, táo shēng lǐ, lǐ shēng méi, shèng rén néng zhī zhī hū? chén shì jūn, zi shì fù, rén rú yán yuān, xiào rú céng cān, yǒng rú bì yù, biàn rú cì yǔ, shèng rén néng jiàn zhī hū? kǒng zǐ yuē: qí huò jì zhōu zhě, suī bǎi shì kě zhī yě. yòu yuē: hòu shēng kě wèi, yān zhī lái zhě zhī bù rú jīn yě? lùn sǔn yì, yán kě zhī, chēng hòu shēng, yán yān zhī. hòu shēng nán chù, sǔn yì yì míng yě. cǐ shàng wèi yuǎn, fēi suǒ tīng chá yě. shǐ yī rén lì yú qiáng dōng, lìng zhī chū shēng, shǐ shèng rén tīng zhī qiáng xī, néng zhī qí hēi bái duǎn zhǎng xiāng lǐ xìng zì suǒ zì cóng chū hū? gōu yǒu liú sī, zé yǒu kū gǔ, fā shǒu lòu wáng, jī ròu fǔ jué, shǐ shèng rén xún zhī, néng zhī qí nóng shāng lǎo shào ruò suǒ fàn ér zuò sǐ hū? fēi shèng rén wú zhī, qí zhī wú yǐ zhī yě. zhī wú yǐ zhī, fēi wèn bù néng zhī yě. bù néng zhī, zé xián shèng suǒ gòng bìng yě.
曰:雖無師友,亦已有所問受矣;不學書,已弄筆墨矣。兒始生產,耳目始開,雖有聖性,安能有知?項托七歲,其三四歲時,而受納人言矣。尹方年二十一,其十四五時,多聞見矣。性敏才茂,獨思無所據,不睹兆象,不見類驗,卻念百世之後,有馬生牛,牛生驢,桃生李,李生梅,聖人能知之乎?臣弒君,子軾父,仁如顏淵,孝如曾參,勇如賁、育,辯如賜、予,聖人能見之乎?孔子曰:「其或繼周者,雖百世可知也。」又曰:「後生可畏,焉知來者之不如今也?」論損益,言「可知」,稱後生,言「焉知」。後生難處,損益易明也。此尚為遠,非所聽察也。使一人立於牆東,令之出聲,使聖人聽之牆西,能知其黑白、短長、鄉里、姓字所自從出乎?溝有流澌,澤有枯骨,發首陋亡,肌肉腐絕,使〔聖〕人詢之,能知其農商、老少、若所犯而坐死乎?非聖人無知,其知無以知也。知無以知,非問不能知也。不能知,則賢聖所共病也。
nán yuē: zhān hé zuò, dì zǐ shì, yǒu niú míng yú mén wài. dì zǐ yuē: shì hēi niú yě, ér bái tí. zhān hé yuē: rán. shì hēi niú yě ér bái qí tí. shǐ rén shì zhī, guǒ hēi niú ér yǐ bù guǒ qí tí. zhān hé, xián zhě yě, shàng néng tīng shēng ér zhī qí sè. yǐ shèng rén zhī zhì, fǎn bù néng zhī hū?
難曰:「詹何坐,弟子侍,有牛鳴於門外。弟子曰:『是黑牛也,而白蹄。』詹何曰:『然。是黑牛也』而白其蹄。使人視之,果黑牛而以布裹其蹄。詹何,賢者也,尚能聽聲而知其色。以聖人之智,反不能知乎?」
yuē: néng zhī hēi niú bái qí tí, néng zhī cǐ niú shuí zhī niú hū? bái qí tí zhě yǐ hé shì hū? fū shù shù zhí jiàn yī duān, bù néng jǐn qí shí. suī shěn yī shì, qū biàn wèn zhī, zhé bù néng jǐn zhī. hé zé? bù mù jiàn kǒu wèn, bù néng jǐn zhī yě. lǔ xī gōng èr shí jiǔ nián, jiè gé lú lái cháo, shě yú chāng yǎn zhī shàng, wén niú míng, yuē: shì niú shēng sān xī, jiē yǐ yòng yǐ. huò wèn: hé yǐ zhī zhī? yuē: qí yīn yún. rén wèn niú zhǔ, jìng rú qí yán. cǐ fù yòng shù shù, fēi zhī suǒ néng jiàn yě. guǎng hàn yáng wēng zhòng néng tīng niǎo shòu zhī yīn, chéng jiǎn mǎ zhī yě, tián jiān yǒu fàng miǎo mǎ zhě, xiāng qù shù lǐ, míng shēng xiāng wén. wēng zhòng wèi qí yù yuē: bǐ fàng mǎ mù miǎo. qí yù yuē: hé yǐ zhī zhī? yuē: mà cǐ yuán zhōng mǎ jiǎn, cǐ mǎ yì mà zhī miǎo. qí yù bù xìn, wǎng shì zhī, mù jìng miǎo yān. wēng zhòng zhī zhī mǎ shēng, yóu zhān hé jiè gé lú zhī tīng niú míng yě. jù shù rèn shù, xiāng hé qí yì, bù dá shì tīng, yáo jiàn liú mù yǐ chá zhī yě. fū tīng shēng yǒu shù, zé chá sè yǒu shù yǐ. tuī yòng shù shù, ruò xiān wén jiàn, zhòng rén bù zhī, zé wèi shén shèng. ruò kǒng zǐ zhī jiàn shòu, míng zhī yuē shēng々, tài shǐ gōng zhī jiàn zhāng liáng, shì fù rén zhī xíng yǐ. àn kǒng zǐ wèi cháng jiàn shēng々, zhì zhé néng míng zhī, tài shǐ gōng yǔ zhāng liáng yì shì, ér mù jiàn qí xíng. shǐ zhòng rén wén cǐ yán, zé wèi shén ér xiān zhī. rán ér kǒng zǐ míng shēng々, wén zhāo rén zhī gē tài shǐ gōng zhī jiàn zhāng liáng, guān xuān shì zhī huà yě. yīn jiàn mò shí, yòng sī shēn mì. zhòng rén kuò lüè, guǎ suǒ yì shí, jiàn xián shèng zhī míng wù, zé wèi zhī shén. tuī cǐ yǐ lùn, zhān hé jiàn hēi niú bái tí, yóu cǐ lèi yě. bǐ bù yǐ shù shù, zé xiān shí wén jiàn yú wài yǐ. fāng jīn zhàn shè shì zhī gōng, jù zhèng shù shù, shù shù bù zhōng, jí yǐ rén shì. rén shì yú shù shù ér yòng zhī zhě, yǔ shén wú yì. zhān hé zhī tú, fāng jīn zhàn shè shì zhě zhī lèi yě. rú yǐ zhān hé zhī tú, xìng néng zhī zhī, bù yòng shù shù, shì zé cháo jū zhě xiān zhī fēng, xué chù zhě xiān zhī yǔ. zhì míng zǎo chéng, xiàng tuō yǐn fāng qí shì yě.
曰:能知黑牛白其蹄,能知此牛誰之牛乎?白其蹄者以何事乎?夫術數直見一端,不能盡其實。雖審一事,曲辯問之,輒不能盡知。何則?不目見口問,不能盡知也。魯僖公二十九年,介葛盧來朝,舍於昌衍之上,聞牛鳴,曰:「是牛生三犧,皆已用矣。」或問:「何以知之?」曰:「其音雲。」人問牛主,竟如其言。此復用術數,非知所能見也。廣漢楊翁仲〔能〕聽鳥獸之音,乘蹇馬之野,田間有放眇馬〔者〕,相去〔數里〕,鳴聲相聞。翁仲謂其御曰:「彼放馬目眇。」其御曰:「何以知之?」曰:「罵此轅中馬蹇,此馬亦罵之眇。」其御不信,往視之,目竟眇焉。翁仲之知馬聲,猶詹何、介葛盧之聽牛鳴也。據術任數,相合其意,不達視聽,遙見流目以察之也。夫聽聲有術,則察色有數矣。推用術數,若先聞見,眾人不知,則謂神聖。若孔子之見獸,名之曰狌々,太史公之見張良,似婦人之形矣。案孔子未嘗見狌々,至輒能名之,太史公與張良異世,而目見其形。使眾人聞此言,則謂神而先知。然而孔子名狌々,聞《昭人之歌》;太史公之見張良,觀宣室之畫也。陰見默識,用思深秘。眾人闊略,寡所意識,見賢聖之名物,則謂之神。推此以論,詹何見黑牛白蹄,猶此類也。彼不以術數,則先時聞見於外矣。方今占射事之工,據正術數,術數不中,集以人事。人事於術數而用之者,與神無異。詹何之徒,方今占射事者之類也。如以詹何之徒,性能知之,不用術數,是則巢居者先知風,穴處者先知雨。智明早成,項托、尹方其是也。
nán yuē: huáng dì shēng ér shén líng, ruò ér néng yán. dì kù shēng ér zì yán qí míng. wèi yǒu wén jiàn yú wài, shēng zhé néng yán, chēng qí míng, fēi shén líng zhī xiào, shēng zhī zhī yàn hū?
難曰:「黃帝生而神靈,弱而能言。帝嚳生而自言其名。未有聞見於外,生輒能言,稱其名,非神靈之效,生知之驗乎?」
yuē: huáng dì shēng ér yán, rán ér mǔ huái zhī èr shí yuè shēng, jì qí yuè shù, yì yǐ èr suì zài mǔ shēn zhōng yǐ. dì kù néng zì yán qí míng, rán bù néng yán tā rén zhī míng, suī yǒu yī néng, wèi néng biàn tōng. suǒ wèi shén ér shēng zhī zhě, qǐ wèi shēng ér néng yán qí míng hū? nǎi wèi bù shòu ér néng zhī zhī, wèi de néng jiàn zhī yě. huáng dì dì kù suī yǒu shén líng zhī yàn, yì jiē zǎo chéng zhī cái yě. rén cái zǎo chéng, yì yǒu wǎn jiù, suī wèi jiù shī, jiā wèn shì xué. rén jiàn qí yòu chéng zǎo jiù, chēng zhī guò dù. yún xiàng tuō qī suì, shì bì shí suì, yún jiào kǒng zǐ, shì bì kǒng zǐ wèn zhī. yún huáng dì dì kù shēng ér néng yán, shì yì shù yuè. yún yǐn fāng nián èr shí yī, shì yì qiě sān shí. yún wú suǒ shī yǒu, yǒu bù xué shū, shì yì yóu xué jiā xí. shì sú bāo chēng guò shí, huǐ bài yù è. shì sú chuán yán yuān nián shí bā suì shēng tài shān, wàng jiàn wú chāng mén wài yǒu xì bái mǎ. dìng kǎo shí, yán yuān nián sān shí bù shēng tài shān, bù wàng wú chāng mén. xiàng tuō zhī chēng, yǐn fāng zhī yù, yán yuān zhī lèi yě.
曰:黃帝生而言,然而母懷之二十月生,計其月數,亦已二歲在母身中矣。帝嚳能自言其名,然不能言他人之名,雖有一能,未能遍通。所謂神而生知者,豈謂生而能言其名乎?乃謂不受而能知之,未得能見之也。黃帝、帝嚳雖有神靈之驗,亦皆早成之才也。人才早成,亦有晚就,雖未就師,家問室學。人見其幼成早就,稱之過度。雲項托七歲,是必十歲,雲教孔子,是必孔子問之。雲黃帝、帝嚳生而能言,是亦數月。雲尹方年二十一,是亦且三十。雲無所師友,有不學書,是亦遊學家習。世俗褒稱過實,毀敗愈惡。世俗傳顏淵年十八歲升太山,望見吳昌門外有系白馬。定考實,顏淵年三十不升太山,不望吳昌門。項托之稱,尹方之譽,顏淵之類也。
rén cái yǒu gāo xià, zhī wù yóu xué. xué zhī nǎi zhī, bù wèn bù shí. zi gòng yuē: fū zǐ yān bù xué, ér yì hé cháng shī zhī yǒu? kǒng zǐ yuē: wú shí yǒu wǔ ér zhì hū xué. wǔ dì sān wáng, jiē yǒu suǒ shī. yuē: shì yù wèi rén fǎ yě. yuē: jīng sī yì kě wèi rén fǎ. hé bì yǐ xué zhě? shì nán kōng zhī, xián shèng zhī cái néng lì yě. suǒ wèi shén zhě, bù xué ér zhī. suǒ wèi shèng zhě, xū xué yǐ shèng. yǐ shèng rén xué, zhī qí fēi shèng. tiān dì zhī jiān, hán xuè zhī lèi, wú xìng zhī zhě.
人才有高下,知物由學。學之乃知,不問不識。子貢曰:「夫子焉不學,而亦何常師之有?」孔子曰:「吾十有五而志乎學。」五帝、三王,皆有所師。曰:「是欲為人法也」。曰:精思亦可為人法。何必以學者?事難空知,賢聖之才能立也。所謂神者,不學而知。所謂聖者,須學以聖。以聖人學,知其非聖。天地之間,含血之類,無性知者。
shēng々 zhī wǎng, gān què zhī lái, bǐng tiān zhī xìng, zì rán zhě yě. rú yǐ shèng rén wèi ruò shēng々 hū? zé fū shēng々 zhī lèi, niǎo shòu yě. tóng yáo bù xué ér zhī, kě wèi shén ér xiān zhī yǐ. rú yǐ shèng rén wèi ruò tóng yáo hū? zé fū tóng yáo zhě, yāo yě. shì jiān shèng shén, yǐ wèi wū yǔ? guǐ shén yòng wū zhī kǒu gào rén. rú yǐ shèng rén wèi ruò wū hū? zé fū wèi wū zhě, yì yāo yě. yǔ yāo tóng qì, zé yǔ shèng yì lèi yǐ. wū yǔ shèng yì, zé shèng bù néng shén yǐ. bù néng shén, zé xián zhī dǎng yě. tóng dǎng, zé suǒ zhī zhě wú yǐ yì yě. jí qí yǒu yì, yǐ rù dào yě. shèng rén jí, xián zhě chí xián zhě cái duō, shèng rén zhì duō. suǒ zhī tóng yè, duō shǎo yì liàng suǒ dào yī tú, bù zōu xiāng guò.
狌々知徃,鳱鵲知來,稟天之性,自然者也。如以聖人為若狌々乎?則夫狌々之類,鳥獸也。僮謠不學而知,可謂神而先知矣。如以聖人為若僮謠乎?則夫僮謠者,妖也。世間聖神,以為巫與?鬼神用巫之口告人。如以聖人為若巫乎?則夫為巫者,亦妖也。與妖同氣,則與聖異類矣。巫與聖異,則聖不能神矣。不能神,則賢之黨也。同黨,則所知者無以異也。及其有異,以入道也。聖人疾,賢者遲;賢者才多,聖人智多。所知同業,多少異量;所道一途,步騶相過。
shì yǒu nán zhī yì xiǎo, xián shèng suǒ gòng guān sī yě. ruò fú wén zhì zhī fù, sān jiào zhī zhòng, zhēng shuò xiāng yuán, sǔn yì xiāng yīn, xián shèng suǒ gòng zhī yě. gǔ zhī shuǐ huǒ, jīn zhī shuǐ huǒ yě. jīn zhī shēng sè, hòu shì zhī shēng sè yě. niǎo shòu cǎo mù, rén mín hǎo è, yǐ jīn ér jiàn gǔ, yǐ cǐ ér zhī lái. qiān suì zhī qián, wàn shì zhī hòu, wú yǐ yì yě. zhuī guān shàng gǔ, tàn chá lái shì, wén zhì zhī lèi, shuǐ huǒ zhī bèi, xián shèng gòng zhī. jiàn zhào wén xiàng, tú huà huò fú, xián shèng gòng zhī. jiàn guài míng wù, wú suǒ yí huò, xián shèng gòng zhī. shì kě zhī zhě, xián shèng suǒ gòng zhī yě bù kě zhī zhě, shèng rén yì bù néng zhī yě. hé yǐ míng zhī? shǐ shèng kōng zuò xiān zhī yǔ yě, xìng néng yī shì zhī yuǎn dào, kǒng qiào bù pǔ, wèi zú yǐ lùn yě. suǒ lùn xiān zhī xìng dá zhě, jǐn zhī wàn wù zhī xìng, bì dǔ qiān dào zhī yào yě. rú zhī yī bù tōng èr, dá zuǒ bù jiàn yòu, piān bó bù chún, yǐ xiào bù jù, fēi suǒ wèi shèng yě. rú bì wèi zhī shèng, shì míng shèng rén wú yǐ qí yě. zhān hé zhī tú shèng, kǒng zǐ zhī dǎng yì chēng shèng, shì shèng wú yǐ yì yú xián, xián wú yǐ fá yú shèng yě. xián shèng jiē néng, hé yǐ chēng shèng qí yú xián hū? rú jù rèn yòng shù shù, xián hé yǐ bù jí shèng?
事有難知易曉,賢聖所共關思也。若夫文質之復,三教之重,正朔相緣,損益相因,賢聖所共知也。古之水火,今之水火也。今之聲色,後世之聲色也。鳥獸草木,人民好惡,以今而見古,以此而知來。千歲之前,萬世之後,無以異也。追觀上古,探察來世,文質之類,水火之輩,賢聖共之。見兆聞象,圖畫禍福,賢聖共之。見怪名物,無所疑惑,賢聖共之。事可知者,賢聖所共知也;不可知者,聖人亦不能知也。何以明之?使聖空坐先知雨也,性能一事知遠道,孔竅不普,未足以論也。所論先知性達者,盡知萬物之性,畢睹千道之要也。如知一不通二,達左不見右,偏駁不純,踦校不具,非所謂聖也。如必謂之聖,是明聖人無以奇也。詹何之徒聖,孔子之黨亦稱聖,是聖無以異於賢,賢無以乏於聖也。賢聖皆能,何以稱聖奇於賢乎?如俱任用術數,賢何以不及聖?
shí zhě, shèng xián bù néng xìng zhī, xū rèn ěr mù yǐ dìng qíng shí. qí rèn ěr mù yě, kě zhī zhī shì, sī zhī zhé jué bù kě zhī zhī shì, dài wèn nǎi jiě. tiān xià zhī shì, shì jiān zhī wù, kě sī ér zhī, yú fū néng kāi jīng bù kě sī ér zhī, shàng shèng bù néng shěng. kǒng zǐ yuē: wú cháng zhōng rì bù shí, zhōng yè bù qǐn yǐ sī, wú yì, bù rú xué yě. tiān xià shì yǒu bù kě zhī, yóu jié yǒu bù kě jiě yě. jiàn shuō shàn jiě jié, jié wú yǒu bù kě jiě. jié yǒu bù kě jiě, jiàn shuō bù néng jiě yě. fēi jiàn shuō bù néng jiě yě, jié yǒu bù kě jiě. jí qí jiě zhī, yòng bù néng yě. shèng rén zhī shì, shì wú bù kě zhī. shì yǒu bù kě zhī, shèng rén bù néng zhī, fēi shèng rén bù néng zhī, shì yǒu bù kě zhī. jí qí zhī zhī, yòng bù zhī yě. gù fū nán zhī zhī shì, xué wèn suǒ néng jí yě bù kě zhī zhī shì, wèn zhī xué zhī, bù néng xiǎo yě.
實者,聖賢不能性〔知〕,須任耳目以定情實。其任耳目也,可知之事,思之輒決;不可知之事,待問乃解。天下之事,世間之物,可思而〔知〕,愚夫能開精;不可思而知,上聖不能省。孔子曰:「吾嘗終日不食,終夜不寢以思,無益,不如學也。」天下事有不可知,猶結有不可解也。見說善解結,結無有不可解。結有不可解,見說不能解也。非見說不能解也,結有不可解。及其解之,用不能也。聖人知事,事無不可知。事有不可知,聖人不能知,非聖人不能知,事有不可知。及其知之,用不知也。故夫難知之事,學問所能及也;不可知之事,問之學之,不能曉也。