rú zhě lùn shèng rén, yǐ wéi qián zhī qiān suì, hòu zhī wàn shì, yǒu dú jiàn zhī míng, dú tīng zhī cōng, shì lái zé míng, bù xué zì zhī, bù wèn zì xiǎo, gù chēng shèng, zé shén yǐ. ruò shī guī zhī zhī jí xiōng, shī cǎo chēng shén, guī chēng líng yǐ. xián zhě cái xià bù néng jí, zhì liè bù néng liào, gù wèi zhī xián. fū míng yì zé shí shū, zhì tóng zé chēng jūn, yǐ shèng míng lùn zhī, zhī shèng rén zhuō jué, yǔ xián shū yě.
儒者论圣人,以为前知千岁,後知万事,有独见之明,独听之聪,事来则名,不学自知,不问自晓,故称圣,则神矣。若蓍龟之知吉凶,蓍草称神,龟称灵矣。贤者才下不能及,智劣不能料,故谓之贤。夫名异则实殊,质同则称钧,以圣名论之,知圣人卓绝,与贤殊也。
kǒng zǐ jiāng sǐ, yí chèn shū, yuē:" bù zhī hé yī nán zǐ, zì wèi qín shǐ huáng, shàng wǒ zhī táng, jù wǒ zhī chuáng, diān dǎo wǒ yī shang, zhì shā qiū ér wáng." qí hòu, qín wáng jiān tūn tiān xià, hào shǐ huáng, xún shòu zhì lǔ, guān kǒng zǐ zhái, nǎi zhì shā qiū, dào bìng ér bēng. yòu yuē:" dǒng zhòng shū luàn wǒ shū." qí hòu, jiāng dū xiāng dǒng zhòng shū, lùn sī chūn qiū, zào zhe zhuàn jì. yòu shū yuē:" wáng qín zhě, hú yě." qí hòu, èr shì hú hài, jìng wáng tiān xià. yòng sān zhě lùn zhī, shèng rén hòu zhī wàn shì zhī xiào yě. kǒng zǐ shēng bù zhī qí fù, ruò mǔ nì zhī, chuī lǜ zì zhī yīn sòng dài fū zi shì zhī shì yě. bù àn tú shū, bù wén rén yán, chuī lǜ jīng sī, zì zhī qí shì, shèng rén qián zhī qiān suì zhī yàn yě.
孔子将死,遗谶书,曰:“不知何一男子,自谓秦始皇,上我之堂,踞我之床,颠倒我衣裳,至沙丘而亡。”其後,秦王兼吞天下,号始皇,巡狩至鲁,观孔子宅,乃至沙丘,道病而崩。又曰:“董仲舒乱我书。”其後,江都相董仲舒,论思《春秋》,造著传记。又书曰:“亡秦者,胡也。”其後,二世胡亥,竟亡天下。用三者论之,圣人後知万世之效也。孔子生不知其父,若母匿之,吹律自知殷宋大夫子氏之世也。不案图书,不闻人言,吹律精思,自知其世,圣人前知千岁之验也。
yuē: cǐ jiē xū yě. àn shén guài zhī yán, jiē zài chèn jì, suǒ biǎo jiē xiào tú shū." wáng qín zhě hú", hé tú zhī wén yě. kǒng zǐ tiáo chàng zēng yì yǐ biǎo shén guài, huò hòu rén zhà jì, yǐ míng xiào yàn. gāo huáng dì fēng wú wáng, sòng zhī, fǔ qí bèi yuē:" hàn hòu wǔ shí nián, dōng nán yǒu fǎn zhě, qǐ rǔ xié?" dào jǐng dì shí, bì yǔ qī guó tōng móu fǎn hàn. jiàn cǐ yán zhě, huò shí guān qì jiàn xiàng, chù qí yǒu fǎn, bù zhī zhǔ míng. gāo zǔ jiàn bì zhī yǒng, zé wèi zhī shì. yuán cǐ yǐ lùn, kǒng zǐ jiàn shǐ huáng zhòng shū, huò shí dàn yán" jiāng yǒu guān wǒ zhī zhái"" luàn wǒ zhī shū" zhě, hòu rén jiàn shǐ huáng rù qí zhái, zhòng shū dú qí shū, zé zēng yì qí cí, zhe qí zhǔ míng. rú kǒng zǐ shén ér kōng jiàn shǐ huáng zhòng shū, zé qí zì wèi yīn hòu zi shì zhī shì, yì dāng mò ér zhī zhī, wú wéi chuī lǜ yǐ zì dìng yě. kǒng zǐ bù chuī lǜ, bù néng lì qí xìng, jí qí jiàn shǐ huáng, dǔ zhòng shū, yì fù yǐ chuī lǜ zhī lèi yǐ. àn shǐ huáng běn shì, shǐ huáng bù zhì lǔ, ān dé shàng kǒng zǐ zhī táng, jù kǒng zǐ zhī chuáng, diān dǎo kǒng zǐ zhī yī shang hū? shǐ huáng sān shí qī nián shí yuè guǐ chǒu chū yóu, zhì yún mèng, wàng sì yú shùn yú jiǔ yí. fú jiāng xià, guān jí kē, dù méi zhǔ, guò dān yáng, zhì qián táng, lín zhè jiāng, tāo è, nǎi xī bǎi èr shí lǐ, cóng shǎn zhōng dù, shàng kuài jī, jì dà yǔ, lì shí kān sòng, wàng yú nán hǎi. hái guò, cóng jiāng chéng, páng hǎi shàng, běi zhì láng yá. zì láng yá běi zhì láo chéng shān, yīn zhì zhī fú, suì bìng hǎi, xī zhì píng yuán jīn ér bìng, bēng yú shā qiū píng tái. jì bù zhì lǔ, chèn jì hé jiàn, ér yún shǐ huáng zhì lǔ? zhì lǔ wèi kě zhī, qí yán kǒng zǐ yuē" bù zhī hé yī nán zǐ" zhī yán, yì wèi kě yòng." bù zhī hé yī nán zǐ" zhī yán bù kě yòng, zé yán" dǒng zhòng shū luàn wǒ shū" yì fù bù kě xìn yě. xíng shì, wén jì jué cháng rén yán ěr, fēi tiān dì zhī shū, zé jiē yuán qián yīn gǔ, yǒu suǒ jù zhuàng. rú wú wén jiàn, zé wú suǒ zhuàng. fán shèng rén jiàn huò fú yě, yì kuí duān tuī lèi, yuán shǐ jiàn zhōng, cóng lǘ xiàng lùn cháo táng, yóu zhāo zhāo chá míng míng. chèn shū mì wén, yuǎn jiàn wèi rán, kōng xū àn mèi, yù dǔ wèi yǒu, dá wén zàn jiàn, zhuō jué guài shén, ruò fēi yōng kǒu suǒ néng yán.
曰:此皆虚也。案神怪之言,皆在谶记,所表皆效图书。“亡秦者胡”,《河图》之文也。孔子条暢增益以表神怪,或後人诈记,以明效验。高皇帝封吴王,送之,拊其背曰:“汉後五十年,东南有反者,岂汝邪?”到景帝时,濞与七国通谋反汉。建此言者,或时观气见象,处其有反,不知主名。高祖见濞之勇,则谓之是。原此以论,孔子见始皇、仲舒,或时但言“将有观我之宅”、“乱我之书”者,後人见始皇入其宅,仲舒读其书,则增益其辞,著其主名。如孔子神而空见始皇、仲舒,则其自为殷後子氏之世,亦当默而知之,无为吹律以自定也。孔子不吹律,不能立其姓,及其见始皇,睹仲舒,亦复以吹律之类矣。案始皇本事,始皇不至鲁,安得上孔子之堂,踞孔子之床,颠倒孔子之衣裳乎?始皇三十七年十月癸丑出游,至云梦,望祀虞舜於九嶷。浮江下,观藉柯,度梅渚,过丹阳,至钱唐,临浙江,涛恶,乃西百二十里,从陕中度,上会稽,祭大禹,立石刊颂,望於南海。还过,从江乘,旁海上,北至琅邪。自琅邪北至劳、成山,因至之罘,遂并海,西至平原津而病,崩於沙丘平台。既不至鲁,谶记何见,而云始皇至鲁?至鲁未可知,其言孔子曰“不知何一男子”之言,亦未可用。“不知何一男子”之言不可用,则言“董仲舒乱我书”亦复不可信也。行事,文记谲常人言耳,非天地之书,则皆缘前因古,有所据状。如无闻见,则无所状。凡圣人见祸福也,亦揆端推类,原始见终,从闾巷论朝堂,由昭昭察冥冥。谶书秘文,远见未然,空虚暗昧,豫睹未有,达闻暂见,卓谲怪神,若非庸口所能言。
fàng xiàng shì lèi yǐ jiàn huò, tuī yuán wǎng yàn yǐ chù lái shì, xián zhě yì néng, fēi dú shèng yě. zhōu gōng zhì lǔ, tài gōng zhī qí hòu shì dāng yǒu xuē ruò zhī huàn tài gōng zhì qí, zhōu gōng dǔ qí hòu shì dāng yǒu jié shì zhī huò. jiàn fǎ shù zhī jí, dǔ huò luàn zhī qián yǐ. zhòu zuò xiàng zhù ér jī zǐ jī, lǔ yǐ ǒu rén zàng ér kǒng zǐ tàn, yuán xiàng zhù jiàn lóng gàn zhī huàn, ǒu rén dǔ xùn zàng zhī huò yě. tài gōng zhōu gōng jù jiàn wèi rán, jī zǐ kǒng zǐ bìng dǔ wèi yǒu, suǒ yóu jiàn fāng lái zhě, xián shèng tóng yě. lǔ hóu lǎo, tài zǐ ruò, cì shì zhī nǚ yǐ zhù ér xiào, yóu lǎo ruò zhī zhēng, jiàn bài luàn zhī zhào yě. fù rén zhī zhī, shàng néng tuī lèi yǐ jiàn fāng lái, kuàng shèng rén jūn zǐ, cái gāo zhì míng zhě hū! qín shǐ huáng shí nián, zhuāng xiāng wáng mǔ xià tài hòu hōng, xiào wén wáng hòu yuē huá yáng hòu, yǔ wén wáng zàng shòu líng, xià tài hòu zi zhuāng xiāng wáng zàng yú zhǐ yáng, gù xià tài hòu bié zàng dù líng, yuē:" dōng wàng wú zi, xī wàng wú fū, hòu bǎi nián, páng dāng yǒu wàn jiā yì." qí hòu jiē rú qí yán. bì yǐ tuī lèi jiàn fāng lái wèi shèng, cì shì xià tài hòu shèng yě. qín zhāo wáng shí nián, chū lǐ zǐ zú, zàng yú wèi nán zhāng tái zhī dōng, yuē:" hòu bǎi nián, dāng yǒu tiān zǐ gōng xié wǒ mù." zhì hàn xìng, cháng lè gōng zài qí dōng, wèi yāng gōng zài qí xī, wǔ kù zhèng zhí qí mù, jìng rú qí yán. xiān zhī zhī xiào, jiàn fāng lái zhī yàn yě. rú yǐ cǐ xiào shèng, chū lǐ zǐ shèng rén yě. rú fēi shèng rén, xiān zhī jiàn fāng lái bù zú yǐ míng shèng. rán zé chū lǐ zǐ jiàn tiān zǐ gōng xié qí mù yě, yì yóu xīn yǒu zhī yī chuān zhī dāng róng. xī xīn yǒu guò yī chuān, jiàn bèi fā ér jì zhě, yuē:" bù jí bǎi nián, cǐ qí róng hū!" qí hòu bǎi nián, jìn qiān lù hún zhī róng yú yī chuān yān, jìng rú qí yán. xīn yǒu zhī zhī dāng róng, jiàn bèi fā zhī zhào yě. chū lǐ zǐ zhī jiàn tiān zǐ gōng xié qí mù, yì jiàn bó píng zhī jī yě. hán xìn zàng qí mǔ, yì xíng yíng gāo chǎng dì, lìng qí páng kě zhì wàn jiā. qí hòu jìng yǒu wàn jiā chù qí mù páng. gù chū lǐ zǐ zhī jiàn bó píng tǔ yǒu gōng tái zhī zhào, yóu hán xìn zhī dǔ gāo chǎng wàn jiā zhī tái yě. xiān zhī zhī jiàn, fāng lái zhī shì, wú dá shì dòng tīng zhī cōng míng, jiē àn zhào chá jī, tuī yuán shì lèi. chūn qiū zhī shí, qīng dài fū xiāng yù huì yù, jiàn dòng zuò zhī biàn, tīng yán tán zhī guǐ, shàn zé míng jí xiáng zhī fú, è zé chù xiōng yāo zhī huò. míng fú chù huò, yuǎn tú wèi rán, wú shén guài zhī zhī, jiē yóu zhào lèi. yǐ jīn lùn zhī, gù fū kě zhī zhī shì zhě, sī lǜ suǒ néng jiàn yě bù kě zhī zhī shì, bù xué bù wèn bù néng zhī yě. bù xué zì zhī, bù wèn zì xiǎo, gǔ jīn xíng shì, wèi zhī yǒu yě. fū kě zhī zhī shì, tuī jīng sī zhī, suī dà wú nán bù kě zhī zhī shì, lì xīn xué wèn, suī xiǎo wú yì. gù zhì néng zhī shì, bù xué bù chéng, bù wèn bù zhī.
放象事类以见祸,推原往验以处来事,〔贤〕者亦能,非独圣也。周公治鲁,太公知其後世当有削弱之患;太公治齐,周公睹其後世当有劫弑之祸。见法术之极,睹祸乱之前矣。纣作象箸而箕子讥,鲁以偶人葬而孔子叹,缘象箸见龙干之患,偶人睹殉葬之祸也。太公、周公俱见未然,箕子、孔子并睹未有,所由见方来者,贤圣同也。鲁侯老,太子弱,次室之女倚柱而啸,由老弱之徵,见败乱之兆也。妇人之知,尚能推类以见方来,况圣人君子,才高智明者乎!秦始皇十年,庄襄王母夏太后薨,孝文王后曰华阳后,与文王葬寿陵,夏太后〔子〕〔庄〕襄王葬於〔芷阳〕,故夏太后别葬杜陵,曰:“东望吾子,西望吾夫,後百年,旁当有万家邑。”其後皆如其言。必以推类见方来为圣,次室、夏太后圣也。秦昭王十年,樗里子卒,葬於渭南章台之东,曰:“後百年,当有天子宫挟我墓。”至汉兴,长乐宫在其东,未央宫在其西,武库正值其墓,竟如其言。先知之效,见方来之验也。如以此效圣,樗里子圣人也。如非圣人,先知见方来不足以明圣。然则樗里子见天子宫挟其墓也,亦犹辛有知伊川之当戎。昔辛有过伊川,见被发而祭者,曰:“不及百年,此其戎乎!”其後百年,晋迁陆浑之戎於伊川焉,竟如〔其言〕。辛有之知当戎,见被发之兆也。樗里子之见天子〔宫〕挟其墓,亦见博平之〔基〕也。韩信葬其母,亦行营高敞地,令其旁可置万家。其後竟有万家处其墓旁。故樗里子之见博平〔土〕有宫台之兆,犹韩信之睹高敞万家之台也。先知之见,方来之事,无达视洞听之聪明,皆案兆察迹,推原事类。春秋之时,卿大夫相与会遇,见动作之变,听言谈之诡,善则明吉祥之福,恶则处凶妖之祸。明福处祸,远图未然,无神怪之知,皆由兆类。以今论之,故夫可知之事者,思虑所能见也;不可知之事,不学不问不能知也。不学自知,不问自晓,古今行事,未之有也。夫可知之事,推精思之,虽大无难;不可知之事,历心学问,虽小无易。故智能之士,不学不成,不问不知。
nán yuē: fū xiàng tuō nián qī suì jiào kǒng zǐ. àn qī suì wèi rù xiǎo xué ér jiào kǒng zǐ, xìng zì zhī yě. kǒng zǐ yuē:" shēng ér zhī zhī, shàng yě. xué ér zhī zhī, qí cì yě." fū yán shēng ér zhī zhī, bù yán xué wèn, wèi ruò xiàng tuō zhī lèi yě. wáng mǎng zhī shí, bó hǎi yǐn fāng nián èr shí yī, wú suǒ shī yǒu, xìng zhì kāi mǐn, míng dá liù yì. wèi dū mù chún yú cāng zòu:" fāng bù xué, dé wén néng dú sòng, lùn yì yǐn wǔ jīng wén, wén shuō yì shì, yàn hé rén zhī xīn." dì zhēng fāng, shǐ shè fēi chóng, cè shè wú fú zhī zhě, tiān xià wèi zhī shèng rén. fū wú suǒ shī yǒu, míng dá liù yì, běn bù xué shū, dé wén néng dú, cǐ shèng rén yě. bù xué zì néng, wú shī zì dá, fēi shén rú hé?
难曰:夫项托年七岁教孔子。案七岁未入小学而教孔子,性自知也。孔子曰:“生而知之,上也。学而知之,其次也。”夫言生而知之,不言学问,谓若项托之类也。王莽之时,勃海尹方年二十一,无所师友,性智开敏,明达六艺。魏都牧淳於仓奏:“方不学,得文能读诵,论义引《五经》文,文说议事,厌合人之心。”帝征方,使射蜚虫,筴射无〔弗〕知者,天下谓之圣人。夫无所师友,明达六艺,本不学书,得文能读,此圣人也。不学自能,无师自达,非神如何?
yuē: suī wú shī yǒu, yì yǐ yǒu suǒ wèn shòu yǐ bù xué shū, yǐ nòng bǐ mò yǐ. ér shǐ shēng chǎn, ěr mù shǐ kāi, suī yǒu shèng xìng, ān néng yǒu zhī? xiàng tuō qī suì, qí sān sì suì shí, ér shòu nà rén yán yǐ. yǐn fāng nián èr shí yī, qí shí sì wǔ shí, duō wén jiàn yǐ. xìng mǐn cái mào, dú sī wú suǒ jù, bù dǔ zhào xiàng, bú jiàn lèi yàn, què niàn bǎi shì zhī hòu, yǒu mǎ shēng niú, niú shēng lǘ, táo shēng lǐ, lǐ shēng méi, shèng rén néng zhī zhī hū? chén shì jūn, zi shì fù, rén rú yán yuān, xiào rú zēng shēn, yǒng rú bēn yù, biàn rú cì yǔ, shèng rén néng jiàn zhī hū? kǒng zǐ yuē:" qí huò jì zhōu zhě, suī bǎi shì kě zhī yě." yòu yuē:" hòu shēng kě wèi, yān zhī lái zhě zhī bù rú jīn yě?" lùn sǔn yì, yán" kě zhī", chēng hòu shēng, yán" yān zhī". hòu shēng nán chǔ, sǔn yì yì míng yě. cǐ shàng wèi yuǎn, fēi suǒ tīng chá yě. shǐ yī rén lì yú qiáng dōng, lìng zhī chū shēng, shǐ shèng rén tīng zhī qiáng xī, néng zhī qí hēi bái duǎn cháng xiāng lǐ xìng zì suǒ zì cóng chū hū? gōu yǒu liú sī, zé yǒu kū gǔ, fā shǒu lòu wáng, jī ròu fǔ jué, shǐ shèng rén xún zhī, néng zhī qí nóng shāng lǎo shào ruò suǒ fàn ér zuò sǐ hū? fēi shèng rén wú zhī, qí zhī wú yǐ zhī yě. zhī wú yǐ zhī, fēi wèn bù néng zhī yě. bù néng zhī, zé xián shèng suǒ gòng bìng yě.
曰:虽无师友,亦已有所问受矣;不学书,已弄笔墨矣。兒始生产,耳目始开,虽有圣性,安能有知?项托七岁,其三四岁时,而受纳人言矣。尹方年二十一,其十四五时,多闻见矣。性敏才茂,独思无所据,不睹兆象,不见类验,却念百世之後,有马生牛,牛生驴,桃生李,李生梅,圣人能知之乎?臣弑君,子轼父,仁如颜渊,孝如曾参,勇如贲、育,辩如赐、予,圣人能见之乎?孔子曰:“其或继周者,虽百世可知也。”又曰:“後生可畏,焉知来者之不如今也?”论损益,言“可知”,称後生,言“焉知”。後生难处,损益易明也。此尚为远,非所听察也。使一人立於墙东,令之出声,使圣人听之墙西,能知其黑白、短长、乡里、姓字所自从出乎?沟有流澌,泽有枯骨,发首陋亡,肌肉腐绝,使〔圣〕人询之,能知其农商、老少、若所犯而坐死乎?非圣人无知,其知无以知也。知无以知,非问不能知也。不能知,则贤圣所共病也。
nán yuē:" zhān hé zuò, dì zǐ shì, yǒu niú míng yú mén wài. dì zǐ yuē:' shì hēi niú yě, ér bái tí.' zhān hé yuē:' rán. shì hēi niú yě' ér bái qí tí. shǐ rén shì zhī, guǒ hēi niú ér yǐ bù guǒ qí tí. zhān hé, xián zhě yě, shàng néng tīng shēng ér zhī qí sè. yǐ shèng rén zhī zhì, fǎn bù néng zhī hū?"
难曰:“詹何坐,弟子侍,有牛鸣於门外。弟子曰:‘是黑牛也,而白蹄。’詹何曰:‘然。是黑牛也’而白其蹄。使人视之,果黑牛而以布裹其蹄。詹何,贤者也,尚能听声而知其色。以圣人之智,反不能知乎?”
yuē: néng zhī hēi niú bái qí tí, néng zhī cǐ niú shuí zhī niú hū? bái qí tí zhě yǐ hé shì hū? fū shù shù zhí jiàn yī duān, bù néng jǐn qí shí. suī shěn yī shì, qū biàn wèn zhī, zhé bù néng jǐn zhī. hé zé? bù mù jiàn kǒu wèn, bù néng jǐn zhī yě. lǔ xī gōng èr shí jiǔ nián, jiè gé lú lái zhāo, shě yú chāng yǎn zhī shàng, wén niú míng, yuē:" shì niú shēng sān xī, jiē yǐ yòng yǐ." huò wèn:" hé yǐ zhī zhī?" yuē:" qí yīn yún." rén wèn niú zhǔ, jìng rú qí yán. cǐ fù yòng shù shù, fēi zhī suǒ néng jiàn yě. guǎng hàn yáng wēng zhòng néng tīng niǎo shòu zhī yīn, chéng jiǎn mǎ zhī yě, tián jiān yǒu fàng miǎo mǎ zhě, xiāng qù shù lǐ, míng shēng xiāng wén. wēng zhòng wèi qí yù yuē:" bǐ fàng mǎ mù miǎo." qí yù yuē:" hé yǐ zhī zhī?" yuē:" mà cǐ yuán zhōng mǎ jiǎn, cǐ mǎ yì mà zhī miǎo." qí yù bù xìn, wǎng shì zhī, mù jìng miǎo yān. wēng zhòng zhī zhī mǎ shēng, yóu zhān hé jiè gé lú zhī tīng niú míng yě. jù shù rèn shù, xiāng hé qí yì, bù dá shì tīng, yáo jiàn liú mù yǐ chá zhī yě. fū tīng shēng yǒu shù, zé chá sè yǒu shù yǐ. tuī yòng shù shù, ruò xiān wén jiàn, zhòng rén bù zhī, zé wèi shén shèng. ruò kǒng zǐ zhī jiàn shòu, míng zhī yuē shēng々, tài shǐ gōng zhī jiàn zhāng liáng, shì fù rén zhī xíng yǐ. àn kǒng zǐ wèi cháng jiàn shēng々, zhì zhé néng míng zhī, tài shǐ gōng yǔ zhāng liáng yì shì, ér mù jiàn qí xíng. shǐ zhòng rén wén cǐ yán, zé wèi shén ér xiān zhī. rán ér kǒng zǐ míng shēng々, wén zhāo rén zhī gē tài shǐ gōng zhī jiàn zhāng liáng, guān xuān shì zhī huà yě. yīn jiàn mò shí, yòng sī shēn mì. zhòng rén kuò lüè, guǎ suǒ yì shí, jiàn xián shèng zhī míng wù, zé wèi zhī shén. tuī cǐ yǐ lùn, zhān hé jiàn hēi niú bái tí, yóu cǐ lèi yě. bǐ bù yǐ shù shù, zé xiān shí wén jiàn yú wài yǐ. fāng jīn zhàn shè shì zhī gōng, jù zhèng shù shù, shù shù bù zhōng, jí yǐ rén shì. rén shì yú shù shù ér yòng zhī zhě, yǔ shén wú yì. zhān hé zhī tú, fāng jīn zhàn shè shì zhě zhī lèi yě. rú yǐ zhān hé zhī tú, xìng néng zhī zhī, bù yòng shù shù, shì zé cháo jū zhě xiān zhī fēng, xué chù zhě xiān zhī yǔ. zhì míng zǎo chéng, xiàng tuō yǐn fāng qí shì yě.
曰:能知黑牛白其蹄,能知此牛谁之牛乎?白其蹄者以何事乎?夫术数直见一端,不能尽其实。虽审一事,曲辩问之,辄不能尽知。何则?不目见口问,不能尽知也。鲁僖公二十九年,介葛卢来朝,舍於昌衍之上,闻牛鸣,曰:“是牛生三牺,皆已用矣。”或问:“何以知之?”曰:“其音云。”人问牛主,竟如其言。此复用术数,非知所能见也。广汉杨翁仲〔能〕听鸟兽之音,乘蹇马之野,田间有放眇马〔者〕,相去〔数里〕,鸣声相闻。翁仲谓其御曰:“彼放马目眇。”其御曰:“何以知之?”曰:“骂此辕中马蹇,此马亦骂之眇。”其御不信,往视之,目竟眇焉。翁仲之知马声,犹詹何、介葛卢之听牛鸣也。据术任数,相合其意,不达视听,遥见流目以察之也。夫听声有术,则察色有数矣。推用术数,若先闻见,众人不知,则谓神圣。若孔子之见兽,名之曰狌々,太史公之见张良,似妇人之形矣。案孔子未尝见狌々,至辄能名之,太史公与张良异世,而目见其形。使众人闻此言,则谓神而先知。然而孔子名狌々,闻《昭人之歌》;太史公之见张良,观宣室之画也。阴见默识,用思深秘。众人阔略,寡所意识,见贤圣之名物,则谓之神。推此以论,詹何见黑牛白蹄,犹此类也。彼不以术数,则先时闻见於外矣。方今占射事之工,据正术数,术数不中,集以人事。人事於术数而用之者,与神无异。詹何之徒,方今占射事者之类也。如以詹何之徒,性能知之,不用术数,是则巢居者先知风,穴处者先知雨。智明早成,项托、尹方其是也。
nán yuē:" huáng dì shēng ér shén líng, ruò ér néng yán. dì kù shēng ér zì yán qí míng. wèi yǒu wén jiàn yú wài, shēng zhé néng yán, chēng qí míng, fēi shén líng zhī xiào, shēng zhī zhī yàn hū?"
难曰:“黄帝生而神灵,弱而能言。帝喾生而自言其名。未有闻见於外,生辄能言,称其名,非神灵之效,生知之验乎?”
yuē: huáng dì shēng ér yán, rán ér mǔ huái zhī èr shí yuè shēng, jì qí yuè shù, yì yǐ èr suì zài mǔ shēn zhōng yǐ. dì kù néng zì yán qí míng, rán bù néng yán tā rén zhī míng, suī yǒu yī néng, wèi néng biàn tōng. suǒ wèi shén ér shēng zhī zhě, qǐ wèi shēng ér néng yán qí míng hū? nǎi wèi bù shòu ér néng zhī zhī, wèi de néng jiàn zhī yě. huáng dì dì kù suī yǒu shén líng zhī yàn, yì jiē zǎo chéng zhī cái yě. rén cái zǎo chéng, yì yǒu wǎn jiù, suī wèi jiù shī, jiā wèn shì xué. rén jiàn qí yòu chéng zǎo jiù, chēng zhī guò dù. yún xiàng tuō qī suì, shì bì shí suì, yún jiào kǒng zǐ, shì bì kǒng zǐ wèn zhī. yún huáng dì dì kù shēng ér néng yán, shì yì shù yuè. yún yǐn fāng nián èr shí yī, shì yì qiě sān shí. yún wú suǒ shī yǒu, yǒu bù xué shū, shì yì yóu xué jiā xí. shì sú bāo chēng guò shí, huǐ bài yù è. shì sú chuán yán yuān nián shí bā suì shēng tài shān, wàng jiàn wú chāng mén wài yǒu xì bái mǎ. dìng kǎo shí, yán yuān nián sān shí bù shēng tài shān, bù wàng wú chāng mén. xiàng tuō zhī chēng, yǐn fāng zhī yù, yán yuān zhī lèi yě.
曰:黄帝生而言,然而母怀之二十月生,计其月数,亦已二岁在母身中矣。帝喾能自言其名,然不能言他人之名,虽有一能,未能遍通。所谓神而生知者,岂谓生而能言其名乎?乃谓不受而能知之,未得能见之也。黄帝、帝喾虽有神灵之验,亦皆早成之才也。人才早成,亦有晚就,虽未就师,家问室学。人见其幼成早就,称之过度。云项托七岁,是必十岁,云教孔子,是必孔子问之。云黄帝、帝喾生而能言,是亦数月。云尹方年二十一,是亦且三十。云无所师友,有不学书,是亦游学家习。世俗褒称过实,毁败愈恶。世俗传颜渊年十八岁升太山,望见吴昌门外有系白马。定考实,颜渊年三十不升太山,不望吴昌门。项托之称,尹方之誉,颜渊之类也。
rén cái yǒu gāo xià, zhī wù yóu xué. xué zhī nǎi zhī, bù wèn bù shí. zǐ gòng yuē:" fū zǐ yān bù xué, ér yì hé cháng shī zhī yǒu?" kǒng zǐ yuē:" wú shí yǒu wǔ ér zhì hū xué." wǔ dì sān wáng, jiē yǒu suǒ shī. yuē:" shì yù wéi rén fǎ yě". yuē: jīng sī yì kě wéi rén fǎ. hé bì yǐ xué zhě? shì nán kōng zhī, xián shèng zhī cái néng lì yě. suǒ wèi shén zhě, bù xué ér zhī. suǒ wèi shèng zhě, xū xué yǐ shèng. yǐ shèng rén xué, zhī qí fēi shèng. tiān dì zhī jiān, hán xuè zhī lèi, wú xìng zhī zhě.
人才有高下,知物由学。学之乃知,不问不识。子贡曰:“夫子焉不学,而亦何常师之有?”孔子曰:“吾十有五而志乎学。”五帝、三王,皆有所师。曰:“是欲为人法也”。曰:精思亦可为人法。何必以学者?事难空知,贤圣之才能立也。所谓神者,不学而知。所谓圣者,须学以圣。以圣人学,知其非圣。天地之间,含血之类,无性知者。
shēng々 zhī wǎng, gān què zhī lái, bǐng tiān zhī xìng, zì rán zhě yě. rú yǐ shèng rén wéi ruò shēng々 hū? zé fū shēng々 zhī lèi, niǎo shòu yě. tóng yáo bù xué ér zhī, kě wèi shén ér xiān zhī yǐ. rú yǐ shèng rén wéi ruò tóng yáo hū? zé fū tóng yáo zhě, yāo yě. shì jiān shèng shén, yǐ wéi wū yǔ? guǐ shén yòng wū zhī kǒu gào rén. rú yǐ shèng rén wéi ruò wū hū? zé fū wèi wū zhě, yì yāo yě. yǔ yāo tóng qì, zé yǔ shèng yì lèi yǐ. wū yǔ shèng yì, zé shèng bù néng shén yǐ. bù néng shén, zé xián zhī dǎng yě. tóng dǎng, zé suǒ zhī zhě wú yǐ yì yě. jí qí yǒu yì, yǐ rù dào yě. shèng rén jí, xián zhě chí xián zhě cái duō, shèng rén zhì duō. suǒ zhī tóng yè, duō shǎo yì liàng suǒ dào yī tú, bù zōu xiāng guò.
狌々知徃,鳱鹊知来,禀天之性,自然者也。如以圣人为若狌々乎?则夫狌々之类,鸟兽也。僮谣不学而知,可谓神而先知矣。如以圣人为若僮谣乎?则夫僮谣者,妖也。世间圣神,以为巫与?鬼神用巫之口告人。如以圣人为若巫乎?则夫为巫者,亦妖也。与妖同气,则与圣异类矣。巫与圣异,则圣不能神矣。不能神,则贤之党也。同党,则所知者无以异也。及其有异,以入道也。圣人疾,贤者迟;贤者才多,圣人智多。所知同业,多少异量;所道一途,步驺相过。
shì yǒu nán zhī yì xiǎo, xián shèng suǒ gòng guān sī yě. ruò fú wén zhì zhī fù, sān jiào zhī zhòng, zhēng shuò xiāng yuán, sǔn yì xiāng yīn, xián shèng suǒ gòng zhī yě. gǔ zhī shuǐ huǒ, jīn zhī shuǐ huǒ yě. jīn zhī shēng sè, hòu shì zhī shēng sè yě. niǎo shòu cǎo mù, rén mín hào wù, yǐ jīn ér jiàn gǔ, yǐ cǐ ér zhī lái. qiān suì zhī qián, wàn shì zhī hòu, wú yǐ yì yě. zhuī guān shàng gǔ, tàn chá lái shì, wén zhì zhī lèi, shuǐ huǒ zhī bèi, xián shèng gòng zhī. jiàn zhào wén xiàng, tú huà huò fú, xián shèng gòng zhī. jiàn guài míng wù, wú suǒ yí huò, xián shèng gòng zhī. shì kě zhī zhě, xián shèng suǒ gòng zhī yě bù kě zhī zhě, shèng rén yì bù néng zhī yě. hé yǐ míng zhī? shǐ shèng kōng zuò xiān zhī yǔ yě, xìng néng yī shì zhī yuǎn dào, kǒng qiào bù pǔ, wèi zú yǐ lùn yě. suǒ lùn xiān zhī xìng dá zhě, jǐn zhī wàn wù zhī xìng, bì dǔ qiān dào zhī yào yě. rú zhī yī bù tōng èr, dá zuǒ bú jiàn yòu, piān bó bù chún, yǐ xiào bù jù, fēi suǒ wèi shèng yě. rú bì wèi zhī shèng, shì míng shèng rén wú yǐ qí yě. zhān hé zhī tú shèng, kǒng zǐ zhī dǎng yì chēng shèng, shì shèng wú yǐ yì yú xián, xián wú yǐ fá yú shèng yě. xián shèng jiē néng, hé yǐ chēng shèng qí yú xián hū? rú jù rèn yòng shù shù, xián hé yǐ bù jí shèng?
事有难知易晓,贤圣所共关思也。若夫文质之复,三教之重,正朔相缘,损益相因,贤圣所共知也。古之水火,今之水火也。今之声色,后世之声色也。鸟兽草木,人民好恶,以今而见古,以此而知来。千岁之前,万世之后,无以异也。追观上古,探察来世,文质之类,水火之辈,贤圣共之。见兆闻象,图画祸福,贤圣共之。见怪名物,无所疑惑,贤圣共之。事可知者,贤圣所共知也;不可知者,圣人亦不能知也。何以明之?使圣空坐先知雨也,性能一事知远道,孔窍不普,未足以论也。所论先知性达者,尽知万物之性,毕睹千道之要也。如知一不通二,达左不见右,偏驳不纯,踦校不具,非所谓圣也。如必谓之圣,是明圣人无以奇也。詹何之徒圣,孔子之党亦称圣,是圣无以异於贤,贤无以乏於圣也。贤圣皆能,何以称圣奇於贤乎?如俱任用术数,贤何以不及圣?
shí zhě, shèng xián bù néng xìng zhī, xū rèn ěr mù yǐ dìng qíng shí. qí rèn ěr mù yě, kě zhī zhī shì, sī zhī zhé jué bù kě zhī zhī shì, dài wèn nǎi jiě. tiān xià zhī shì, shì jiān zhī wù, kě sī ér zhī, yú fū néng kāi jīng bù kě sī ér zhī, shàng shèng bù néng shěng. kǒng zǐ yuē:" wú cháng zhōng rì bù shí, zhōng yè bù qǐn yǐ sī, wú yì, bù rú xué yě." tiān xià shì yǒu bù kě zhī, yóu jié yǒu bù kě jiě yě. jiàn shuō shàn jiě jié, jié wú yǒu bù kě jiě. jié yǒu bù kě jiě, jiàn shuō bù néng jiě yě. fēi jiàn shuō bù néng jiě yě, jié yǒu bù kě jiě. jí qí jiě zhī, yòng bù néng yě. shèng rén zhī shì, shì wú bù kě zhī. shì yǒu bù kě zhī, shèng rén bù néng zhī, fēi shèng rén bù néng zhī, shì yǒu bù kě zhī. jí qí zhī zhī, yòng bù zhī yě. gù fū nán zhī zhī shì, xué wèn suǒ néng jí yě bù kě zhī zhī shì, wèn zhī xué zhī, bù néng xiǎo yě.
实者,圣贤不能性〔知〕,须任耳目以定情实。其任耳目也,可知之事,思之辄决;不可知之事,待问乃解。天下之事,世间之物,可思而〔知〕,愚夫能开精;不可思而知,上圣不能省。孔子曰:“吾尝终日不食,终夜不寝以思,无益,不如学也。”天下事有不可知,犹结有不可解也。见说善解结,结无有不可解。结有不可解,见说不能解也。非见说不能解也,结有不可解。及其解之,用不能也。圣人知事,事无不可知。事有不可知,圣人不能知,非圣人不能知,事有不可知。及其知之,用不知也。故夫难知之事,学问所能及也;不可知之事,问之学之,不能晓也。