rú shū yán:" gòng gōng yǔ zhuān xū zhēng wèi tiān zǐ bù shèng, nù ér chù bù zhōu zhī shān, shǐ tiān zhù zhé, dì wéi jué. nǚ wā xiāo liàn wǔ sè shí yǐ bǔ cāng tiān, duàn áo zú" yǐ lì sì jí. tiān bù zú xī běi, gù rì yuè yí yān dì bù zú dōng nán, gù bǎi chuān zhù yān." cǐ jiǔ yuǎn zhī wén, shì jiān shì zhī yán yě. wén yǎ zhī rén, guài ér wú yǐ fēi, ruò fēi ér wú yǐ duó, yòu kǒng qí shí rán, bù gǎn zhèng yì. yǐ tiān dào rén shì lùn zhī, dài xū yán yě.
儒书言:“共工与颛顼争为天子不胜,怒而触不周之山,使天柱折,地维绝。女娲销炼五色石以补苍天,断鰲足”以立四极。天不足西北,故日月移焉;地不足东南,故百川注焉。”此久远之文,世间是之言也。文雅之人,怪而无以非,若非而无以夺,又恐其实然,不敢正议。以天道人事论之,殆虚言也。
yú rén zhēng wèi tiān zǐ, bù shèng, nù chù bù zhōu zhī shān, shǐ tiān zhù zhé, dì wéi jué, yǒu lì rú cǐ, tiān xià wú dí. yǐ cǐ zhī lì, yǔ sān jūn zhàn, zé shì zú lóu yǐ yě, bīng gé háo máng yě, ān dé bù shèng zhī hèn, nù chù bù zhōu zhī shān hū? qiě jiān zhòng mò rú shān, yǐ wàn rén zhī lì, gòng tuī xiǎo shān, bù néng dòng yě. rú bù zhōu zhī shān, dà shān yě, shǐ shì tiān zhù hū, zhé zhī gù nán shǐ fēi zhù hū? chù bù zhōu shān ér shǐ tiān zhù zhé, shì yì fù nán. xìn, zhuān xū yǔ zhī zhēng, jǔ tiān xià zhī bīng, xī hǎi nèi zhī zhòng, bù néng dāng yě, hé bù shèng zhī yǒu? qiě fú tiān zhě, qì xié? tǐ yě? rú qì hū, yún yān wú yì, ān dé zhù ér zhé zhī? nǚ wā yǐ shí bǔ zhī, shì tǐ yě. rú shěn rán, tiān nǎi yù shí zhī lèi yě. shí zhī zhì zhòng, qiān lǐ yī zhù, bù néng shèng yě. rú wǔ yuè zhī diān, bù néng shàng jí tiān nǎi wèi zhù. rú chù bù zhōu, shàng jí tiān hū? bù zhōu wèi gòng gōng suǒ zhé, dāng cǐ zhī shí, tiān huǐ huài yě. rú shěn huǐ huài, hé yòng jǔ zhī?" duàn áo zhī zú, yǐ lì sì jí," shuō zhě yuē:" biē, gǔ zhī dà shòu yě, sì zú zhǎng dà, gù duàn qí zú, yǐ lì sì jí." fū bù zhōu, shān yě áo, shòu yě. fū tiān běn yǐ shān wèi zhù, gòng gōng zhé zhī, dài yǐ shòu zú, gǔ yǒu fǔ xiǔ, hé néng lì zhī jiǔ? qiě áo zú kě yǐ zhù tiān, tǐ bì zhǎng dà, bù róng yú tiān dì, nǚ wā suī shèng, hé néng shā zhī? rú néng shā zhī, shā zhī hé yòng? zú kě yǐ zhù tiān, zé pí gé rú tiě shí, dāo jiàn máo jǐ bù néng cì zhī, qiáng nǔ lì shǐ bù néng shèng shè yě.
与人争为天子,不胜,怒触不周之山,使天柱折,地维绝,有力如此,天下无敌。以此之力,与三军战,则士卒蝼蚁也,兵革毫芒也,安得不胜之恨,怒触不周之山乎?且坚重莫如山,以万人之力,共推小山,不能动也。如不周之山,大山也,使是天柱乎,折之固难;使非柱乎?触不周山而使天柱折,是亦复难。信,颛顼与之争,举天下之兵,悉海内之众,不能当也,何不胜之有?且夫天者,气邪?体也?如气乎,云烟无异,安得柱而折之?女娲以石补之,是体也。如审然,天乃玉石之类也。石之质重,千里一柱,不能胜也。如五岳之巅,不能上极天乃为柱。如触不周,上极天乎?不周为共工所折,当此之时,天毁坏也。如审毁坏,何用举之?“断鰲之足,以立四极,”说者曰:“鳖,古之大兽也,四足长大,故断其足,以立四极。”夫不周,山也;鰲,兽也。夫天本以山为柱,共工折之,代以兽足,骨有腐朽,何能立之久?且鰲足可以柱天,体必长大,不容於天地,女娲虽圣,何能杀之?如能杀之,杀之何用?足可以柱天,则皮革如铁石,刀剑矛戟不能刺之,强弩利矢不能胜射也。
chá dāng jīn tiān qù dì shén gāo, gǔ tiān yǔ jīn wú yì. dāng gòng gōng quē tiān zhī shí, tiān fēi zhuì yú dì yě. nǚ wā, rén yě, rén suī zhǎng, wú jí tiān zhě. fū qí bǔ tiān zhī shí, hé dēng yuán jiē jù ér dé zhì zhī? qǐ gǔ zhī tiān, ruò wū wǔ zhī xíng, qù rén bù yuǎn, gù gòng gōng dé bài zhī, nǚ wā dé bǔ zhī hū? rú shěn rán zhě, nǚ wā yǐ qián, chǐ wéi rén zhě, rén huáng zuì xiān. rén huáng zhī shí, tiān rú gài hū? shuō yì zhě yuē:" yuán qì wèi fēn, hún dùn wèi yī." rú shū yòu yán: míng xìng méng hòng, qì wèi fēn zhī lèi yě. jí qí fēn lí, qīng zhě wèi tiān, zhuó zhě wèi dì. rú shuō yì zhī jiā rú shū zhī yán, tiān dì shǐ fēn, xíng tǐ shàng xiǎo, xiāng qù jìn yě. jìn zé huò zhěn yú bù zhōu zhī shān, gòng gōng dé zhé zhī, nǚ wā dé bǔ zhī yě. hán qì zhī lèi, wú yǒu bù zhǎng. tiān dì, hán qì zhī zì rán yě, cóng shǐ lì yǐ lái, nián suì shén duō, zé tiān dì xiāng qù, guǎng xiá yuǎn jìn, bù kě fù jì. rú shū zhī yán, dài yǒu suǒ jiàn. rán qí yán chù bù zhōu shān ér zhé tiān zhù, jué dì wéi, xiāo liàn wǔ shí bǔ cāng tiān, duàn áo zhī zú yǐ lì sì jí, yóu wèi xū yě. hé zé? shān suī dòng, gòng gōng zhī lì bù néng zhé yě. qǐ tiān dì shǐ fēn zhī shí, shān xiǎo ér rén fǎn dà hū? hé yǐ néng chù ér zhé zhī? yǐ wǔ sè shí bǔ tiān, shàng kě wèi wǔ shí ruò yào shí zhì bìng zhī zhuàng. zhì qí duàn áo zhī zú yǐ lì sì jí, nán lùn yán yě. cóng nǚ wā yǐ lái jiǔ yǐ, sì jí zhī lì zì ruò, áo zhī zú hū?
察当今天去地甚高,古天与今无异。当共工缺天之时,天非坠於地也。女娲,人也,人虽长,无及天者。夫其补天之时,何登缘阶据而得治之?岂古之天,若屋庑之形,去人不远,故共工得败之,女娲得补之乎?如审然者,女娲〔已〕前,齿为人者,人皇最先。人皇之时,天如盖乎?说《易》者曰:“元气未分,浑沌为一。”儒书又言:溟涬濛澒,气未分之类也。及其分离,清者为天,浊者为地。如说《易》之家、儒书之言,天地始分,形体尚小,相去近也。近则或枕於不周之山,共工得折之,女娲得补之也。含气之类,无有不长。天地,含气之自然也,从始立以来,年岁甚多,则天地相去,广狭远近,不可复计。儒书之言,殆有所见。然其言触不周山而折天柱,绝地维,消炼五石补苍天,断鰲之足以立四极,犹为虚也。何则?山虽动,共工之力不能折也。岂天地始分之时,山小而人反大乎?何以能触而折之?以五色石补天,尚可谓五石若药石治病之状。至其断鰲之足以立四极,难论言也。从女娲以来久矣,四极之立自若,鰲之足乎?
zōu yǎn zhī shū, yán tiān xià yǒu jiǔ zhōu, yǔ gòng zhī shàng suǒ wèi jiǔ zhōu yě yǔ gòng jiǔ zhōu, suǒ wèi yī zhōu yě, ruò yǔ gòng yǐ shàng zhě jiǔ yān. yǔ gòng jiǔ zhōu, fāng jīn tiān xià jiǔ zhōu yě, zài dōng nán yú, míng yuē chì xiàn shén zhōu. fù gèng yǒu bā zhōu. měi yī zhōu zhě sì hǎi huán zhī, míng yuē bì hǎi. jiǔ zhōu zhī wài, gèng yǒu yíng hǎi. cǐ yán guǐ yì, wén zhě jīng hài, rán yì bù néng shí rán fǒu, xiāng suí guān dú fěng shù yǐ tán. gù xū shí zhī shì, bìng chuán shì jiān, zhēn wěi bù bié yě. shì rén huò yān, shì yǐ nán lùn.
邹衍之书,言天下有九州,《禹贡》之上所谓九州也;《禹贡》九州,所谓一州也,若《禹贡》以上者九焉。《禹贡》九州,方今天下九州也,在东南隅,名曰赤县神州。复更有八州。每一州者四海环之,名曰裨海。九州之外,更有瀛海。此言诡异,闻者惊骇,然亦不能实然否,相随观读讽述以谈。故虚实之事,并传世间,真伪不别也。世人惑焉,是以难论。
àn zōu zi zhī zhī bù guò yǔ. yǔ zhī zhì hóng shuǐ, yǐ yì wèi zuǒ. yǔ zhǔ zhì shuǐ, yì zhǔ jì wù. jí tiān zhī guǎng, qióng dì zhī zhǎng, biàn sì hǎi zhī wài, jìng sì shān zhī biǎo, sān shí wǔ guó zhī dì, niǎo shòu cǎo mù jīn shí shuǐ tǔ, mò bù bì zài, bù yán fù yǒu jiǔ zhōu. huái nán wáng liú ān, zhào shù shì wǔ bèi zuǒ wú zhī bèi, chōng mǎn gōng diàn, zuò dào shù zhī shū, lùn tiān xià zhī shì. dì xíng zhī piān, dào yì lèi zhī wù, wài guó zhī guài, liè sān shí wǔ guó zhī yì, bù yán gèng yǒu jiǔ zhōu. zōu zi xíng dì bù ruò yǔ yì, wén jiàn bù guò bèi wú, cái fēi shèng rén, shì fēi tiān shòu, ān dé cǐ yán? àn yǔ zhī shān jīng huái nán zhī dì xíng, yǐ chá zōu zi zhī shū, xū wàng zhī yán yě. tài shǐ gōng yuē:" yǔ běn jì yán hé chū kūn lún, qí gāo sān qiān wǔ bǎi yú lǐ, rì yuè suǒ xiāng pì yǐn wèi guāng míng yě, qí shàng yǒu yù quán huá chí. jīn zì zhāng qiān shǐ dà xià zhī hòu, qióng hé yuán, è dǔ běn jì suǒ wèi kūn lún zhě hū? gù yán jiǔ zhōu shān chuān, shàng shū jìn zhī yǐ. zhì yǔ běn jì shān jīng suǒ yǒu guài wù, yú bù gǎn yán yě." fū fú gǎn yán zhě, wèi zhī xū yě. kūn lún zhī gāo, yù quán huá chí, shì suǒ gòng wén, zhāng qiān qīn xíng wú qí shí. àn yǔ gòng, jiǔ zhōu shān chuān, guài qí zhī wù jīn yù zhī zhēn, mò bù xī zài, bù yán kūn lún shān shàng yǒu yù quán huá chí. àn tài shǐ gōng zhī yán, shān jīng yǔ jì, xū wàng zhī yán.
案邹子之知不过禹。禹之治洪水,以益为佐。禹主治水,益〔主〕记物。极天之广,穷地之长,辨四海之外,竟四山之表,三十五国之地,鸟兽草木、金石水土,莫不毕载,不言复有九州。淮南王刘安,召术士伍被、左吴之辈,充满宫殿,作道术之书,论天下之事。《地形》之篇,道异类之物,外国之怪,列三十五国之异,不言更有九州。邹子行地不若禹、益,闻见不过被、吴,才非圣人,事非天授,安得此言?案禹之《山经》、淮南之《地形》,以察邹子之书,虚妄之言也。太史公曰:“《禹本纪》言河出昆仑,其高三千五百余里,日月所〔相〕辟隐为光明也,其上有玉泉、华池。今自张骞使大夏之後,穷河源,恶睹《本纪》所谓昆仑者乎?故言九州山川,《尚书》近之矣。至《禹本纪》、《山经》所有怪物,余不敢言也。”夫弗敢言者,谓之虚也。昆仑之高,玉泉、华池,世所共闻,张骞亲行无其实。案《禹贡》,九州山川,怪奇之物、金玉之珍,莫不悉载,不言昆仑山上有玉泉、华池。案太史公之言,《山经》、《禹纪》,虚妄之言。
fán shì nán zhī, shì fēi nàn cè. jí wéi tiān zhōng, fāng jīn tiān xià, zài jí zhī nán, zé tiān jí běi, bì gāo duō mín. yǔ gòng" dōng jiān yú hǎi, xī bèi yú liú shā", cǐ zé tiān dì zhī jí jì yě. rì cì jìng qiān lǐ, jīn cóng dōng hǎi zhī shàng huì, jī yín mào, zé chá rì zhī chū chū jìng èr chǐ, shàng yuǎn zhī yàn yě. yuǎn zé dōng fāng zhī dì shàng duō. dōng fāng zhī dì shàng duō, zé tiān jí zhī běi, tiān dì guǎng zhǎng, bù fù zī yǐ. fū rú shì, zōu yǎn zhī yán wèi kě fēi, yǔ jì shān hǎi huái nán dì xíng wèi kě xìn yě. zōu yǎn yuē:" fāng jīn tiān xià, zài dì dōng nán, míng chì xiàn shén zhōu." tiān jí wéi tiān zhōng, rú fāng jīn tiān xià, zài dì dōng nán, shì jí dāng zài xī běi. jīn zhèng zài běi, fāng jīn tiān xià zài jí nán yě. yǐ jí yán zhī, bù zài dōng nán, zōu yǎn zhī yán fēi yě. rú zài dōng nán, jìn rì suǒ chū, rì rú chū shí, qí guāng yí dà. jīn cóng dōng hǎi shàng chá rì, jí cóng liú shā zhī dì shì rì, xiǎo dà tóng yě. xiāng qù wàn lǐ, xiǎo dà bù biàn, fāng jīn tiān xià, de dì zhī guǎng, shǎo yǐ. luò yáng, jiǔ zhōu zhī zhōng yě, cóng luò yáng běi gù, jí zhèng zài běi. dōng hǎi zhī shàng, qù luò yáng sān qiān lǐ, shì jí yì zài běi. tuī cǐ yǐ dù, cóng liú shā zhī dì shì jí, yì bì fù zài běi yān. dōng hǎi liú shā, jiǔ zhōu dōng xī zhī jì yě, xiāng qù wàn lǐ, shì jí yóu zài běi zhě, dì xiǎo jū xiá, wèi néng pì lí jí yě. rì nán zhī jùn, qù luò qiě wàn lǐ. xǐ mín hái zhě, wèn zhī, yán rì zhōng zhī shí, suǒ jū zhī dì, wèi néng zài rì nán yě. dù zhī fù nán wàn lǐ, rì zài rì nán zhī nán, shì zé qù luò yáng èr wàn lǐ, nǎi wèi rì nán yě. jīn cóng luò dì chá rì zhī qù yuǎn jìn, fēi yǔ jí tóng yě, jí wéi yuǎn yě. jīn yù běi xíng sān wàn lǐ, wèi néng zhì jí xià yě. jiǎ lìng zhī zhì, shì zé míng wéi jù jí xià yě. yǐ zhì rì nán wǔ wàn lǐ, jí běi yì wǔ wàn lǐ yě. jí běi yì wǔ wàn lǐ, jí dōng xī yì jiē wǔ wàn lǐ yān. dōng xī shí wàn, nán běi shí wàn, xiāng chéng bǎi wàn lǐ. zōu yǎn zhī yán:" tiān dì zhī jiān, yǒu ruò tiān xià zhě jiǔ." àn zhōu shí jiǔ zhōu, dōng xī wǔ qiān lǐ, nán běi yì wǔ qiān lǐ. wǔ wǔ èr shí wǔ, yī zhōu zhě èr wàn wǔ qiān lǐ. tiān xià ruò cǐ jiǔ zhī, chéng èr wàn wǔ qiān lǐ. èr shí èr wàn wǔ qiān lǐ. rú zōu yǎn zhī shū, ruò wèi zhī duō, jì dù yàn shí, fǎn wèi shǎo yān.
凡事难知,是非难测。极为天中,方今天下,在极之南,则天极北,必高多民。《禹贡》“东渐於海,西被於流沙”,此则天地之极际也。日刺径千里,今从东海之上会,稽鄞、鄮,则察日之初出径二尺,尚远之验也。远则东方之地尚多。东方之地尚多,则天极之北,天地广长,不复訾矣。夫如是,邹衍之言未可非,《禹纪》、《山海》、《淮南地形》未可信也。邹衍曰:“方今天下,在地东南,名赤县神州。”天极为天中,如方今天下,在地东南,视极当在西北。今正在北,方今天下在极南也。以极言之,不在东南,邹衍之言非也。如在东南,近日所出,日如出时,其光宜大。今从东海上察日,及从流沙之地视日,小大同也。相去万里,小大不变,方今天下,得地之广,少矣。雒阳,九州之中也,从雒阳北顾,极正在北。东海之上,去雒阳三千里,视极亦在北。推此以度,从流沙之地视极,亦必复在北焉。东海、流沙,九州东西之际也,相去万里,视极犹在北者,地小居狭,未能辟离极也。日南之郡,去雒且万里。徙民还者,问之,言日中之时,所居之地,未能在日南也。度之复南万里,日在日〔南〕之南,是则去雒阳二万里,乃为日南也。今从雒地察日之去远近,非与极同也,极为远也。今欲北行三万里,未能至极下也。假令之至,是则名为距极下也。以至日南五万里,极北亦五万里也。极北亦五万里,极东西亦皆五万里焉。东西十万,南北十万,相承百万里。邹衍之言:“天地之间,有若天下者九。”案周时九州,东西五千里,南北亦五千里。五五二十五,一州者二万五千里。天下若此九之,乘二万五千里。二十二万五千里。如邹衍之书,若谓之多,计度验实,反为少焉。
rú zhě yuē:" tiān, qì yě, gù qí qù rén bù yuǎn. rén yǒu shì fēi, yīn wèi dé hài, tiān zhé zhī zhī, yòu zhé yīng zhī, jìn rén zhī xiào yě." rú shí lùn zhī, tiān, tǐ, fēi qì yě. rén shēng yú tiān, hé xián tiān wú qì? yóu yǒu tǐ zài shàng, yú rén xiāng yuǎn. mì chuán huò yán: tiān zhī lí tiān xià, liù wàn yú lǐ. shù jiā jì zhī, sān bǎi liù shí wǔ dù yī zhōu tiān. xià yǒu zhōu dù, gāo yǒu lǐ shù. rú tiān shěn qì, qì rú yún yān, ān dé lǐ dù? yòu yǐ èr shí bā xiù xiào zhī, èr shí bā xiù wèi rì yuè shě, yóu dì yǒu yóu tíng wèi zhǎng lì xiè yǐ. yóu tíng zhe dì, yì rú xīng shě zhe tiān yě. àn fù shū zhě, tiān yǒu xíng tǐ, suǒ jù bù xū. yóu cǐ kǎo zhī, zé wú huǎng hū, míng yǐ.
儒者曰:“天,气也,故其去人不远。人有是非,阴为德害,天辄知之,又辄应之,近人之效也。”如实论之,天,体,非气也。人生於天,何嫌天无气?犹有体在上,与人相远。秘传或言:天之离天下,六万余里。数家计之,三百六十五度一周天。下有周度,高有里数。如天审气,气如云烟,安得里度?又以二十八宿效之,二十八宿为日月舍,犹地有邮亭为长吏廨矣。邮亭著地,亦如星舍著天也。案附书者,天有形体,所据不虚。〔由〕此考之,则无恍惚,明矣。