tiān dì hé qì, wàn wù zì shēng, yóu fū fù hé qì, zi zì shēng yǐ. wàn wù zhī shēng, hán xuè zhī lèi, zhī jī zhī hán. jiàn wǔ gǔ kě shí, qǔ ér shí zhī, jiàn sī má kě yī, qǔ ér yī zhī. huò shuō yǐ wéi tiān shēng wǔ gǔ yǐ shí rén, shēng sī má yǐ yī rén, cǐ wèi tiān wéi rén zuò nóng fū sāng nǚ zhī tú yě, bù hé zì rán, gù qí yì yí, wèi kě cóng yě. shì yī dào jiā lùn zhī.
天地合气,万物自生,犹夫妇合气,子自生矣。万物之生,含血之类,知饥知寒。见五谷可食,取而食之,见丝麻可衣,取而衣之。或说以为天生五谷以食人,生丝麻以衣人,此谓天为人作农夫桑女之徒也,不合自然,故其义疑,未可从也。试依道家论之。
tiān zhě, pǔ shī qì wàn wù zhī zhōng, gǔ yù jī ér sī má jiù hán, gù rén shí gǔ yī sī má yě. fū tiān zhī bù gù shēng wǔ gǔ sī má yǐ yī shí rén, yóu qí yǒu zāi biàn bù yù yǐ qiǎn gào rén yě. wù zì shēng, ér rén yī shí zhī qì zì biàn ér rén wèi jù zhī. yǐ ruò shuō lùn zhī, yàn yú rén xīn yǐ. rú tiān ruì wèi gù, zì rán yān zài? wú wéi hé jū?
天者,普施气万物之中,谷愈饥而丝麻救寒,故人食谷衣丝麻也。夫天之不故生五谷丝麻以衣食人,由其有灾变不欲以谴告人也。物自生,而人衣食之;气自变而人畏惧之。以若说论之,厌於人心矣。如天瑞为故,自然焉在?无为何居?
hé yǐ zhī tiān zhī zì rán yě? yǐ tiān wú kǒu mù yě. àn yǒu wéi zhě, kǒu mù zhī lèi yě. kǒu yù shí ér mù yù shì, yǒu shì yù yú nèi, fā zhī yú wài, kǒu mù qiú zhī, dé yǐ wéi lì yù zhī wèi yě. jīn wú kǒu mù zhī yù, yú wù wú suǒ qiú suǒ, fū hé wéi hū? hé yǐ zhī tiān wú kǒu mù yě? yǐ dì zhī zhī. dì yǐ tǔ wèi tǐ, tǔ běn wú kǒu mù. wú dì, fū fù yě, dì tǐ wú kǒu mù, yì zhī tiān kǒu mù yě. shǐ tiān tǐ hū? yí yǔ dì tóng. shǐ tiān qì hū, qì ruò yún yān. yún yān zhī shǔ, ān dé kǒu mù?
何以〔知〕天之自然也?以天无口目也。案有为者,口目之类也。口欲食而目欲视,有嗜欲於内,发之於外,口目求之,得以为利欲之为也。今无口目之欲,於物无所求索,夫何为乎?何以知天无口目也?以地知之。地以土为体,土本无口目。无地,夫妇也,地体无口目,亦知天口目也。使天体乎?宜与地同。使天气乎,气若云烟。云烟之属,安得口目?
huò yuē:" fán dòng xíng zhī lèi, jiē běn yǒu wéi. yǒu yù gù dòng, dòng zé yǒu wéi. jīn tiān dòng xíng yú rén xiāng sì, ān dé wú wéi?" yuē: tiān zhī dòng xíng yě, shī qì yě, tǐ dòng qì nǎi chū, wù nǎi shēng yǐ. yóu rén dòng qì yě, tǐ dòng qì nǎi chū, zi yì shēng yě. fū rén zhī shī qì yě, fēi yù yǐ shēng zǐ, qì shī ér zi zì shēng yǐ. tiān dòng bù yù yǐ shēng wù, ér wù zì shēng, cǐ zé zì rán yě. shī qì bù yù wèi wù, ér wù zì wèi, cǐ zé wú wéi yě. wèi tiān zì rán wú wéi zhě hé? qì yě. tián dàn wú yù, wú wéi wú shì zhě yě, lǎo dān dé yǐ shòu yǐ. lǎo dān bǐng zhī yú tiān, shǐ tiān wú cǐ qì, lǎo dān ān suǒ bǐng shòu cǐ xìng! shī wú qí shuō ér dì zǐ dú yán zhě, wèi zhī yǒu yě. huò fù yú huán gōng, gōng yuē:" yǐ gào zhòng fù." zuǒ yòu yuē:" yī zé zhòng fù, èr zé zhòng fù, wèi jūn nǎi yì hū?" huán gōng yuē:" wú wèi dé zhòng fù, gù nán yǐ dé zhòng fù, hé wéi bù yì!" fū huán gōng dé zhòng fù, rèn zhī yǐ shì, wěi zhī yǐ zhèng, bù fù yǔ zhī. huáng tiān yǐ zhì yōu zhī dé, yǔ wáng zhèng suí ér qiǎn gào zhī, zé tiān dé bù ruò huán gōng, ér bà jūn zhī cāo guò shàng dì yě.
或曰:“凡动行之类,皆本有为。有欲故动,动则有为。今天动行与人相似,安得无为?”曰:天之动行也,施气也,体动气乃出,物乃生矣。由人动气也,体动气乃出,子亦生也。夫人之施气也,非欲以生子,气施而子自生矣。天动不欲以生物,而物自生,此则自然也。施气不欲为物,而物自为,此则无为也。谓天自然无为者何?气也。恬淡无欲,无为无事者也,老聃得以寿矣。老聃禀之於天,使天无此气,老聃安所禀受此性!师无其说而弟子独言者,未之有也。或复於桓公,公曰:“以告仲父。”左右曰:“一则仲父,二则仲父,为君乃易乎?” 桓公曰:“吾未得仲父,故难;已得仲父,何为不易!”夫桓公得仲父,任之以事,委之以政,不复与知。皇天以至优之德,与王政〔随〕而谴告〔之〕,则天德不若桓公,而霸君之操过上帝也。
huò yuē:" huán gōng zhī guǎn zhòng xián, gù wěi rèn zhī rú fēi guǎn zhòng, yì jiāng qiǎn gào zhī yǐ. shǐ tiān zāo yáo shùn, bì wú qiǎn gào zhī biàn." yuē: tiān néng qiǎn gào rén jūn, zé yì néng gù mìng shèng jūn. zé cái ruò yáo shùn, shòu yǐ wáng mìng, wěi yǐ wáng shì, wù fù yǔ zhī. jīn zé bù rán, shēng yōng yōng zhī jūn, shī dào fèi dé, suí qiǎn gào zhī, hé tiān bù dàn láo yě! cáo cān wèi hàn xiāng, zòng jiǔ gē lè, bù tīng zhèng zhì, qí zi jiàn zhī, chī zhī èr bǎi. dāng shí tiān xià wú rǎo luàn zhī biàn. huái yáng zhù wěi qián, lì bù néng jìn, jí àn wèi tài shǒu, bù huài yī lú, bù xíng yī rén, gāo zhěn ān wò, ér huái yáng zhèng qīng. fū cáo cān wèi xiāng ruò bù wéi xiāng, jí àn wèi tài shǒu ruò jùn wú rén. rán ér hàn cháo wú shì, huái yáng xíng cuò zhě, cān dé yōu ér àn wēi zhòng yě. jì tiān zhī wēi dé, shú yǔ cáo cān jí àn? ér wèi tiān yǔ wáng zhèng suí ér qiǎn gào zhī, shì wèi tiān dé bù ruò cáo cān hòu, ér wēi bù ruò jí àn zhòng yě. qú bó yù zhì wèi, zǐ gòng shǐ rén wèn zhī:" hé yǐ zhì wèi?" duì yuē:" yǐ bù zhì zhì zhī." fū bù zhì zhī zhì, wú wéi zhī dào yě.
或曰:“桓公知管仲贤,故委任之;如非管仲,亦将谴告之矣。使天遭尧、舜,必无谴告之变。”曰:天能谴告人君,则亦能故命圣君。择才若尧、舜,受以王命,委以王事,勿复与知。今则不然,生庸庸之君,失道废德,随谴告之,何天不惮劳也!曹参为汉相,纵酒歌乐,不听政治,其子谏之,笞之二百。当时天下无扰乱之变。淮阳铸伪钱,吏不能禁,汲黯为太守,不坏一炉,不刑一人,高枕安卧,而淮阳政清。夫曹参为相若不为相,汲黯为太守若郡无人。然而汉朝无事,淮阳刑错者,参德优而黯威重也。计天之威德,孰与曹参、汲黯?而谓天与王政随而谴告之,是谓天德不若曹参厚,而威不若汲黯重也。蘧伯玉治卫,子贡使人问之:“何以治卫?”对曰:“以不治治之。”夫不治之治,无为之道也。
huò yuē:" tài píng zhī yīng,, hé chū tú, luò chū shū. bù huà bù jiù, bù wéi bù chéng. tiān dì chū zhī, yǒu wéi zhī yàn yě. zhāng liáng yóu sì shuǐ zhī shàng, yù huáng shí gōng, shòu tài gōng shū, gài tiān zuǒ hàn zhū qín, gù mìng lìng shén shí wèi guǐ shū shòu rén, fù wèi yǒu wéi zhī xiào yě." yuē: cǐ jiē zì rán yě. fū tiān ān dé yǐ bǐ hēi ér wèi tú shū hū? tiān dào zì rán, gù tú shū zì chéng. jìn táng shū yú lǔ chéng jì yǒu shēng, wén zài qí shǒu, gù shū yuē" yú", jì yuē" yǒu". sòng zhòng zi shēng, yǒu wén zài qí shǒu, yuē:" wèi lǔ fū rén." sān zhě zài mǔ zhī shí, wén zì chéng yǐ, ér wèi tiān wéi wén zì, zài mǔ zhī shí, tiān shǐ shén chí zhuī bǐ mò kè qí shēn hū? zì rán zhī huà, gù yí nán zhī, wài ruò yǒu wéi, nèi shí zì rán. shì yǐ tài shǐ gōng jì huáng shí shì, yí ér bù néng shí yě. zhào jiǎn zi mèng shàng tiān, jiàn yī nán zǐ zài dì zhī cè, hòu chū, jiàn rén dāng dào, zé qián suǒ mèng jiàn zài dì cè zhě yě. lùn zhī yǐ wéi zhào guó qiě chāng zhī zhuàng yě. huáng shí shòu shū, yì hàn qiě xìng zhī xiàng yě. yāo qì wèi guǐ, guǐ xiàng rén xíng, zì rán zhī dào, fēi huò wèi zhī yě.
或曰:“太平之应,,河出图,洛出书。不画不就,不为不成。天地出之,有为之验也。张良游泗水之上,遇黄石公,授太公书,盖天佐汉诛秦,故命令神石为鬼书授人,复为有为之效也。”曰:此皆自然也。夫天安得以笔黑而为图书乎?天道自然,故图书自成。晋唐叔虞、鲁成季友生,文在其手,故叔曰“虞”,季曰“友”。宋仲子生,有文在其手,曰:“为鲁夫人。”三者在母之时,文字成矣,而谓天为文字,在母之时,天使神持锥笔墨刻其身乎?自然之化,固疑难知,外若有为,内实自然。是以太史公纪黄石事,疑而不能实也。赵简子梦上天,见一男子在帝之侧,後出,见人当道,则前所梦见在帝侧者也。论之以为赵国且昌之状也。黄石授书,亦汉且兴之象也。妖气为鬼,鬼象人形,自然之道,非或为之也。
cǎo mù zhī shēng, huá yè qīng cōng, jiē yǒu qū zhé, xiàng lèi wén zhāng, wèi tiān wéi wén zì, fù wèi huá yè hū? sòng rén huò kè mù wèi chǔ yè zhě, sān nián nǎi chéng. liè zǐ yuē:" shǐ tiān dì sān nián nǎi chéng yī yè, zé wàn wù zhī yǒu yè zhě guǎ yǐ." rú liè zǐ zhī yán, wàn wù zhī yè zì wéi shēng yě. zì wéi shēng yě, gù néng bìng chéng. rú tiān wèi zhī, qí chí dāng ruò sòng rén kè chǔ yè yǐ. guān niǎo shòu zhī máo yǔ, máo yǔ zhī cǎi sè, tōng kě wèi hū? niǎo shòu wèi néng jǐn shí. chūn guān wàn wù zhī shēng, qiū guān qí chéng, tiān dì wèi zhī hū? wù zì rán yě. rú wèi tiān dì wèi zhī, wèi zhī yí yòng shǒu, tiān dì ān dé wàn wàn qiān qiān shǒu, bìng wèi wàn wàn qiān qiān wù hū? zhū wù zài tiān dì zhī jiān yě, yóu zǐ zài mǔ fù zhōng yě. mǔ huái zi qì, shí yuè ér shēng, bí kǒu ěr mù fā fū máo lǐ xuè mài zhī yú gǔ jié zhǎo chǐ, zì rán chéng fù zhōng hū? mǔ wèi zhī yě? ǒu rén qiān wàn, bù míng wéi rén zhě, hé yě? bí kǒu ěr mù fēi xìng zì rán yě. wǔ dì xìng lǐ fū rén, lǐ fū rén sǐ, sī jiàn qí xíng. dào shì yǐ fāng shù zuò fū rén xíng, xíng chéng, chū rù gōng mén, wǔ dì dà jīng, lì ér yíng zhī, hū bù fù jiàn. gài fēi zì rán zhī zhēn, fāng shì qiǎo wàng zhī wěi, gù yī jiàn huǎng hū, xiāo sàn miè wáng. yǒu wéi zhī huà, qí bù kě jiǔ xíng, yóu lǐ fū rén xíng bù kě jiǔ jiàn yě. dào jiā lùn zì rán, bù zhī yǐn wù shì yǐ yàn qí yán xíng, gù zì rán zhī shuō wèi jiàn xìn yě.
草木之生,华叶青葱,皆有曲折,象类文章,谓天为文字,复为华叶乎?宋人或刻木为楮叶者,三年乃成。〔列〕子曰:“使〔天〕地三年乃成一叶,则万物之有叶者寡矣。”如〔列〕子之言,万物之叶自为生也。自为生也,故能并成。如天为之,其迟当若宋人刻楮叶矣。观鸟兽之毛羽,毛羽之采色,通可为乎?鸟兽未能尽实。春观万物之生,秋观其成,天地为之乎?物自然也。如谓天地为之,为之宜用手,天地安得万万千千手,并为万万千千物乎?诸物在天地之间也,犹子在母腹中也。母怀子气,十月而生,鼻、口、耳、目、发肤、毛理、血脉、脂腴、骨节、爪齿,自然成腹中乎?母为之也?偶人千万,不名为人者,何也?鼻口耳目非性自然也。武帝幸〔李〕夫人,〔李〕夫人死,思见其形。道士以方术作夫人形,形成,出入宫门,武帝大惊,立而迎之,忽不复见。盖非自然之真,方士巧妄之伪,故一见恍忽,消散灭亡。有为之化,其不可久行,犹〔李〕夫人形不可久见也。道家论自然,不知引物事以验其言行,故自然之说未见信也。
rán suī zì rán, yì xū yǒu wéi fǔ zhù. lěi sì gēng yún, yīn chūn bō zhǒng zhě, rén wéi zhī yě jí gǔ rù dì, rì yè zhǎng dà, rén bù néng wéi yě. huò wèi zhī zhě, bài zhī dào yě. sòng rén yǒu mǐn qí miáo zhī bù zhǎng zhě, jiù ér yà zhī, míng rì kū sǐ. fū yù wèi zì rán zhě, sòng rén zhī tú yě.
然虽自然,亦须有为辅助。耒耜耕耘,因春播种者,人为之也;及谷入地,日夜长〔大〕,人不能为也。或为之者,败之道也。宋人有闵其苗之不长者,就而揠之,明日枯死。夫欲为自然者,宋人之徒也。
wèn yuē:" rén shēng yú tiān dì, tiān dì wú wéi. rén bǐng tiān xìng zhě, yì dāng wú wéi, ér yǒu wéi, hé yě?" yuē: zhì dé chún wò zhī rén, bǐng tiān qì duō, gù néng zé tiān, zì rán wú wéi. bǐng qì báo shǎo, bù zūn dào dé, bù shì tiān dì, gù yuē bù xiào. bù xiào zhě, bù shì yě. bù shì tiān dì, bù lèi shèng xián, gù yǒu wéi yě. tiān dì wèi lú, zào huà wéi gōng, bǐng qì bù yī, ān néng jiē xián? xián zhī chún zhě, huáng lǎo shì yě. huáng zhě, huáng dì yě lǎo zhě, lǎo zi yě. huáng lǎo zhī cāo, shēn zhōng tián dàn, qí zhì wú wéi. zhèng shēn gòng jǐ, ér yīn yáng zì hé, wú xīn yú wèi ér wù zì huà, wú yì yú shēng ér wù zì chéng.
问曰:“人生於天地,天地无为。人禀天性者,亦当无为,而有为,何也?” 曰:至德纯渥之人,禀天气多,故能则天,自然无为。禀气薄少,不遵道德,不似天地,故曰不肖。不肖者,不似也。不似天地,不类圣贤,故有为也。天地为炉,造化为工,禀气不一,安能皆贤?贤之纯者,黄、老是也。黄者,黄帝也;老者,老子也。黄、老之操,身中恬澹,其治无为。正身共己,而阴阳自和,无心於为而物自化,无意於生而物自成。
yì yuē:" huáng dì yáo shùn chuí yī shang ér tiān xià zhì." chuí yī shang zhě, chuí gǒng wú wéi yě. kǒng zǐ yuē:" dà zāi, yáo zhī wèi jūn yě! wéi tiān wèi dà, wéi yáo zé zhī." yòu yuē:" wēi wēi hū! shùn yǔ zhī yǒu tiān xià yě, ér bù yǔ yān." zhōu gōng yuē:" shàng dì yǐn yì." shàng dì, wèi yú shùn yě. yú shùn chéng ān jì zhì, rèn xián shǐ néng, gōng jǐ wú wéi ér tiān xià zhì. yú shùn chéng yáo zhī ān, yáo zé tiān ér xíng, bù zuò gōng yāo míng, wú wéi zhī huà zì chéng, gù yuē" dàng dàng hū, mín wú néng míng yān". nián wǔ shí zhě jī rǎng yú tú, bù néng zhī yáo zhī dé, gài zì rán zhī huà yě. yì yuē:" dà rén yǔ tiān dì hé qí dé." huáng dì yáo shùn, dà rén yě, qí dé yǔ tiān dì hé, gù zhī wú wéi yě. tiān dào wú wéi, gù chūn bù wéi shēng, ér xià bù wéi zhǎng, qiū bù wéi chéng, dōng bù wéi cáng. yáng qì zì chū, wù zì shēng zhǎng yīn qì zì qǐ, wù zì chéng cáng. jí jǐng jué bēi, guàn gài yuán tián, wù yì shēng zhǎng, pèi rán ér yǔ, wù zhī jīng yè gēn gāi, mò bù qià rú. chéng liàng shù zé, shú yǔ jí jǐng jué bēi zāi! gù wú wéi zhī wèi dà yǐ. běn bù qiú gōng, gù qí gōng lì běn bù qiú míng, gù qí míng chéng. pèi rán zhī yǔ, gōng míng dà yǐ, ér tiān dì bù wéi yě, qì hé ér yǔ zì jí.
《易》曰:“黄帝、尧、舜垂衣裳而天下治。”垂衣裳者,垂拱无为也。孔子曰:“大哉,尧之为君也!惟天为大,惟尧则之。”又曰:“巍巍乎!舜、禹之有天下也,而不与焉。”周公曰:“上帝引佚。”上帝,谓〔虞〕舜也。〔虞〕舜承安继治,任贤使能,恭己无为而天下治。〔虞〕舜承尧之安,尧则天而行,不作功邀名,无为之化自成,故曰“荡荡乎,民无能名焉”。年五十者击壤於涂,不能知尧之德,盖自然之化也。《易》曰:“大人与天地合其德。”黄帝、尧、舜,大人也,其德与天地合,故知无为也。天道无为,故春不为生,而夏不为长,秋不为成,冬不为藏。阳气自出,物自生长;阴气自起,物自成藏。汲井决陂,灌溉园田,物亦生长,霈然而雨,物之茎叶根〔荄〕,莫不洽濡。程量澍泽,孰与汲井决陂哉!故无为之为大矣。本不求功,故其功立;本不求名,故其名成。沛然之雨,功名大矣,而天地不为也,气和而雨自集。
rú jiā shuō fū fù zhī dào, qǔ fǎ yú tiān dì, zhī fū fù fǎ tiān dì, bù zhī tuī fū fù zhī dào, yǐ lùn tiān dì zhī xìng, kě wèi huò yǐ. fū tiān fù yú shàng, dì yǎn yú xià, xià qì zhēng shàng, shàng qì jiàng xià, wàn wù zì shēng qí zhōng jiān yǐ. dāng qí shēng yě, tiān bù xū fù yǔ yě, yóu zi zài mǔ huái zhōng, fù bù néng zhī yě. wù zì shēng, zi zì chéng, tiān dì fù mǔ, hé yǔ zhī zāi? jí qí shēng yě, rén dào yǒu jiào xùn zhī yì. tiān dào wú wéi, tīng zì qí xìng, gù fàng yú yú chuān, zòng shòu yú shān, cóng qí xìng mìng zhī yù yě. bù qū yú lìng shàng líng, bù zhú shòu lìng rù yuān zhě, hé zāi? fú guǐ qí xìng, shī qí suǒ yí yě. fū bǎi xìng, yú shòu zhī lèi yě. shàng dé zhì zhī, ruò pēng xiǎo xiān, yǔ tiān dì tóng cāo yě. shāng yāng biàn qín fǎ, yù wèi shū yì zhī gōng, bù tīng zhào liáng zhī yì, yǐ qǔ chē liè zhī huàn, dé báo duō yù, jūn chén xiāng zēng yuàn yě. dào jiā dé hòu, xià dāng qí shàng, shàng ān qí xià, chún méng wú wéi, hé fù qiǎn gào? gù yuē: " zhèng zhī shì yě, jūn chén xiāng wàng yú zhì, yú xiāng wàng yú shuǐ, shòu xiāng wàng yú lín, rén xiāng wàng yú shì. gù yuē tiān yě. " kǒng zǐ wèi yán yuān yuē:" wú fú rǔ, wàng yě rǔ zhī fú yú wǒ, yì wàng yě." yǐ kǒng zǐ wèi jūn, yán yuān wèi chén, shàng bù néng qiǎn gào, kuàng yǐ lǎo zi wèi jūn, wén zi wèi chén hū? lǎo zi wén zi, shì tiān dì zhě yě. chún jiǔ wèi gān, yǐn zhī zhě zuì bù xiāng zhī. bó jiǔ suān kǔ, bīn zhǔ pín cù. fū xiāng qiǎn gào, dào báo zhī yàn yě. wèi tiān qiǎn gào, céng wèi tiān dé bù ruò chún jiǔ hū?
儒家说夫妇之道,取法於天地,知夫妇法天地,不知推夫妇之道,以论天地之性,可谓惑矣。夫天覆於上,地偃於下,下气烝上,上气降下,万物自生其中间矣。当其生也,天不须复与也,由子在母怀中,父不能知也。物自生,子自成,天地父母,何与知哉?及其生也,人道有教训之义。天道无为,听恣其性,故放鱼於川,纵兽於山,从其性命之欲也。不驱鱼令上陵,不逐兽令入渊者,何哉?拂诡其性,失其所宜也。夫百姓,鱼兽之类也。上德治之,若烹小鲜,与天地同操也。商鞅变秦法,欲为殊异之功,不听赵良之议,以取车裂之患,德薄多欲,君臣相憎怨也。道家德厚,下当其上,上安其下,纯蒙无为,何复谴告?故曰: “政之适也,君臣相忘於治,鱼相忘於水,兽相忘於林,人相忘於世。故曰天也。 ”孔子谓颜渊曰:“吾服汝,忘也;汝之服於我,亦忘也。”以孔子为君,颜渊为臣,尚不能谴告,况以老子为君,文子为臣乎?老子、文子,似天地者也。淳酒味甘,饮之者醉不相知。薄酒酸苦,宾主颦蹙。夫相谴告,道薄之验也。谓天谴告,曾谓天德不若淳酒乎?
lǐ zhě, zhōng xìn zhī báo, luàn zhī shǒu yě. xiāng jī yǐ lǐ, gù xiāng qiǎn gào. sān huáng zhī shí, zuò zhě yú yú, xíng zhě jū jū, zhà zì yǐ wéi mǎ, zhà zì yǐ wéi niú, chún dé xíng ér mín tóng méng, xiǎo huì zhī xīn wèi xíng shēng yě. dāng shí yì wú zāi yì, rú yǒu zāi yì, bù míng yuē qiǎn gào. hé zé? shí rén yú chǔn, bù zhī xiāng shéng zé yě. mò shì shuāi wēi, shàng xià xiāng fēi, zāi yì shí zhì, zé zào qiǎn gào zhī yán yǐ. fū jīn zhī tiān, gǔ zhī tiān yě, fēi gǔ zhī tiān hòu, ér jīn zhī tiān báo yě, qiǎn gào zhī yán shēng yú jīn zhě, rén yǐ xīn zhǔn kuàng zhī yě. gào shì bù jí wǔ dì, yào méng bù jí sān wáng, jiāo zhì zǐ bù jí wǔ bó. dé mí báo zhě xìn mí shuāi. xīn xiǎn ér xíng bì, zé fàn yuē ér fù jiào jiào yuē bù xíng, zé xiāng qiǎn gào qiǎn gào bù gǎi, jǔ bīng xiāng miè. yóu cǐ yán zhī, qiǎn gào zhī yán, shuāi luàn zhī yǔ yě, ér wèi zhī shàng tiān wèi zhī, sī gài suǒ yǐ yí yě.
礼者,忠信之薄,乱之首也。相讥以礼,故相谴告。三皇之时,坐者于于,行者居居,乍自以为马,乍自以为牛,纯德行而民瞳矇,晓惠之心未形生也。当时亦无灾异,如有灾异,不名曰谴告。何则?时人愚蠢,不知相绳责也。末世衰微,上下相非,灾异时至,则造谴告之言矣。夫今之天,古之天也,非古之天厚,而今之天薄也,谴告之言生於今者,人以心准况之也。诰誓不及五帝,要盟不及三王,交质子不及五伯。德弥薄者信弥衰。心险而行诐,则犯约而负教;教约不行,则相谴告;谴告不改,举兵相灭。由此言之,谴告之言,衰乱之语也,而谓之上天为之,斯盖所以疑也。
qiě fán yán qiǎn gào zhě, yǐ rén dào yàn zhī yě. rén dào, jūn qiǎn gào chén, shàng tiān qiǎn gào jūn yě, wèi zāi yì wèi qiǎn gào. fū rén dào, chén yì yǒu jiàn jūn, yǐ zāi yì wèi qiǎn gào, ér wáng zhě yì dāng shí yǒu jiàn shàng tiān zhī yì, qí xiào hé zài? gǒu wèi tiān dé yōu, rén bù néng jiàn, yōu dé yì yí xuán mò, bù dàng qiǎn gào. wàn dàn jūn zǐ yǒu guò, bù yán, duì àn bù shí, zhì yōu zhī yàn yě. fū rén zhī yōu zhě, yóu néng bù yán, huáng tiān dé dà, ér nǎi wèi zhī qiǎn gào hū? fū tiān wú wéi, gù bù yán, zāi biàn shí zhì, qì zì wèi zhī. fū tiān dì bù néng wéi, yì bù néng zhī yě. fù zhōng yǒu hán, fù zhōng jí tòng, rén bù shǐ yě, qì zì wèi zhī. fū tiān dì zhī jiān, yóu rén bèi fù zhī zhōng yě. wèi tiān wèi zāi biàn, fán zhū guài yì zhī lèi, wú xiǎo dà bó hòu, jiē tiān suǒ wéi hū? niú shēng mǎ, táo shēng lǐ, rú lùn zhě zhī yán, tiān shén rù niú fù zhōng wèi mǎ, bǎ lǐ shí tí táo jiān hū? láo yuē:" zi yún:' wú bù shì, gù yì.'" yòu yuē:" wú shǎo yě jiàn, gù duō néng bǐ shì." rén zhī jiàn bù yòng yú dà zhě, lèi duō jì néng. tiān zūn guì gāo dà, ān néng zhuàn wèi zāi biàn yǐ qiǎn gào rén? qiě jí xiōng fēi sè jiàn yú miàn, rén bù néng wéi, sè zì fā yě. tiān dì yóu rén shēn, qì biàn yóu fēi sè. rén bù néng wéi fēi sè, tiān dì ān néng wéi qì biàn! rán zé qì biàn zhī jiàn, dài zì rán yě. biàn zì jiàn, sè zì fā, zhàn hòu zhī jiā, yīn yǐ yán yě.
且凡言谴告者,以人道验之也。人道,君谴告臣,上天谴告君也,谓灾异为谴告。夫人道,臣亦有谏君,以灾异为谴告,而王者亦当时有谏上天之义,其效何在?苟谓天德优,人不能谏,优德亦宜玄默,不当谴告。万石君子有过,不言,对案不食,至优之验也。夫人之优者,犹能不言,皇天德大,而乃谓之谴告乎?夫天无为,故不言,灾变时至,气自为之。夫天地不能为,亦不能知也。腹中有寒,腹中疾痛,人不使也,气自为之。夫天地之间,犹人背腹之中也。谓天为灾变,凡诸怪异之类,无小大薄厚,皆天所为乎?牛生马,桃生李,如论者之言,天神入牛腹中为马,把李实提桃间乎?牢曰:“子云:‘吾不试,故艺。’”又曰:“吾少也贱,故多能鄙事。”人之贱不用於大者,类多伎能。天尊贵高大,安能撰为灾变以谴告人?且吉凶蜚色见於面,人不能为,色自发也。天地犹人身,气变犹蜚色。人不能为蜚色,天地安能为气变!然则气变之见,殆自然也。变自见,色自发,占候之家,因以言也。
fū hán wēn qiǎn gào biàn dòng zhāo zhì, sì yí jiē yǐ lùn yǐ. qiǎn gào yú tiān dào yóu guǐ, gù zhòng lùn zhī, lùn zhī suǒ yǐ nán bié yě. shuō hé yú rén shì, bù rù yú dào yì. cóng dào bù suí shì, suī wéi rú jiā zhī shuō, hé huáng lǎo zhī yì yě.
夫寒温、谴告、变动、招致,四疑皆已论矣。谴告於天道尤诡,故重论之,论之所以难别也。说合於人事,不入於道意。从道不随事,虽违儒家之说,合黄、老之义也。