shí sì rì chén qǐ, yīn yún sì bù, jí suǒ qí yóu dōng yán. yán zài dōng shí fēng zhī lù, yóu dú shān rù ài, dù tǔ shān yī zhòng, gòng sān lǐ dǐ qí xià. yǒu shí sǔn yī yuán, bàng shí fēng xī lù, yán zài shí sǔn zhī shàng.
十四日晨起,阴云四布,即索骑游东岩。岩在东石峰之麓,由独山入隘,度土山一重,共三里抵其下。有石笋一圆,傍石峰西麓,岩在石笋之上。
yáo jiàn dāng fēng bàn, yī mén xī xiàng gāo xuán, zé xī dòng hòu chuān bié qiào. yóu nán lù shàng jī, yǒu liǎng mén bìng liè, àn dòng zài dōng, míng yán zài xī, èr mén jù nán xiàng. xiān rù míng yán, zhōng gāo chǎng píng huō, hòu yī shí ruǐ zhōng xuán. chuān ruǐ ér rù, xià zhuì xiǎo xué, shàng zé chuí rǔ yǎo tiǎo, wéi chéng kān, jí líng lóng xiān huàn. kān zhōng yuán qiě jùn, zhù shuǐ yī chí, chén yìng yá bì, guāng yǐng shàng zhào, gàn hēi hóng sè bì duó mù. zhuàn mén ér xī, yòu kāi yī mén, xī xiàng, yì míng huō gāo shuǎng, xià lín jué bì, jí qián cóng wù zhōng yáo jiàn gāo xuán zhě. qí nèi yǔ nán mén zhuǎn jiē chù, shí zhù huò sǒng ér wèi tái, huò chuí ér chéng kān, zǎn hé tòu yìng, zhēn shén xiān kū zhái, diāo lòu suǒ bù néng jiù zhě yě. réng chū nán mén, cóng qí dōng běi xiàng, yǔ lǚ rù àn dòng.
〔遥见当峰半,一门西向高悬,则西洞后穿别窍。〕由南麓上跻,有两门并列,暗洞在东,明岩在西,二门俱南向。先入明岩,中高敞平豁,后一石蕊中悬。穿蕊而入,〔下坠小穴,上则垂乳窈窕,围成龛,极玲珑纤幻。龛中圆且峻,贮水一池,沉映崖壁,光影上照,绀gàn黑红色碧夺目。〕转门而西,又开一门,西向,亦明豁高爽,下临绝壁,〔即前从坞中遥见高悬者。〕其内与南门转接处,石柱或耸而为台,或垂而成龛,攒合透映,真神仙窟宅,雕镂所不能就者也。仍出南门,从其东北向,伛偻入暗洞。
mén wài ài zhōng wā, shǎo xià, dòng suì qióng rán, gōu huǒ běi rù shù zhàng, zé yù rǔ dǎo chuí pián sǒng, yāo jiǎo bīn fēn, dǐ shén píng. yóu qí yè tòu xì ér rù, qí ér xī, xiá dōng xì jiē bù shù zhàng jǐn, wéi zhí běi yú rǔ xì jìn, nèi fù kuān. shǎo dōng zhuǎn, chuí zhù yì duō.
〔门外隘中洼,〕少下,洞遂穹然,篝火北入数丈,则玉乳倒垂骈耸,夭矫缤纷,〔底甚平。〕由其腋透隙而入,〔岐而西,峡东隙皆不数丈尽,惟直北逾乳隙进,内复宽。〕少东转,垂柱益多。
píng dǐ zhōng yǒu duī shí yī fāng, tǔ rén hào wèi" guān cái shí", yǐ xíng sì yě. gèng rù, cóng shí dōng běi zhuǎn, shí pō gāo xià, rǔ sǔn cēn cī lì. pī qiào běi rù, fù bì yī zuì jù shì, rǔ zhù huí huán, hé pì mò cè. cóng cǐ xī běi chuān ài ér xià, qí rù shén yáo, wén shēn chù yǒu xī chéng tán, xià kuà shí wèi liáng, shàng zé kōng míng tòu yǐng. shí wù cóng dōng zhuǎn, jìng cóng bié dòu réng xià duī shí bàng. yù fù rù mì xī běi ài, ér yì jù yǐ duō, kǒng yī shí bù jì, nǎi cóng gù dào chū. wén cǐ dòng dōng tōng qiān jiāng, suī wèi bì rán, ér tòu shān ér dōng, jí wéi nà liáng zéi zhài zhī dì, wèi zhī guǒ yǒu cóng chū chù ěr. yú suǒ rù zhǐ dé sān sì zhuǎn, dù bù jí qí shí zhī yī èr, rán suǒ dǔ rǔ zhù zhī guī lì, wú guò cǐ zhě, cǐ dòng jì yǐ shēn guǐ jiàn qí, ér xī pàn míng yán fù yǐ míng tòu biǎo yì, hé zhī zhēn chéng èr měi yǐ.
平底中有堆石一方,土人号为“棺材石”,以形似也。更入,〔从石东北转,石坡高下,乳笋参差立。披窍北入,复辟一最巨室,乳柱回环,阖辟莫测。〕从此西北穿隘而下,其入甚遥,闻深处有溪成潭,下跨石为梁,上则空〔明〕透影。时误从东转,竟从别窦仍下堆石傍。欲复入觅西北隘,而易炬已多,恐一时不继,乃从故道出。闻此洞东通迁江,虽未必然,而透山而东,即为那良贼寨之地,未知果有从出处耳。余所入止得三四转,度不及其十之一二,然所睹乳柱之瑰丽,无过此者,此洞既以深诡见奇,而西畔明岩复以明透表异,合之真成二美矣。
chū dòng, réng xià shān xī běi xíng, yī lǐ bàn dǐ dú shān. cóng qí běi ér xī, yòu yī lǐ bàn, fàn yú hòu yíng. yáng jūn tǒng yíng bīng qí ér sòng yú, suì xià shān běi xíng. dōng xī liǎng shān, yī shí yī tǔ, xiāng chí nán xià, yǒu xiǎo shuǐ nán liú yú qí zhōng, jīng hòu yíng ér nán, jīn jī ài zhī běi, nǎi xī nán zhuì hè ér qù, jí qín shuǐ qiáo zhī shàng liú yě.
出洞,仍下山西北行,一里半抵独山。从其北而西,又一里半,饭于后营。杨君统营兵骑而送余,遂下山北行。东西两山,一石一土,相持南下,有小水南流于其中,经后营而南,金鸡隘之北,乃西南坠壑而去,即琴水桥之上流也。
cóng cǐ běi wàng, zhí běi shén yáo nán wàng zé jīn jī shí fēng ruò dāng mén zhī biāo. hòu yíng tǔ shān tóu nán wěi běi, zhōng xuán liǎng jiè zhī zhōng, xī nán zǒu ér jǐn yú sān lǐ, suì jié wèi tǔ mài zhī jǐn jú yún.
从此北望,直北甚遥;南望则金鸡石峰若当门之标。后营土山头南尾北,中悬两界之中,西南走而尽于三里,遂结为土脉之尽局云。
běi xíng bā lǐ, yǒu tǔ jí zì xī ér dōng, héng shǔ yú liǎng jiè zhī zhōng, zé nán běi fēn shuǐ zhī jí yě, nán rù yú yáng dù, ér běi suì rù luó mù dù yān. yú jí běi èr lǐ, wèi nà lì cūn, yòu sān lǐ wèi xuán àn cūn.
北行八里,有土脊自西而东,横属于两界之中,则南北分水之脊也,南入于杨渡,而北遂入罗木渡焉。逾脊北二里,为那力村,又三里为玄岸村。
èr cūn jù zài dōng shí fēng zhī xià, xī jiē mín jū, jīn wèi bā zhài zéi suǒ jù yǐ. yòu běi sān lǐ, shuǐ cóng zhí běi qù, lù xī chuān tǔ shān zhī yè. yī lǐ xī xià, zé tǔ shān fù dōng xī jiā ér chéng wù. yòu běi shí lǐ, shì wèi lán jiàn, jù zéi cūn yǐ. zéi shǒu lán hǎi cháo zhě, jiā xī shān xià. yǒu jiàn cóng qí qián běi liú, sù zhī xíng, běi yī lǐ bàn, yǒu shí shān tū yú wù dōng, yóu qí xī lù yú xiǎo pō, jí wéi zhōu ān jiè yǐ. yòu èr lǐ, yī cūn zài dōng shān lù, yuē cháo lán. qián jiàn zhōng yǒu tán, shēn huì chéng chè, zì shì ér běi, suì chéng tuō bì yàng cuì zhī liú, suǒ yún" lán jiàn" zhě, qǐ yǐ cǐ yé? lán jiàn běn sān lǐ zhī shùn yè lǐ shǔ. jīn nán dǐ nà lì guò jí zhī dì, jù wèi bā zhài yú niè suǒ jù, ér lán hǎi cháo zé qí kuí yě.
二村俱在东石峰之下,昔皆民居,今为八寨贼所踞矣。又北三里,水从直北去,路西穿土山之腋。一里西下,则土山复东西夹而成坞。又北十里,是为蓝涧,俱贼村矣。贼首蓝海潮者,家西山下。有涧从其前北流,溯之行,北一里半,有石山突于坞东,由其西麓逾小坡,即为周安界矣。又二里,一村在东山麓,曰朝蓝。前涧中有潭,深汇澄澈,自是而北,遂成拖碧漾翠之流,所云“蓝涧”者,岂以此耶?蓝涧本三里之顺业里属。今南抵那力过脊之地,俱为八寨余孽所踞,而蓝海潮则其魁也。
yóu lán jiàn ér běi dǐ luó mù dù, nán dǐ zuǒ yíng, zhōng kāi tiān chéng zhí jiā, jiē tǔ shān yě. qí liǎng shí shān: xī wèi zhài lěi dōu zhě bō dīng, dōng wèi luó hóng nà liáng. dōng xī jiē zéi sǒu. cháo lán xī běn zhōu ān shǔ, jīn běi dǐ zhōu ān yì jù wèi zhū wù nì zéi, zào fǎn zhě suǒ jù, bìng zhōu ān yì jí jí yǐ.
由蓝涧而北抵罗木渡,南抵左营,中开天成直夹,皆土山也。其两石山:西为寨垒、都者、剥丁,东为罗洪、那良。东西皆贼薮。朝蓝昔本周安属,今北抵周安亦俱为诸蘁wù逆贼,造反者所踞,并周安亦岌岌矣。
yóu cháo lán suí jiàn dōng àn yòu běi wǔ lǐ, zhuǎn ér dōng yú tǔ shān, běi xià yī lǐ, fù xíng wù zhōng.
由朝蓝随涧东岸又北五里,转而东逾土山,北下一里,复行坞中。
sān lǐ, chū wù. yòu xī xíng yī lǐ, shǐ jiàn qián xī cóng tǔ shān xī pàn běi zhù, yǔ shí shān xī xiá zhī jiàn hé ér dōng lái, suì yǒu shāng shāng zhī shì. shè xī běi shàng, xī yì zhé ér běi, bù bàn lǐ, shì wèi zhōu ān zhèn. shù jiā zhī jù, tuí yuán bài zhǐ, zài xī xī àn, ér xī dōng gāo yú jù wèi zéi jù, bù kě wèi zhèn yǐ. suǒ yún zhèn zhě, shì wèi zhōu ān, qí xī nán wèi gǔ péng jīn zuò gǔ péng, qí běi yuē sū jí jīn zuò sī jí, zǒng míng sān zhèn. gài jiè yú bā zhài zhī zhōng zhě yě. jīn zhōu ān jǐn cún, gǔ péng quán fèi, wéi sū jí yóu gù, xī yǒu tǔ zhèn guān wú xìng zhě, yǐ qīng shān píng mín suǒ yī fú zhuāng jū bīn zhōu, wèi xí qí zhí. qí zi fǔ xí ér sǐ.
三里,出坞。又西行一里,始见前溪从土山西畔北注,与石山西峡之涧合而东来,遂有汤汤之势。涉溪北上,溪亦折而北,不半里,是为周安镇。数家之聚,颓垣败址,在溪西岸,而溪东膏腴俱为贼踞,不可为镇矣。所云镇者,是为周安,其西南为古鹏今作古蓬,其北曰苏吉今作思吉,总名三镇。盖界于八寨之中者也。今周安仅存,古鹏全废,惟苏吉犹故,昔有土镇官吴姓者,以青衫平民所衣服装居宾州,未袭其职。其子甫袭而死。
hòu wěi shào guān jí gǔ líng sī jiǔ sī zhī yī.
后委哨官及古零司九司之一。
jiān shè zhī, ér gǔ líng biān cháng bù jí.
兼摄之,而古零鞭长不及。
qián nián, bā zhài zéi yóu cǐ jié shàng lín kù yín, wèi shàng lín xiàn guān suǒ shēn, dāng dào fù mì wú shì zhī yí gū réng xí. qí gū míng chéng zuò, cái shí èr suì, fù jí qián fǔ xí ér sǐ zhě. qí wài zǔ wǔ xìng zhě hào yú xīn, nǎi bīn zhōu zhe xìng, yóu dà rén yǐ chéng míng zhě. fǔ zì bīn zhōu tóng chéng zuò dào zhèn, jiàn zhōu ān diāo bì, yǐ chéng zuò suí shī zú yè yú sū jí. ér wǔ shì fǎn zhōu ān, jiàn yú zhì, zhé gē shēng yǐ xiǎng. tǔ sī yǐ zǎi zhū yī wèi xiàn kè wèi jìng. gài yáng jūn xī céng wěi shǔ cǐ zhèn, jiàn qí sòng yú, fēi zhí chóng xīn kè, yóu liàn jiù zhǔ yě.
前年,八寨贼由此劫上林库银,为上林县官所申,当道复觅吴氏之遗孤仍袭。其孤名承祚,才十二岁,父即前甫袭而死者。其外祖伍姓者号娱心,乃宾州著姓,游大人以成名者。甫自宾州同承祚到镇,见周安凋敝,以承祚随师卒业于苏吉。而伍适返周安,见余至,辄割牲以饷。土司以宰猪一味献客为敬。盖杨君昔曾委署此镇,见其送余,非直重新客,犹恋旧主也。
shì wǎn fù tóng yáng wǔ èr jūn běi èr lǐ yóu luó yǐn yán. yán zài zhèn zhī xī běi yú, nǎi shí fēng xī duàn chù. gài dà xī nán jīng zhōu ān zhī qián ér běi zhì cǐ, yǒu tǔ yuán yī zhōu, wèi jiù bīn zhōu nán dān wèi yí zhǐ, nǎi wàn lì bā nián zhēng bā zhài ér zhèn cǐ zhě. hòu wèi yí sān lǐ, zhōu yí gù chù, ér cǐ dì suì wèi qiū xū, jīn qiě wèi zéi sǒu, kě hèn yě. àn yī tǒng zhì, luó hóng dòng zài shàng lín xiàn dōng běi sì shí wǔ lǐ, wèi wéi mín yǐn jū zhī dì, zé luó hóng xī yì shàng lín shǔ, ér hòu lún yú zéi zhě yě. yóu tǔ yuán běi zhí qù wèi sū jí luó mù dù dà dào, yóu tǔ yuán xī xiàng rù shí fēng ài, yǒu shù jiā yǐ ài cè, wèi luó zhài cūn. cūn qián shí fēng tè qǐ, yán xué pō duō, dàn qiǎn ér bù shēn. qí xī lù wèi luó yǐn yán, yán héng liè rú tà. xī yǒu rú shēng guò cǐ, wú tuō sù chù, jì qī cǐ zhōng, tí shī yá shàng, hòu rén suì zhǐ wèi luó yǐn. qí tí jù bǐ lǐ, ér zhū rào róng xún luó de jūn guān guò zhī, duō yǒu jì tí qí xià zhě, qǐ yǐ qí wèi cuī hào yé? shì wǎn hái sù zhōu ān, zuò xiè lù jūn shū bì yáng.
是晚复同杨、伍二君北二里游罗隐岩。岩在镇之西北隅,乃石峰西断处。盖大溪南经周安之前而北至此,有土垣一周,为旧宾州南丹卫遗址,乃万历八年征八寨而镇此者。后卫移三里,州移故处,而此地遂为丘墟,今且为贼薮,可恨也。按《一统志》,罗洪洞在上林县东北四十五里,为韦旻mín隐居之地,则罗洪昔亦上林属,而后沦于贼者也。由土垣北直去为苏吉、罗木渡大道,由土垣西向入石峰隘,有数家倚隘侧,为罗寨村。村前石峰特起,岩穴颇多,但浅而不深。其西麓为罗隐岩,岩横裂如榻。昔有儒生过此,无托宿处,寄栖此中,题诗崖上,后人遂指为罗隐。其题句鄙俚,而诸绕戎巡逻的军官过之,多有继题其下者,岂以其为崔浩耶?是晚还宿周安,作谢陆君书畀杨。
shí wǔ rì zǎo yǔ fēi fēi, jì fàn shǎo jì, suì bié yáng jūn, wǔ jūn qí ér sòng yú, jù suí dà xī xī àn běi xíng.
十五日早雨霏霏,既饭少霁,遂别杨君,伍君骑而送余,俱随大溪西岸北行。
shí fēng xī tū lù zuǒ, fēng sì miàn duō kāi xué qiào, zhōng kōng, dì gāo mò néng shàng. běi yòu yǒu lì zhī yán, shēn hēi, xū jù rù, wén zhōng yǒu lì zhī pén. yú shì dōng xī liǎng jiè jù shí fēng, wú fù tǔ shān zhōng jiān yǐ.
〔石峰西突路左,峰四面多开穴窍,中空,第高莫能上。北又有荔枝岩,深黑,须炬入,闻中有荔枝盆。〕于是东西两界俱石峰,无复土山中间矣。
xiān běi shè yī xiǎo shuǐ, yòu běi shè yī jiàn, shuǐ jiē dōng xiàng rù dà xī. gòng sì lǐ, xiǎo fēng dāng wù lì, qiàn kōng duō xué, nǎi xià liú zhèn shān, yì rú sān lǐ zhī dú shān, dàn nán běi yì wèi ěr. běi liù lǐ, shān xiá zhōng tà, jù luò yǐ xī fēng xià, shì wèi sū jí zhèn. wǔ jūn liú yú rù tóu mù lán, lìng chéng zuò jí qí shī chū jiàn, yù qiáng fàn yú jí cí zhī chū, nǎi yǐ duō rén sòng yú xíng. yòu běi sān lǐ, yòu yǒu tǔ shān tū liǎng jiè shí shān zhōng, yú shì shēng zhì gāo xià, jù suí liǎng shí shān zhī lù, ér liú xī jiàn báo pò jìn dōng jiè, xiāng qù chà yuǎn yǐ. yòu běi shí wǔ lǐ, zé yī jiāng xī zì wàn fēng shí xiá zhōng pò ài ér chū, héng liú dōng qù, fù pò wàn fēng rù xiá, zé dōu ní jiāng jí hóng shuǐ hé yě. yǒu kū mù xiǎo zhōu èr yǐ dù rén, ér mǎ fú jiāng yǐ dù.
〔先北涉一小水,又北涉一涧,水皆东向入大溪。共四里,小峰当坞立,嵌空多穴,乃下流镇山,亦如三里之独山,但南北易位耳。〕北六里,山峡中拓,聚落倚西峰下,是为苏吉镇。伍君留余入头目栏,令承祚及其师出见,欲强饭;余急辞之出,乃以多人送余行。又北三里,又有土山突两界石山中,于是升陟高下,俱随两石山之麓,而流溪渐薄迫近东界,相去差远矣。又北十五里,则一江西自万峰石峡中破隘而出,横流东去,复破万峰入峡,则都泥江即红水河也。有刳木小舟二以渡人,而马浮江以渡。
jiāng kuò yǔ tài píng zhī zuǒ jiāng lóng ān zhī yòu jiāng xiāng sì, ér liǎng àn shén jùn, jiāng qiàn shēn yá jiān, yuān bì shēn chén, gài dāng shuǐ hé shí wú fù zhuó liú yǎn màn shàng sè yě.
江阔与太平之左江、隆安之右江相似,而两岸甚峻,江嵌深崖间,渊碧深沉,盖当水涸时无复浊流渰漫上色也。
qí jiāng zì qǔ jìng dōng shān fā yuán, jìng zhān yì ér běi, pǔ ān ér nán, suǒ wèi běi pán jiāng shì yě. tǔ rén yún zì lì zhōu nà dì zhì cǐ, dì bù zhī nán pán zhī zài ā mí mí lè zhě, yì hé cǐ fǒu? dù jiāng ér běi, fàn yú luó mù bǎo jīn zuò mò, nǎi wàn lì bā nián zhēng bā zhài shí suǒ zhì zhě.
其江自曲靖东山发源,径沾益而北,普安而南,所谓北盘江是也。土人云自利州、那地至此,第不知南盘之在阿迷、弥勒者,亦合此否?渡江而北,饭于罗木堡今作墨,乃万历八年征八寨时所置者。
bǎo bīng wǔ shí yú jiā, qí tóu mù wèi wáng xìng, qì ér sù yǔ, wèi tǔ zéi huáng tiān tāi wáng píng yuán suǒ qīn, jìn shāng qí rén, lǔ qí zī, qiú yú rù fǔ qǐ shì. yú yǐ qí sòng rén shǎo, bù zhī xǔ. qí dì yǐ shǔ xīn chéng, ér shì bǎo zé lì yú qìng yuǎn, yǐ xīn chéng tǔ sī yě.
堡兵五十余家,其头目为王姓,泣而诉予,为土贼黄天台、王平原所侵,近伤其人,掳其赀,求余入府乞示。余以其送人少,不之许。其地已属忻城,而是堡则隶于庆远,以忻城土司也。
bīn qìng zhī fēn nán běi, yǐ jiāng wèi jiè.
宾庆之分南北,以江为界。
bǎo běi, dōng xī liǎng jiè shí shān fù yáo liè, ér tǔ shān zé pán cuò yú zhōng. běi fù yǒu xiǎo jiāng, běi zì shān zhài ér lái, shān zhài zhě, jí yǒng dìng tǔ sī yě. xún dōng shān ér nán rù dōu ní. lù xún xī pàn shí shān běi shàng èr shí lǐ, yǒu cūn yǐ xī shān zhī lù, yuē lóng tóu cūn. cūn hòu shí shān zhī xī, jiē yáo rén dì. gài zì dōu ní jiāng běi, luó mù bǎo xī yǐ rán yǐ. lóng tóu cūn zhī dōng yǒu shuǐ, yī zì běi lái zhě, yǒng dìng zhī shuǐ yě yī zì dōng lái zhě, xīn chéng zhī shuǐ yě. èr shuǐ hé yú cūn qián, jí nán liú ér hé luó mù xià liú zhě yě. yòu běi èr lǐ wèi gǔ lēi cūn, cūn zài píng wù zhōng. cūn běi sān lǐ, fù bī xiǎo shān xī àn xíng, yòu wǔ lǐ, yǒu xiǎo cūn yǐ xī fēng zhī lù, yòu yǒu xiǎo shuǐ xī zì shí fēng xià yǒng xué ér chū, dōng liú ér zhù yú xiǎo jiāng.
堡北,东西两界石山复遥列,而土山则盘错于中。北复有小江,北自山寨而来,山寨者,即永定土司也。循东山而南入都泥。路循西畔石山北上二十里,有村倚西山之麓,曰龙头村。村后石山之西,皆瑶人地。盖自都泥江北,罗木堡西已然矣。龙头村之东有水,一自北来者,永定之水也;一自东来者,忻城之水也。二水合于村前,即南流而合罗木下流者也。又北二里为古勒村,村在平坞中。村北三里,复逼小山西岸行,又五里,有小村倚西峰之麓,又有小水西自石峰下涌穴而出,东流而注于小江。
jié liú dù xiǎo shuǐ běi, yòu dōng shàng tǔ pō, shì wèi gāo yáng zhàn.
截流渡小水北,又东上土坡,是为高阳站。
shì zhàn zài xiǎo jiāng zhī xī, dù jiāng dōng yú fēng ài ér rù, gòng shí wǔ lǐ ér dǐ xīn chéng sù xiǎo jiāng běi wǔ shí lǐ dǐ yǒng dìng, yòu liù shí lǐ ér zhì qìng yuǎn, yì zhēng bā zhài shí suǒ zhì. zhàn nǎi xīn chéng tóu mù suǒ guǎn zhě. qí dì shí fēng zhī hòu jí wéi yáo kū. qí xī yǒu yí jiāng xiǎng jí luó mù dù zhī shàng liú. qí nèi yǒu lù, zì dōng lán nà dì zǒu nán níng zhě cóng zhī. dōng shí fēng zhī hòu jí xīn chéng. qí dōng jiè jiē liǔ zhōu.
是站在小江之西,渡江东逾峰隘而入,共十五(里)而抵忻城;溯小江北五十里抵永定,又六十里而至庆远,亦征八寨时所置。站乃忻城头目所管者。其地石峰之后即为瑶窟。其西有彝江、想即罗木渡之上流。其内有路,自东兰、那地走南宁者从之。东石峰之后即忻城。其东界接柳州。
qí zhàn shǐ yòng zhú jiān yú jí" huá gān", gài tǔ sú rán yě.
其站始用竹肩舆(即“滑竿”),盖土俗然也。
zì sān lǐ mǎ zhì zhōu ān, zhōu ān mǎ zhì gāo yáng gāo yáng huàn yú zhí sòng zhì fǔ.
自三里马至周安,周安马至高阳高阳换舆直送至府。
cǐ dì wú yú, kě xíng yǐ.
此地无虞,可行矣。
shì rì gòng xíng wǔ shí yú lǐ, yǐ dù luó mù nán yě.
是日共行五十余里,以渡罗木难也。
shí liù rì chén qǐ, yīn rú gù.
十六日晨起,阴如故。
fū zì lóng tóu cūn lái, shǐ fù zhú wèi yú, jì ér běi xíng.
夫自龙头村来,始缚竹为舆,既而北行。
shí lǐ, dōng xī liǎng jiè shí shān zhōng tǔ shān jiàn wú, yǒu shí shān tū lù zuǒ, xiǎo jiāng yóu qí dōng, lù chū qí xī. yòu běi shí lǐ, xī jiè shí shān tū ér dōng chū, shì wèi héng shān, nǎi xīn chéng yǒng dìng fēn jiè chù yě. yuán shān zuǐ pán yá běi zhuǎn, chán shí qīn qí, zhōng dú lín lí huá nào, jiān yǒu xíng lǎo tíng xì zhōng, yá lù pō gāo ér dú ruò cǐ zhě, yǐ shàng yǒu zhòng yá gāo zhì, gù shuǐ lì qí xià ěr. rán lěi shí yǔ mì shù méng bì, shàng xià jù mò kě kuī tiào.
十里,东西两界石山中土山渐无,有石山突路左,小江由其东,路出其西。又北十里,西界石山突而东出,是为横山,乃忻城、永定分界处也。缘山嘴盘崖北转,巉石嵚崎,中独淋漓滑淖,间有行潦停隙中,崖路颇高而独若此者,以上有重崖高峙,故水沥其下耳。然磊石与密树蒙蔽,上下俱莫可窥眺。
jiān cóng xì jiān fǔ jiàn lù shí zhī xià, shí liè chéng tán, bì bō yuān chéng, hán yǐng shēn bì, yòu huò yǎng jiàn shàng yǒu xuē yún pái kōng zhī zhàng, tòu cóng ér chū, huò xiàn huò yǐn, shū gāo shū xià, lìng rén huǎng hū.
间从隙间俯见路石之下,石裂成潭,碧波渊澄,涵影深閟,又或仰见上有削云排空之嶂,透丛而出,或现或隐,倏高倏下,令人恍惚。
jì běi, liǎng jiè shí shān yóu tà ér běi.
既北,两界石山犹拓而北。
yòu bā lǐ, yǒu shí fēng yī zhī zhōng xuán, wù fēn ér wèi èr, qí yī tòng xī běi, qí yī tòng dōng běi. yú xún xī běi wù sù liú rù, yòu wǔ lǐ, fù yǒu fēng zhōng tū, xiǎo jiāng yuán qí dōng chū, lù yú qí xī rù. yòu èr lǐ, yǒu shù shí jiā yǐ zhōng fēng zhī běi, shì wéi tóu kuí cūn jīn zuò tóu kuī yǐ zhōng tū fēng xíng ruò dōu zhòu gǔ dài shì bīng de tóu kuī yě. fàn yú tóu mù hé xìng zhě jiā. zì héng shān zhī běi, jiē wèi shān zhài jīn zuò sān zhài dì. hóng zhì jiān, dōu yù shǐ dèng qiān zàn zòu zhì yǒng dìng zhǎng guān sī, zhǎng guān wéi xìng, lì fǔ. qí xī yòu yǒu yǒng shùn sī, tǔ guān míng dèng zōng shèng.
又八里,有石峰一枝中悬,坞分而为二,其一通西北,其一通东北。余循西北坞溯流入,又五里,复有峰中突,小江缘其东出,路逾其西入。又二里,有数十家倚中峰之北,是为头奎村今作头盔以中突峰形若兜胄dōuzhòu古代士兵的头盔也。饭于头目何姓者家。自横山之北,皆为山寨今作三寨地。弘治间,都御史邓迁瓒奏置永定长官司,长官韦姓,隶府。其西又有永顺司,土官名邓宗胜。
jiā jìng jiān diào èr tǔ sī bīng zhì wú xiāng jiǎo wō zhě, suǒ yún láng bīng shì yě.
嘉靖间调二土司兵至吾乡剿倭者,所云狼兵是也。
jì fàn, rì sè hū jì.
既饭,日色忽霁。
běi xiàng wù zhōng xíng, shǐ xún dōng jiè shí shān yǐ. wǔ lǐ, dǐ yǒng dìng sī, jí suǒ wèi shān zhài yě. tǔ guān suǒ jū cūn zài xī jiè shí shān xià, yù liú yú zhǐ sù, yú yǐ rì cái guò wǔ, bù rén ér xíng. jiàn wén léi shēng yǐn yǐn. yòu běi èr lǐ, xī jié wù ér guò. wù zhōng yǒu shí tán, huò duàn huò xù, hán shuǐ yú zhōng, jí xiǎo jiāng zhī mài yě, shuǐ dà shí zé chéng xī, ér hé zé fú liú yú xià ěr. yú shì fù xún xī jiè shí shān ér běi, yòu wǔ lǐ, yǒu fēng dāng wù lì, chuān qí yè ér běi, wù suì xī xiàng ér zhuǎn, yú shì chū yòu chéng nán běi èr jiè yǐ. qí shí hēi yún zì xī běi yǒng qǐ, shì rú pō mò, jí xī chí qī lǐ, yǔ dà zhì, bì zhī shí bì bǎo jīn zuò yòu bié zhī cǎo péng xià. shí bì bǎo zài běi shān zhī lù, bǎo shì bèi huǒ, yù zhǐ qí jiān, wú sù chù. bàn shǎng yǔ zhǐ, nǎi xī èr lǐ, yú lǐng ào, cǐ nǎi dōng xī fēn shuǐ zhī jí yě. nán běi jù shí shān rú mén, yú mén xī chū, shǐ kuò rán dà kāi, zhōng jiē tǔ fù gāo xià. xún shí fēng zhī xī lù, běi xiàng shēng zhì tǔ fù, qí shàng duō huí huán zhōng wā, dà zhě rú táng, xiǎo zhě rú jǐng, ér jiē wú shuǐ, fǔ kàn bú jiàn qí dǐ.
北向坞中行,始循东界石山矣。五里,抵永定司,即所谓山寨也。土官所居村在西界石山下,欲留余止宿,余以日才过午,不人而行。渐闻雷声隐隐。又北二里,西截坞而过。坞中有石潭,或断或续,涵水于中,即小江之脉也,水大时则成溪,而涸则伏流于下耳。于是复循西界石山而北,又五里,有峰当坞立,穿其腋而北,坞遂西向而转,于是出又成南北二界矣。其时黑云自西北涌起,势如泼墨,亟西驰七里,雨大至,避之石壁堡今作右别之草蓬下。石壁堡在北山之麓,堡适被火,欲止其间,无宿处。半晌雨止,乃西二里,逾岭坳,此乃东西分水之脊也。南北俱石山如门,逾门西出,始扩〔然〕大开,中皆土阜高下。循石峰之西麓,北向升陟土阜,其上多回环中洼,大者如塘,小者如井,而皆无水,俯瞰不见其底。
shuǐ yóu dì xíng, cǐ qí zhōng zhuì qù, yī rú tài píng fǔ suǒ jiàn. běi xíng wǔ lǐ, shǐ xià tǔ shān wù zhōng. qí shuǐ dōng běi qù, lù fù běi tòu shí fēng zhī ài, cǐ chù yòu shí fēng yī zhī zì xī ér dōng. yī lǐ chū ài, yòu yī lǐ, yú dōng fēng zhī lù dé yī cūn, yuē cǎo táng, nǎi féng huī shǐ zhī jiā dīng yě. tóu mù yuē dōng guāng, yán qí zhǔ zài qīng táng jīn zuò qīng táng, jīn qiě wǎng nán xiāng. yú yǐ lù jūn shū lìng qí sù chuán qù.
〔水由地行,此其中坠去,一如太平府所见。〕北行五里,始下土山坞中。其水东北去,路复北透石峰之隘,此处又石峰一支自西而东。一里出隘,又一里,于东峰之麓得一村,曰草塘,乃冯挥使之家丁也。头目曰东光,言其主在青塘今作清塘,今且往南乡。余以陆君书令其速传去。
féng míng rùn, èr nián qián wǎng sì chéng jīn líng yún xiàn, ér sì chéng tǔ guān cén yún hàn jiā xián fù zǒng bīng, yù féng yǐ shǔ lǐ jiàn.
冯名润,二年前往泗城(今凌云县),而泗城土官岑云汉加衔副总兵,欲冯以属礼见。
cǐ dì míng guān zhì tǔ jù yǐ bīn zhǔ lùn, féng bù cóng.
此地明官至土俱以宾主论,冯不从。
cén jū qí cóng zhě sòng yù zhōng, féng yì yān liú bù tīng xíng, fù bù gěi liáng, cóng zhě bàn bì. lù jūn yǐ chū xún zhì, shǐ dài chū zhī. lù jūn zhī dì sān láng bìng liǎng pū yì sǐ qí zhōng. gù lù jūn bù tīng yú cóng sì chéng xíng, ér sòng yú yóu cǐ, tuō féng yǔ nán dān dǎo yú yān. shì wǎn sù dōng guāng lán shàng.
岑拘其从者送狱中,冯亦淹留不听行,复不给粮,从者半毙。陆君以出巡至,始带出之。陆君之第三郎并两仆亦死其中。故陆君不听余从泗城行,而送余由此,托冯与南丹导余焉。是晚宿东光栏上。
shí qī rì tiān shén qíng jì. cóng cǎo táng běi xíng, qí dì dōng xī liǎng jiè fù tǔ chū pái tà.
十七日天甚晴霁。从草塘北行,其地东西两界复土出排闼。
xiān cóng dōng lù héng guò xī lù, wù zhōng yǒu shuǐ chéng táng, ér duàn xù bù chéng xī, yì yóu shān zhài zhī běi yě. táng zhī běi shǐ chéng xī běi liú, lù cóng qí xī. cóng xī fēng běi xíng wǔ lǐ, yǒu shān zhōng wù tū, shuǐ yóu qí dōng, lù yóu qí xī. rù xiá èr lǐ, dōng yú yī ài yòu yī lǐ, fù běi xíng qī lǐ, yòu yī xiǎo shuǐ héng gèn liǎng shān běi kǒu, ruò mén yù rán. yóu qí xī ài chū, yú shì dōng xī liǎng jiè shān jù běi jǐn, qí wài kuò rán, yòu chéng dōng xī dà wù yǐ. xī jiè běi jǐn chù, yǒu shí tū qǐ fēng tóu, běi kān dú yǒu hóng sè yī fāng nèi qiàn, qǐ suǒ wèi" chì xīn běi xiàng" zhě yé? yòu běi jìng tǔ bǎn wǔ lǐ, nǎi xià zhuì tǔ jiā zhōng, yī lǐ dǐ jiā dǐ. yòu cóng jiā zhōng xíng yī lǐ, dé wǔ qióng qiáo, yǒu shuǐ zì xī ér dōng chū qiáo xià, qí shì pō dà, nǎi tǔ shān zhōng zhī jù liú yě. yú qiáo běi yòu sān lǐ, fù yǒu shí shān yī zhī zì xī ér dōng, chuān ài běi chū, qí dōng jí wéi nán shān sì, lóng yǐn dòng zài yān. yǒu shuǐ zì qí dōng gǔ lái, jí wǔ qióng qiáo dōng liú zhī shuǐ, zhì huáng gāng ér fēn wéi èr liú, yī dōng jìng yóu luó cūn rù lóng jiāng xià liú, yī xī běi jīng lóng yǐn zhī qián, ér běi guò qìng yuǎn dōng mén rù lóng jiāng. chū ài běi yòu jiē tǔ shān yǐ. yòu wǔ lǐ, dǐ qìng yuǎn fǔ zhī nán mén jīn yí shān xiàn. yú shì kāi dōng xī dà jiā, qí nán jiè wèi lóng yǐn jiǔ lóng zhū shān, běi jiè jí lóng jiāng běi huì xiān qīng niǎo zhū shān, ér jiāng liú zhí bī běi shān xià, jiāng nán jí jùn chéng yǐ zhī.
先从东麓横过西麓,坞中有水成塘,而断续不成溪,亦犹山寨之北也。塘之北始成溪北流,路从其西。从西峰北行五里,有山中坞突,水由其东,路由其西。入峡二里,东逾一隘又一里,复北行七里,又一小水横亘两山北口,若门阈然。由其西隘出,于是东西两界山俱北尽,其外扩然,又成东西大坞矣。西界北尽处,有石突起峰头,北龛独有红色一方内嵌,岂所谓“赤心北向”者耶?又北竟土坂五里,乃下坠土夹中,一里抵夹底。又从夹中行一里,得五蛩桥,有水自西而东出桥下,其势颇大,乃土山中之巨流也。逾桥北又三里,复有石山一支自西而东,穿隘北出,其东即为南山寺,龙隐洞在焉。有水自其东谷来,即五蛩桥东流之水,至黄冈而分为二流,一东径油罗村入龙江下流,一西北经龙隐之前,而北过庆远东门入龙江。出隘北又皆土山矣。又五里,抵庆远〔府之〕南门今宜山县。于是开东西大夹,其南界为龙隐、九龙诸山,北界即龙江北会仙、青鸟诸山,而江流直逼北山下,江南即郡城倚之。
qí chéng dōng xī zhǎng ér nán běi xiá.
其城东西长而南北狭。
cóng chéng nán xī dǐ xī chéng wài, shuì jià yú xiāng shān sì. rì cái wǔ, hòu fàn, nǎi rù chéng, fù chū nán mén, dǐ nán shān, yóu lóng yǐn. xiān shì, yú guò hòu yíng, jiāng dǐ lán jiàn, huí gù hòu yǒu wǔ rén zhě zhuī ér zhì. wèn zhī, nǎi yù wǎng qìng yuǎn ér zǔ yú lán jiàn bù gǎn rù, wén yú cóng cǐ dào, gù suí ér wǎng zhě. yáng jūn lìng xié xíng duì wǔ zhōng. jí yáng jūn bié qù, yí lù xiāng yǐ ér xíng, sòng zhì xiāng shān sì nǎi xiè qù. jí yú dú yóu zhì cǐ, hū jiàn shù rén xià shān yíng, jí cǐ bèi yě, yì fēi qìng yuǎn rén, jù jiè sù yú cǐ. yú jí zhī shù jù xié huǒ, xiān yóu lóng yǐn, chū, yòu suí yóu shuāng mén dòng. jì chū, jiàn cǐ dòng ào ér duō bù néng zú jǐn, ér bù rěn shě qù. nǎi lìng gù pū liú sù xiāng shān, lìng yī rén tóng wǎng qǔ wò jù, wèi sù cǐ jì. yú suì liú cǐ, gèng lìng liǎng rén shù jù bǐng huǒ, jǐn tàn shuāng mén èr dòng zhī qí. chū yǐ mù, fù rù lóng yǐn, lìng liǎng rén bǐng jù yǐn suǒ, xuán xià dòng dǐ shēn jǐng. shì yè sù lóng yǐn.
从城南西抵西城外,税驾于香山寺。日才午,候饭,乃入城,复出南门,抵南山,游龙隐。先是,余过后营,将抵蓝涧,回顾后有五人者追而至。问之,乃欲往庆远而阻于蓝涧不敢入,闻余从此道,故随而往者。杨君令偕行队伍中。及杨君别去,一路相倚而行,送至香山寺乃谢去。及余独游至此,忽见数人下山迎,即此辈也,亦非庆远人,俱借宿于此。余藉之束炬携火,先游龙隐,出,又随游双门洞。既出,见此洞奥而多不能卒尽,而不忍舍去。乃令顾仆留宿香山,令一人同往取卧具,为宿此计。余遂留此,更令两人束炬秉火,尽探双门二洞之奇。出已暮,复入龙隐,令两人秉炬引索,悬下洞底深阱。是夜宿龙隐。