chū jiǔ rì　 zǎo qǐ, tiān sè rú xǐ, yǔ wáng jìng chuān tóng rén lán xī xī mén, jí guò xiàn qián. xiàn qián rú shuǐ, gài xiàn jūn chū wù gù wù gù jí sǐ wáng wù yīn m yě. wèi shè rén xiàng rén lóng, xīn wèi jìn shì wǔ rì zhī nèi, yǔ fù yǔ zi sān rén jù sǐ yú lì. yòu dōng shàng sū fāng lǐng, lǐng pō píng, huán huì hu n　 hu zhǐ jiē shì jiā zhī. dōng xià wèi sì pái fāng, zì sū fāng zhì cǐ, jiē sì pō shèng, nán qù jí jùn zhì yǐ. yǔ wáng jìng chuān tóng rù shè rén miàn sì, miàn shèn jiā, yīn yī rén jiān liǎng rén zhuàn.
初九日　早起，天色如洗，與王敬川同人蘭溪西門，即過縣前。縣前如水，蓋縣君初物故物故即死亡物音mò也。為歙人項人龍，辛未進士•五日之內，與父與子三人俱死於痢。又東上蘇坊嶺，嶺頗平，闤闠huán　huì指街市夾之。東下為四牌坊，自蘇坊至此，街肆頗盛，南去即郡治矣。與王敬川同入歙人面肆，面甚佳，因一人兼兩人饌。

réng chū xī mén, jí xún chéng xī běi xíng, wáng yóu yī yī, jiǔ zhī nǎi bié. suì yǒu gāng lǒng gāo xià, shí lǐ zhì luó diàn. wèn sān dòng hé zài, zé yuē xī jiàn jiān fēng qián yǐ, zé zài dōng. yīn zhí tǔ rén xiáng xún zhī, yuē: běi shān zhī bàn wèi lù tián sì. qí dōng xià zhī mài, nán zhì wèi fú róng fēng, jí jiān fēng yě, wèi jùn lóng zhī suǒ yóu cuì qí xī xià zhī mài, nán jié wèi sān dòng, sān dòng zhī xī jí lán xī jiè yǐ. shí yù yóu sān dòng fǎn lán xī, kǒng dōng yǒu yú shèng, suì wàng fú róng ér qū. zì luó diàn dōng běi wǔ lǐ, dé zhì zhě sì. sì zài fú róng fēng zhī xī, nǎi běi shān nán lù zhī shǒu shā yě, jīn yǐ diāo luò. ér diàn zhōng yóu yǒu yī bēi, nǎi sòng lù wù guān wèi zhì zhě dà shī chóng jiàn zī sì suǒ zhuàn, ér zì jí qí shǒu shū. bēi yīn yòu juān wù guān yǔ zhì zhě shǒu dú shù piān. bēi kǎi dú xíng, jù yǒu fēng zhì, hèn wú tà gōng, bù néng dé yī tòng wèi kuài. sì dōng yòu yǒu fú róng ān, yǒu lù kě dēng fú róng fēng. yú yǐ fēng suī jiān yuán, gāo bù jí běi shān zhī bàn, suì shě zhī. réng yóu zhì zhě sì xī běi dēng lǐng, shēng zhì fēng wù, wǔ lǐ dé qīng jǐng ān. ān sēng dào xiū liú fàn, fù yǐn yú yóu běi wù dēng yáng jiā shān. shān wèi cǐ shān nán xià zhī dì èr céng, zài xià zé fú róng wèi dì sān céng yǐ. rào qí xī, cóng liǎng shān jiā zhōng běi tòu ér shàng, dōng wèi yáng jiā shān, yǒu jū mín shù shí jiā xī wèi bái wàng shān, wèi xiān rén wàng bái lù chù. yuē gòng qī lǐ, zé běi shān shàng yǐ yú hòu, yáng jiā shān pái liè yú qián, zhōng kāi píng wù, jù shí pù tū, yǒu yīn lèi jí wèi tái zhě, zhǒng zhú liè shě, wèi zhū kāi fǔ zhī shān zhuāng yě. zhū míng dà diǎn. qí dōng běi shí lěi lěi yù duō, dà zhě rú shī xiàng, xiǎo zhě rú lù shǐ, jù dūn fú píng mǎng zhōng, shì wèi shí làng, jí chū píng chì shí chéng yáng chù xiāng chuán yǒu dǒng chū píng jiàn bái shí nǎi chì hǎn yáng qǐ, bái shí suì biàn chéng yáng qún, qǐ jīn fù huà wèi shí yé? shí shàng jí wèi lù tián sì, sì yǐ yù nǚ qū lù gēng tián dé míng. diàn qián yǒu shí xíng sì zhě, míng xún lù shí. cǐ sì qí lái yǐ jiǔ, hòu wèi zhū huàn suǒ cán shí, ér jùn gōng zhāng cháo ruì hǎi zhōu rén, chuàng diàn cún yáng, tú chì shuǐ yǒu yóu jì kè qí jiān. yú zhì yǐ xià wǔ, wèn dòu jī yán zài qí dōng, jí tóng jìng wén èr lǐ dōng guò shān qiáo. shān qiáo dōng xià yī lǐ, liǎng fēng héng jiā, jiàn chū qí zhōng, fēng shí jiē piàn piàn pái kōng fù jiàn, xíng ruò jī guān nù qǐ, xī liú bēn yuè qí xià, yì yī shèng yǐ. yóu yán dōng xià shù lǐ, wèi chì sōng gōng, nǎi jùn chéng dōng mén suǒ rù zhī dào, gài fú róng fēng zhī dōng kēng yě.
仍出西門，即循城西北行，王猶依依，久之乃別。遂有岡隴高下，十里至羅店。問三洞何在，則曰西；見尖峰前倚，則在東。因執土人詳詢之，曰：「北山之半為鹿田寺。其東下之脈，南峙為芙蓉峰，即尖峰也，為郡龍之所由；萃其西下之脈，南結為三洞，三洞之西即蘭溪界矣。」時欲由三洞返蘭溪，恐東有餘勝，遂望芙蓉而趨。自羅店東北五里，得智者寺。寺在芙蓉峰之西，乃北山南麓之首剎也，今已凋落。而殿中猶有一碑，乃宋陸務觀為智者大師重建茲寺所撰，而字即其手書。碑陰又鐫務觀與智者手牘數篇。碑楷牘行，俱有風致，〔恨無拓工，不能得一通為快。〕寺東又有芙蓉庵，有路可登芙蓉峰。余以峰雖尖圓，高不及北山之半，遂舍之。仍由智者寺西北登嶺，升陟峰塢，五里得清景庵。庵僧道修留飯，復引余由北塢登楊家山。山為此山南下之第二層，再下則芙蓉為第三層矣。繞其西，從兩山夾中北透而上，東為楊家山，有居民數十家；西為白望山，為仙人望白鹿處。約共七里，則北山上倚於後，楊家山排列於前，中開平塢，巨石鋪突，有因累級為台者，種竹列舍，為朱開府之山莊也。朱名大典。其東北石累累愈多，大者如獅象，小者如鹿豕，俱蹲伏平莽中，是為石浪，即初平叱石成羊處相傳有董初平見白石乃叱喊「羊起」，白石遂變成羊群，豈今復化為石耶？石上即為鹿田寺，寺以玉女驅鹿耕田得名。殿前有石形似者，名馴鹿石。此寺其來已久，後為諸宦所蠶食，而郡公張朝瑞海州人，創殿存羊，屠赤水有《游紀》刻其間。余至已下午，問鬥雞岩在其東，即同靜聞二里東過山橋。山橋東下一里，兩峰橫夾，澗出其中，峰石皆片片排空赴澗，形若雞冠怒起，溪流奔躍其下，亦一勝矣。由岩東下數里，為赤松宮，乃郡城東門所入之道，蓋芙蓉峰之東坑也。

dòu jī yán shàng yǒu qiáo zhě zhào xìng jū zhī, zhǐ běi shān zhī diān yǒu qí pán shí, shí hòu yǒu xī yù hú shuǐ cóng shí xià zhù, hàn shí qǔ yǐ wèi yú zhù y qiú yǔ, jí zhe líng yàn. shí rì yǐ xià chōng, yǔ jìng wén jí cóng zhēn mǎng zhōng pān yuán ér shàng. shàng jiǔ zhī, hū wén hū shēng, gài zhào qiáo jiàn yú wù ér xī, fù zhǐ dōng cóng jī mǎng zhōng xíng. yuē zhí niè zhě èr lǐ, shǐ zhì shí pàn. shí qián yǒu píng tái, hòu sǒng dié kuài, zhōng liè shì yī yíng, sù xiān xiàng yú zhōng, jí cǐ shān zhī zhǔ. xiàng hòu shí shì xià yǒu shuǐ yī pén, gài jí yú zhù zhī shuǐ yě. rán qí shàng shàng yǒu jiàn, líng líng cóng shān dǐng ér xià. shí rì yǐ yù duò, yīn sù liú zài jī, zé shí xiá rú mén, shuǐ cóng zhōng chū, mén shàng gèng dé píng hè, zé suǒ chēng xī yù hú yǐ. wén qí dōng shàng yǒu dōng yù hú, jiē shān tóu chū shuǐ zhī hè. xī yù hú zhī shuǐ, nán xià zhě yóu qí pán shí ér qián yì yú sān dòng, běi xià zhě cóng lǐ shuǐ yuán ér chū lán xī zhī běi dōng yù hú zhī shuǐ, nán xià zhě yóu chì sōng gōng ér chū jīn huá, dōng xià zhě chū yì wū, běi xià zhě chū pǔ jiāng, gài yì yī jùn fēn liú zhī jí yún. yù hú xī yòu míng pán quán, fēn sǒng yú shàng zhě, jīn yòu chēng wèi sān wàng jiān, wén zhī zhě wèi jīn xīng fēng, zǒng zhī suǒ wèi běi shān yě. fǔ zhì fēng tóu, shì dāng luò rì chén yuān, qí xià qià yǒu shuǐ guāng yī piàn chéng zhī, huàng yàng bù dìng, xiǎng jí qú jiāng xī lái yī qǔ, zhèng dāng qí chù yě. xī yáng yǐ zhuì, hào pò míng yuè jì huī, wàn lài jǐn shōu, yī bì rú xǐ, zhēn shì zhuó zhu xǐ dí gǔ yù hú, jué wǒ liǎng rén xíng yǐng jù yì, huí niàn xià jiè lù lù, shuí fù zhī cǐ qīng guāng! jí yǒu dēng lóu shū xiào dà shēng hǒu jiào, shāi sh zhēn jiǔ lín jiāng, qí shì yú bèi dú niè wàn shān zhī diān, jìng qióng lù jué, jiǒng rán chén jiè zhī biǎo wán quán bù tóng yú chén shì, bù chì xiāo rǎng jí tiān dì zhī bié yǐ. suī shān jīng guài shòu qún ér xiá xì nòng, wēi xié wǒ, yì bù zú wèi jù, ér kuàng jì rán bù dòng, yǔ tài xū tài kōng, gāo tiān tóng yóu yě yé!
鬥雞岩上有樵者趙姓居之，指北山之巔有棋盤石，石後有西玉壺水從石下注，旱時取以為雩祝yú求雨，極著靈驗。時日已下舂，與靜聞亟從蓁莽中攀援而上。上久之，忽聞呼聲，蓋趙樵見余誤而西，復指東從積莽中行。約直躡者二里，始至石畔。石前有平台，後聳疊塊，中列室一楹，塑仙像於中，即此山之主。像後石室下有水一盆，蓋即雩祝之水也。然其上尚有澗，泠泠從山頂而下。時日已欲墮，因溯流再躋，則石峽如門，水從中出，門上更得平壑，則所稱西玉壺矣。聞其東尚有東玉壺，皆山頭出水之壑。西玉壺之水，南下者由棋盤石而潛溢於三洞，北下者從里水源而出蘭溪之北；東玉壺之水，南下者由赤松宮而出金華，東下者出義烏，北下者出浦江，蓋亦一郡分流之脊雲。玉壺昔又名盤泉，分聳於上者，今又稱為三望尖，文之者為金星峰，總之所謂北山也。甫至峰頭，適當落日沉淵，其下恰有水光一片承之，滉漾不定，想即衢江西來一曲，正當其處也。夕陽已墜，皓魄明月繼輝，萬籟盡收，一碧如洗，真是濯zhuó洗滌骨玉壺，覺我兩人形影俱異，回念下界碌碌，誰復知此清光！即有登樓舒嘯大聲吼叫，釃shī斟酒臨江，其視余輩獨躡萬山之顛，徑窮路絕，迥然塵界之表完全不同於塵世，不啻霄壤即天地之別矣。雖山精怪獸群而狎戲弄，威脅我，亦不足為懼，而況寂然不動，與太虛太空，高天同游也耶！

pái huái jiǔ zhī, réng xià èr lǐ, zhì pán shí. yòu cóng mǎng jí zhōng xià èr lǐ, zhì dòu jī yán. zhào qiáo wén shēng, qǐ hù ér chū, yì yǐ wèi jū shān yǐ lái suǒ wèi yǒu yě. fù xī shàng yī lǐ zhì shān qiáo, yòu xī èr lǐ zhì lù tián sì. sēng ruì fēng cóng wén yǐ yú bèi jiǔ bù zhì, fāng fēn lù yáo hū, shēng zhèn shān gǔ. rù sì, yù ér jiù wò.
徘徊久之，仍下二里，至盤石。又從莽棘中下二里，至鬥雞岩。趙樵聞聲，啟戶而出，亦以為居山以來所未有也。復西上一里至山橋，又西二里至鹿田寺。僧瑞峰、從聞以余輩久不至，方分路遙呼，聲震山谷。入寺，浴而就臥。

chū shí rì　 jī míng qǐ fàn, tiān sè yǐ shǔ. ruì fēng wèi yú shù jù shù méi, yǔ cóng wén fēn jiān yǐ cóng, cóng zhū zhuāng hòu xī xíng yī lǐ, běi ér dēng lǐng. lǐng shén jùn, yuē yī lǐ, yǒu shí sǒng tū fēng tóu. yóu shí pàn xún běi shān ér dōng, kě dá yù hú yóu shí pàn yú fēng ér běi, jí cháo zhēn dòng yǐ. dòng mén zài gāo fēng zhī shàng, xī xiàng qióng rán, xià lín shēn hè, hè zhōng jū shě huán jù, huǎng yí bì qín yì jí rú táo huā yuán zhōng de rén wèi bì qín huò yī yàng yǔ shì gé jué, bù zhī cóng hé ér rù. xún zhī, jí shuāng lóng dòng wài jū rén yě.
初十日　雞鳴起飯，天色已曙。瑞峰為余束炬數枚，與從聞分肩以從，從朱莊後西行一里，北而登嶺。嶺甚峻，約一里，有石聳突峰頭。由石畔循北山而東，可達玉壺；由石畔逾峰而北，即朝真洞矣。洞門在高峰之上，西向穹然，下臨深壑，壑中居舍環聚，恍疑避秦意即如桃花源中的人為避秦禍一樣與世隔絕，不知從何而入。詢之，即雙龍洞外居人也。

gài běi shān zì yù hú xī lái, zhōng zhī zhì cǐ ér jǐn, hòu fù shēng yī zhī, xī zǒu lán xī. hòu zhī zhī céng fēn ér nán zhě, yī huán ér wèi lóng dòng wù, zài huán ér wèi jiǎng táng wù, sān huán ér wèi líng lóng yán wù, ér jīn huá zhī jiè, yú shì hū jǐn. líng lóng yán zhī xī, yòu huán ér wèi niǔ kēng, zé lán xī zhī dōng jiè yǐ zài huán ér wèi bái kēng, sān huán ér wèi shuǐ yuán dòng, ér chóng yá jù hè, yì yú shì hū jǐn. hòu zhī céng rào zhōng zhī, zhōng zhī xī jǐn, tuí rán xià zhuì: yī zhuì ér cháo zhēn pì yān, qí dòng gāo zhì ér dǐ zào zài zhuì ér bīng hú wā yān, qí dòng shēn ào ér shuǐ zhōng xuán sān zhuì ér shuāng lóng qiào yān, qí dòng biàn huàn ér shuǐ píng liú. suǒ wèi sān dòng yě, dòng mén jù xī xiàng, céng lèi ér xià, gè qù lǐ xǔ, ér shān shì zhǎn jué, fǔ kàn yǎng guān, gè bù xiāng jiàn, ér dòng zhōng zhī shuǐ, shí céng zhù yān. zhōng zhī jì jǐn, nán xià zhī mài fù zài qǐ ér wèi bái wàng shān, dōng yǔ yáng jiā shān pián liè yú běi shān zhī qián, ér wèi lù tián mén hù zhě yě.
蓋北山自玉壺西來，中支至此而盡，後復生一支，西走蘭溪。後支之層分而南者，一環而為龍洞塢，再環而為講堂塢，三環而為玲瓏岩塢，而金華之界，於是乎盡。玲瓏岩之西，又環而為鈕坑，則蘭溪之東界矣；再環而為白坑，三環而為水源洞，而崇崖巨壑，亦於是乎盡。後支層繞中支，中支西盡，頹然下墜：一墜而朝真辟焉，其洞高峙而底燥；再墜而冰壺窪焉，其洞深奧而水中懸；三墜而雙龍竅焉，其洞變幻而水平流。所謂三洞也，洞門俱西向，層累而下，各去里許，而山勢嶄絕，俯瞰仰觀，各不相見，而洞中之水，實層注焉。中支既盡，南下之脈復再起而為白望山，東與楊家山駢列於北山之前，而為鹿田門戶者也。

cháo zhēn dòng mén xuān huō kuān chǎng kuān kuò, nèi dòng shāo wā ér xià. bǐng zhú shēn rù, zuǒ yǒu yī xué rú jiā shì, wǎn zhuǎn cóng zhī, jiā qióng ér yǒu shuǐ dī lì, rán xì dǐ réng zào, bù zhī shuǐ cóng hé qù yě. chū jiā shì, zhí qióng dòng dǐ, zé jù shí gāo xià, yǎng tiào yù qióng, fǔ kàn yù shēn. cóng shí xì pān jī xià zhuì, fù dé jù jiā, hū yǒu guāng yī lǚ zì tiān ér xià. gài dòng dǐng gāo pán qiān zhàng, shí xì yī guī, xià dòu liú xià tiān guāng, wǎn rú bàn yuè, yōu àn zhōng de zhī, bù chì míng zhū bǎo jù yǐ. jì chū nèi dòng, qí zuǒ fù yǒu liǎng dòng, xià dòng suǒ rù wú jǐ, shàng dòng wǎn zhuǎn yì rú jiā shì, yòu yǒu xuán qiào, xià kuī wú dǐ, xiǎng jí nèi dòng zhī shēn zhuì chù yě.
朝真洞門軒豁寬敞寬闊，內洞稍窪而下。秉燭深入，左有一穴如夾室，宛轉從之，夾窮而有水滴瀝，然隙底仍燥，不知水從何去也。出夾室，直窮洞底，則巨石高下，仰眺愈穹，俯瞰愈深。從石隙攀躋下墜，復得巨夾，忽有光一縷自天而下。蓋洞頂高盤千丈，石隙一規，下逗留下天光，宛如半月，幽暗中得之，不啻明珠寶炬矣。既出內洞，其左復有兩洞，下洞所入無幾，上洞宛轉亦如夾室，右有懸竅，下窺無底，想即內洞之深墜處也。

chū dòng, réng cóng tū shí fēng tóu nán xià, lǐ xǔ, zhé ér xī běi, yòu lǐ xǔ, dé bīng hú jiàn, gài cháo zhēn xià zhuì zhī cì zhòng yǐ. dòng mén yǎng rú zhāng wěn, xiān tóu zhàng chuí jù ér xià, gǔn gǔn bù jiàn qí dǐ nǎi pān xì yǐ kōng rù qí yān hóu, hū wén shuǐ shēng hōng hōng. yù bǐng jù cóng zhī, zé dòng zhī zhōng yāng, yī pù cóng kōng xià zhuì, bīng huā yù xiè, cóng hēi àn chù yào chéng jié cǎi. shuǐ zhuì shí zhōng, fù bù zhī cóng hé liú qù. fù bǐng jù sì qióng, qí shēn xiàn yú yú cháo zhēn, ér qū qǔ bù jí yě.
出洞，仍從突石峰頭南下，里許，折而西北，又里許，得冰壺澗，蓋朝真下墜之次重矣。洞門仰如張吻，先投杖垂炬而下，滾滾不見其底；乃攀隙倚空入其咽喉，忽聞水聲轟轟。愈秉炬從之，則洞之中央，一瀑從空下墜，〔冰花玉屑，從黑暗處耀成潔采。〕水墜石中，復不知從何流去。復秉炬四窮，其深陷逾於朝真，而屈曲不及也。

chū dòng, zhí xià lǐ xǔ, dé shuāng lóng dòng. dòng pì liǎng mén, ruì fēng yuē: cǐ dòng chū zhǐ yī mén. qí nán xiàng zhě, nǎi wàn lì jiān shuǐ qīng yá shí ér chéng zhě. yī nán xiàng, yī xī xiàng, jù wèi wài dòng. xuān kuàng hóng shuǎng, rú guǎng lǚ gāo qióng, chāng hé sì qǐ, fēi fù qū fáng jiā shì zhī guān. ér shí jīn yāo jiǎo měi lì, shí rǔ xià chuí, zuò zhǒng zhǒng qí xíng yì zhuàng, cǐ shuāng lóng zhī míng suǒ yóu qǐ. zhōng yǒu liǎng bēi zuì gǔ, yī lì zhě, juān shuāng lóng dòng sān zì, yī pū dào zhuàng zhě, juān bīng hú dòng sān zì, jù yòng zào bǐ zuò fēi bái jí shū fǎ zhōng zhī fēi bái tǐ, bǐ huà kū gǎo ér zhōng duō kòng bái zhī xíng, ér bù zhe xìng míng, bì fēi jìn dài wù yě. liú shuǐ zì dòng hòu chuān nèi mén xī chū, jīng wài dòng ér qù. fǔ shì qí suǒ chū chù, dī fù jǐn yú chǐ wǔ, zhèng rú dòng tíng zuǒ rèn zhī xū, xū tiē dì ér rù, dì bǐ xià yǐ tǔ, cǐ xià yǐ shuǐ wèi yì ěr. ruì fēng wèi yú jiè yù pén yú pān lǎo m lǎo fù rén jiā, lǎo jū dòng kǒu. lǎo xiǎng yǐ chá guǒ. nǎi jiě yī zhì pén zhōng, chì shēn fú shuǐ tuī pén ér jìn ài. ài wǔ liù zhàng, zhé qióng rán gāo guǎng, yī shí bǎn píng guǐ gu zhì fàng dòng zhōng, lí dì shù chǐ, dà shù shí zhàng, báo jǐn shù cùn. qí zuǒ zé shí rǔ xià chuí, sè rùn xíng huàn, ruò qióng zhù bǎo chuáng, héng liè dòng zhōng. qí xià fēn mén pōu xì, wǎn zhuǎn líng lóng. sù shuǐ zài jìn, shuǐ dòu yù fú, wú kě róng rù yǐ. dòu cè shí pàn yī qiào rú zhù, kǒng dà jǐn róng zhǐ, shuǐ cóng zhōng chū, yǐ kǒu chéng zhī, gān lěng shū yì, yuē nèi dòng zhī shēn guǎng gèng shén yú wài dòng yě. yào zhī jí duì cǐ shàng miáo shù zhī jǐng jìn xíng zǒng jié, tí yào, cháo zhēn yǐ yī xì tiān guāng wèi qí, bīng hú yǐ wàn hú zhū jī wèi yì, ér shuāng lóng zé wài yǒu èr mén, zhōng xuán zhòng wò, shuǐ lù jiān qí, yōu míng còu yì zhě yǐ.
出洞，直下里許，得雙龍洞。洞辟兩門，瑞峰曰：「此洞初止一門。其南向者，乃萬曆間水傾崖石而成者。」一南向，一西向，俱為外洞。軒曠宏爽，如廣履高穹，閶闔四啟，非復曲房夾室之觀。而石筋夭矯美麗，石乳下垂，作種種奇形異狀，此「雙龍」之名所由起。中有兩碑最古，一立者，鐫「雙龍洞」三字，一仆倒狀者，鐫「冰壺洞」三字，俱用燥筆作飛白即書法中之飛白體，筆畫枯槁而中多空白之形，而不著姓名，必非近代物也。流水自洞後穿內門西出，經外洞而去。俯視其所出處，低覆僅餘尺五，正如洞庭左衽之墟，須帖地而入，第彼下以土，此下以水為異耳。瑞峰為余借浴盆於潘姥mǔ老婦人家，姥居洞口。姥餉以茶果。乃解衣置盆中，赤身伏水推盆而進隘。隘五六丈，輒穹然高廣，一石板平庋guǐ置放洞中，離地數尺，大數十丈，薄僅數寸。其左則石乳下垂，色潤形幻，若瓊柱寶幢，橫列洞中。其下分門剖隙，宛轉玲瓏。溯水再進，水竇愈伏，無可容入矣。竇側石畔一竅如注，孔大僅容指，水從中出，以口承之，甘冷殊異，約內洞之深廣更甚於外洞也。要之即對此上描述之景進行總結，提要，朝真以一隙天光為奇，冰壺以萬斛珠璣為異，而雙龍則外有二門，中懸重幄，水陸兼奇，幽明湊異者矣。

chū dòng, rì sè yǐ zhōng, pān lǎo wèi chuī zhǔ huáng liáng yǐ dài. gǎn qí yì ér cān zhī, bào zhī yǐ háng sǎn yī bǎ. nǎi bié èr sēng, xī yú yī lǐng. lǐng xī fù chéng yī wù, yóu wù běi rù, réng zhuǎn ér dōng, qù shuāng lóng yuē wǔ lǐ yǐ. yòu shàng shān bàn lǐ ér dé jiǎng táng dòng yān. qí dòng yì yǒu èr mén, yī xī běi xiàng, yī xī nán xiàng, xuān shuǎng gāo jié, kàng chū shuāng lóng dòng zhī shàng, yōu wú shuāng lóng dòng zhī àn, zhēn kě jū kě qì zhī dì. xī wèi liú jiào biāo huī áo zh fú chén chù, jīn zé sù bái yī dà shì yú zhōng. gài jí běi shān hòu zhī nán xià dì yī lǐng, qí yáng huí huán sān dòng, ér yīn yòu pì chéng cǐ dòng yě. lǐng xià wù zhōng, jū mín yǐ shāo shí wèi yè, qí jiàn hé ér wú dǐ liú, jū rén jù dēng shān jí shuǐ yú jiǎng táng zhī shàng. dù jiàn, fù xī yú dì èr lǐng, zé běi shān hòu zhī nán xià zhī dì èr céng yě. xià lǐng, qí wù shén bī, rán jiàn zhōng yǒu liú cóng cóng běi lái. yòu dù ér xī, zài xún lǐng běi shàng, dèng pì liú yǒng, zé běi shān hòu zhī nán xià zhī dì sān céng yě. wài ài ér zhōng zhuǎn, shì míng líng lóng yán, qù jiǎng táng yòu yuē liù lǐ yǐ. wù zhōng jū shì lín cì, zì chéng dòng hè, jìn rén táo yuán bú shì guò jìn rén táo huā yuán yě bù néng chāo guò cǐ. zhuǎn ér xī, yú qí lǐng, zé lán xī jiè yě. xià lǐng wèi niǔ kēng, yì yǒu jū rén shù shí jiā. yòu yú yī lǐng yuē sī shān cí, zé běi shān hòu zhī nán xià zhī dì sì céng yě, qù líng lóng yán xī yòu yuē liù lǐ yǐ. shí rì yǐ jiāng zhuì, wèn dòng yuán sì lù, huò yuē shí lǐ, huò yuē wǔ lǐ. jí xià lǐng, xún jiàn nán qū wǔ lǐ, mù zhì bái kēng. jū rén pō duō, yì jù shāo shí. yòu xī yú shí tǎ lǐng, zé běi shān hòu zhī nán xià zhī dì wǔ céng yě. dòng yuán sì jí zài lǐng hòu gāo fēng zhī běi, cóng cǐ lǐng chuān jìng ér shàng jǐn lǐ xǔ, ér qí zhèng lù zài shān qián dòng zhī páng. gài cǐ dì yì yǒu sān dòng, xià wèi shuǐ yuán dòng, yī míng yǒng xuě. shàng wèi shàng dòng yī míng bái yún. zhōng wèi zǐ yún dòng, ér qí dì zǒng yǐ shuǐ yuán míng, gù yī sì ér huò míng shuǐ yuán, huò míng shàng dòng. ér sì yǔ shuǐ yuán dòng yì dì, yóu lǐng shàng jìng dào dǐ sì, gù qián yuē wǔ lǐ yóu shuǐ yuán dòng xià lǐng fù shàng, gù qián yuē shí shù lǐ. shí hūn hēi bù biàn shān lù, wú kě xún wèn, jìng xún dà lù xià shān. yǐ jiàn yī jìng xī qí ér xià, qiáng qiáng pò jìng wén cóng zhī. jiǔ ér bù dé sì, zhǐ jiàn shí yáo mǎn qián, jìng lù fēn cuò. zhèng páng huáng jiān, wàng jiàn yī dēng yǐn yǐn, jí tóu zhī, zé shuǐ chōng yě. qí rén yuē: cǐ dì jí shuǐ yuán, yóu cǐ wù běi guò hóng qiáo, xún yòu lǐng ér shàng, kě sān lǐ jí shàng dòng sì yǐ. yǐ shēn yè nán xíng, yù zhǐ sù qí zhōng. qí rén yuē: yuè sè rú zhòu, zhì cǐ shān jìng yì wú tā qí, bù fáng xíng yě. shǐ wù shàng dòng sì zài běi shān dì wǔ céng zhī yīn. nǎi sù xī xī běi zhì hóng qiáo, zì bái kēng lái yuē sì lǐ yǐ. dù qiáo běi, niè lǐng ér shàng lǐ yú, zhuǎn ér dōng yòu lǐ yú, shǐ dé sì, qiáng tóu sù yān. shǐ wén sēng yǒu yán líng dòng zhě, yīn yì zhào xiāng guó yǒu liù dòng líng shān zhū kè, qǐ jí shì yé? jìng wèi xī zhī xiǎo ér wò.
出洞，日色已中，潘姥為炊煮黃粱以待。感其意而餐之，報之以杭傘一把。乃別二僧，西逾一嶺。嶺西復成一塢，由塢北入，仍轉而東，去雙龍約五里矣。又上山半里而得講堂洞焉。其洞亦有二門，一西北向，一西南向，軒爽高潔，亢出雙龍洞之上，幽無雙龍洞之黯，真可居可憩之地。昔為劉教標揮鏖zhǔ拂塵處，今則塑白衣大士於中。蓋即北山後支南下第一嶺，其陽迴環三洞，而陰又辟成此洞也。嶺下塢中，居民以燒石為業，其澗涸而無底流，居人俱登山汲水於講堂之上。渡澗，復西逾第二嶺，則北山後支南下之第二層也。下嶺，其塢甚逼，然澗中有流淙淙北來。又渡而西，再循嶺北上，磴辟流涌，則北山後支南下之第三層也。外隘而中轉，是名玲瓏岩，去講堂又約六里矣。塢中居室鱗次，自成洞壑，晉人桃源不是過晉人桃花源也不能超過此。轉而西，逾其嶺，則蘭溪界也。下嶺為鈕坑，亦有居人數十家。又逾一嶺曰思山祠，則北山後支南下之第四層也，去玲瓏岩西又約六里矣。時日已將墜，問洞源寺路，或曰十里，或曰五里。亟下嶺，循澗南趨五里，暮至白坑。居人頗多，亦俱燒石。又西逾石塔嶺，則北山後支南下之第五層也。洞源寺即在嶺後高峰之北，從此嶺穿徑而上僅里許，而其正路在山前洞之旁。蓋此地亦有三洞，下為水源洞，一名涌雪。上為上洞一名白雲。中為紫雲洞，而其地總以「水源」名，故一寺而或名水源，或名上洞。而寺與水源洞異地，由嶺上徑道抵寺，故前曰五里；由水源洞下嶺復上，故前曰十數里。時昏黑不辨山路，無可詢問，竟循大路下山。已見一徑西岐而下，強強迫靜聞從之。久而不得寺，只見石窯滿前，徑路紛錯。正徬徨間，望見一燈隱隱，亟投之，則水舂也。其人曰：「此地即水源，由此塢北過洪橋，循右嶺而上，可三里即上洞寺矣」。以深夜難行，欲止宿其中。其人曰：「月色如晝，至此山徑亦無他岐，不妨行也。」始悟上洞寺在北山第五層之陰。乃溯溪西北至洪橋，自白坑來約四里矣。渡橋北，躡嶺而上里余，轉而東又里余，始得寺，強投宿焉。始聞僧有言靈洞者，因憶趙相國有「六洞靈山」諸刻，豈即是耶？竟未悉知曉而臥。

shí yī rì　 píng míng qǐ, sēng yǐ chū. yú guò qián diàn, dú huáng zhēn fù bēi, shǐ zhī suǒ chēng liù dòng zhě, yǐ jīn huá zhī sān dòng yǔ cǐ zhōng zhī sān dòng, zǒng ér dé liù yě. chū diàn, zé zhào xiāng guó zhī cí zhèng dāng qí qián, yǒu chóng lóu jié gé, jí jì zhōng suǒ chēng líng dòng shān fáng zhě shì yě. yú yàn yàn xiàn zhī jiǔ yǐ, jīn jìng yǐ bù yì de zhī, shān guǒ líng yú zuò hé rén gōng zào zuò yé! nǎi bù dài chén cān, yǔ jìng wén cóng sì hòu niè dèng běi shàng, xiān xún bái yún dòng. dòng zài sì běi èr lǐ.
十一日　平明起，僧已出。余過前殿，讀黃貞父碑，始知所稱「六洞」者，以金華之「三洞」與此中之「三洞」，總而得六也。出殿，則趙相國之祠正當其前，有崇樓傑閣，集、記中所稱靈洞山房者是也。余艷艷羨之久矣，今竟以不意得之，山果靈於作合人工造作耶！乃不待晨餐，與靜聞從寺後躡磴北上，先尋白雲洞。洞在寺北二里。

yī lǐ zhì lǐng tóu, yú lǐng ér běi, lǐng āo hū pán xuán xià wā rú yú pán. pī mǎng cóng zhī, yī dòng yá rán, xià zhuì shēn hēi, yì jí suǒ yún bái yún ér yí qí ài. hū yǒu qiáo zhě guò dǐng shàng, yǎng ér wèn zhī, yuē: bái yún shàng zài cǐ. cǐ dòng chuāng yě. nǎi fù shàng, běi xíng. liǎng shān jiā zhōng, yòu huí huán ér chéng yī wā, dà qiě bǎi zhàng, shēn shù shí zhàng, luó xuán ér xià, ér zhōng jìng wú shuǐ tǎng zhì shuǐ qí zhōng, jí xiān yóu lǐ hú yǐ. rán jí wú shuǐ, yú suǒ jiàn shān dǐng sì huán ér wú xì xiè zhě, jǐn cǐ yě, yòu xià, cóng qí zuǒ xī zhuǎn shān jiā, zé bái yún dòng zài yān. dòng mén běi xiàng, mén dǐng yī shí héng liè chéng liáng, jià yú qí qián, cóng dòng yǎng shì, wǎn rán què qiáo zhī héng kōng yě. rù dòng, zhuǎn ér zuǒ, jiàn xià jiàn hēi, yǒu mén qióng rán, nèi ruò shén shēn, wài yǒu shí píng yáo zhì. cóng hēi àn zhōng yǐ zhàng tàn dì ér rù shù shí bù, dòng yù kuān guǎng, dì dàn shì wú dēng jù, sì gù wú suǒ jiàn, nǎi fǎn bù ér chū. chū zhì qióng mén zhī nèi, chū rù hēi shèn zhě, zhì cǐ guāng dìng, yǐ lì lì kě dǔ. nǎi fù zhuǎn píng chū dòng, yú lǐng ér hái. fàn ér chū sì, réng jiù lù xī xià, èr lǐ zhì hóng qiáo. wèi dù, fù cóng qiáo zuǒ rén jū hòu bàn lǐ shàng zǐ yún dòng. dòng mén xī xiàng, dòng jì gāo kàng, shàng xià píng zhěng. zhōng yǒu chuí zhù sì wǔ méi, fēn mén liè hù, jiè wèi nèi wài liǎng zhòng. qióng chuāng cuì wò, chù chù jiē shì, yì chǎng yì ào, fū sè jù shèng. dòng zhī běi yú fù tōng yī ào, wǎn zhuǎn shēn rù, yǐ wú jù ér fǎn. xià dù hóng qiáo, xún jiàn ér dōng, shān shí bàn xuē, kūn k n tì xuē wèi wēi bì. qí xià shí yáo chái jī, zòng héng sāi lù, jí yè lái wú wèn jīn chù yě. dù shí liáng, shuǐ yuán dòng jí zài qí cè. dòng mén nán xiàng, zhèng kuà jiàn shàng. dòng kǒu chuí shí bīn fēn, zhōng yǒu yī zhù, zì xià shǔ shàng, ruò qíng zhī ér qǐ qí shàng qiàn kōng fēn lún, fù pì yī dòu, huàn zuò hǎi shèn zhuàng. dòng nèi shàng xià fēn èr céng. xià céng jí shuǐ jiàn suǒ cóng chū, jiàn shuǐ yǐ hé, chū dòng shù bù, jí yǒu shuǐ yì yú jiàn zhōng, gài wèi shuǐ duì du shí jiù yǐn chū dòng cè yě. shàng céng yóu dòng mén niè dēng ér shàng, jiàn rù jiàn xià, jì xià ér kōng guǎng yù jué wú jí, wén shuǐ shēng shén yuǎn, yǐ wú jù bù jí qióng.
一里至嶺頭，逾嶺而北，嶺凹忽盤旋下窪如盂磐。披莽從之，一洞岈然，下墜深黑，意即所云白雲而疑其隘。忽有樵者過頂上，仰而問之，曰：「白雲尚在此。此洞窗也。」乃復上，北行。兩山夾中，又迴環而成一窪，大且百丈，深數十丈，螺旋而下，而中竟無水；〔倘置水其中，即仙遊鯉湖矣。〕然即無水，余所見山頂四環而無隙瀉者，僅此也，又下，從歧左西轉山夾，則白雲洞在焉。洞門北向，門頂一石橫裂成梁，架於其前，從洞仰視，宛然鵲橋之橫空也。入洞，轉而左，漸下漸黑，有門穹然，內若甚深，外有石屏遙峙。從黑暗中以杖探地而入數十步，洞愈寬廣，第但是無燈炬，四顧無所見，乃返步而出。出至穹門之內，初入黑甚者，至此光定，已歷歷可睹。乃復轉屏出洞，逾嶺而還。飯而出寺，仍舊路西下，二里至洪橋。未渡，復從橋左人居後半里上紫雲洞。洞門西向，洞既高亢，上下平整。中有垂柱四五枚，分門列戶，界為內外兩重。〔瓊窗翠幄，處處皆是，亦敞亦奧，膚色俱勝。〕洞之北隅復通一奧，宛轉深入，以無炬而返。下渡洪橋，循澗而東，山石半削，髡kūn剃削為危壁。其下石窯柴積，縱橫塞路，即夜來無問津處也。渡石樑，水源洞即在其側。洞門南向，正跨澗上。洞口垂石繽紛，中有一柱，自下屬上，若擎之而起；〔其上嵌空紛綸，復辟一竇，幻作海蜃狀。〕洞內上下分二層。下層即水澗所從出，澗水已涸，出洞數步，即有水溢於澗中，蓋為水碓duì石臼引出洞側也。上層由洞門躡蹬而上，漸入漸下，既下而空廣愈覺無極，聞水聲甚遠，以無炬不及窮。

chū zuò dòng kǒu qíng zhù nèi, guān shí tài gǔ huàn. niàn liǎng rì zhī jiān, yú jīn huá dé sì dòng, yú lán xī yòu dé sì dòng, xī yǐ liù dòng còu líng, yú qiě yǐ bā dòng jǐn shèng, ān dé bù jiù cǐ yī wèi diàn zuì fēn gāo xià pái míng cì! shuāng lóng dì yī, shuǐ yuán dì èr, jiǎng táng dì sān, zǐ xiá dì sì, cháo zhēn dì wǔ, bīng hú dì liù, bái yún dì qī, dòng chuāng dì bā, cǐ yóu jīn huá bā dòng ér děng dì zhī. ruò fú xīn chéng zhī xū, yù y yǔ zhù cí yǒu dòng shān, liǎng dòng qí qǐ, zuǒ míng yòu àn, míng lǎn yún xiá, àn fēn shuǐ lù, qí zhōng xiān tián měi měi, chéng ch ng tián gěng dié bō píng, qióng hù chóng chóng, ài fēn dòu zhuǎn, yǐ sī dòng zhī yǒu yú, bǔ dòng chuāng zhī bù zú, fǎ bǐ rù cǐ, dāng zài shuāng lóng shuǐ yuán zhī jiān, fēi tā dòng zhī suǒ de móu m u xiāng děng yě. pǐn dì jiǔ zhī, shǐ yǔ jìng wén bié dòng yuán ér qù. guò yè lái wèn jīn zhī chōng, xún xī lǐng chū wù, xī nán xíng shí wǔ lǐ, ér dá yú lán xī zhī nán guān.
出坐洞口〔擎柱內，觀石態古幻。〕念兩日之間，於金華得四洞，於蘭溪又得四洞，昔以六洞湊靈，余且以八洞盡勝，安得不就此一為殿最分高下排名次！雙龍第一，水源第二，講堂第三，紫霞第四，朝真第五，冰壺第六，白雲第七，洞窗第八，此由金華八洞而等第之。若夫新城之墟，聿yù語助詞有洞山，兩洞齊啟，左明右暗，明覽雲霞，暗分水陸，其中仙田每每，塍chēng田埂疊波平，瓊戶重重，隘分竇轉，以斯洞之有餘，補洞窗之不足，法彼入此，當在雙龍、水源之間，非他洞之所得侔móu相等也。品第久之，始與靜聞別洞源而去。過夜來問津之舂，循西嶺出塢，西南行十五里，而達於蘭溪之南關。

rù lǚ sì, gù pū yóu wèi fàn, jí fàn ér mì zhōu. shí yīn yuán shī zhī běi, fāng jí zhōu yǐ dài, ér shī jiǔ bù zhì. hū yǒu yī zhōu zì běi lái, jí fù zhī, nǎi bù zhōu yě. qí yì yóu wèi xíng, ér jí zhōu zhě fù zhì, nǎi cì zhōu wǔ lǐ, pō yú héng shān tóu.
入旅肆，顧仆猶未飯，亟飯而覓舟。時因援師之北，方籍舟以待，而師久不至。忽有一舟自北來，亟附之，乃布舟也。其意猶未行，而籍舟者復至，乃刺舟五里，泊於橫山頭。

shí èr rì　 píng míng fā zhōu. èr shí lǐ, xī zhī nán wèi qīng cǎo kēng. qí dì shǔ tāng xī. shí rì yǐ zhōng, shuǐ hé zhōu zhòng, zhǐ chǐ bù qián. yòu shí wǔ lǐ, zhì qiú jiā yàn, zhōu rén mì bō zhōu xiè huò chuán tóng pō yān. shì yè wēi yǔ, dōng fēng pō lì.
十二日　平明發舟。二十里，溪之南為青草坑。其地屬湯溪。時日已中，水涸舟重，咫尺不前。又十五里，至裘家堰，舟人覓剝舟卸貨船同泊焉。是夜微雨，東風頗厲。

shí sān rì　 tiān míng, yún qì fù kāi. zhōu rén qǐ bù yī cāng fù bō zhōu, fēng yǐ zhuǎn lì. èr shí lǐ zhì hú zhèn, yòu èr shí lǐ yú lóng yóu, rì cái xià wǔ. hòu huàn bō zhōu, suì pō.
十三日　天明，雲氣復開。舟人起布一艙付剝舟，風已轉利。二十里至胡鎮，又二十里於龍游，日才下午。候換剝舟，遂泊。

shí sì rì　 tiān míng, zhū fù zhōu zhě, yǐ zhōu xíng chí zhì, jù suǒ zhōu jià dēng lù qù, zhōu qīng qiě kuān, suī chí bù yǐ wèi hèn yě. zǎo wù jì shōu, yuǎn shān sì pì, dàn fēng shāo zhuǎn nì, bù néng qū fān shàng qì ěr. sì shí wǔ lǐ, ān rén. wèi lóng yóu xī ān jiè. yòu shí lǐ, pō yú yáng cūn. qù héng zhōu shàng èr shí wǔ lǐ. shì rì gòng xíng wǔ shí wǔ lǐ, zhuī jí xiān xíng zhōu tóng pō, shǐ zhī chí zhě bù dú cǐ zhōu yě. jiāng qīng yuè jiǎo, shuǐ tiān yī kōng, jué cǐ shí wàn lǜ jù jìng, yī shēn yǔ cūn shù rén yān jù róng, chè chéng shuǐ jīng yī kuài, zhí shì fū lǐ wú jiān, zhā zǐ bù liú, mǎn qián jiē fēi yuè yě.
十四日　天明，諸附舟者，以舟行遲滯，俱索舟價登陸去，舟輕且寬，雖遲不以為恨也。早霧既收，遠山四辟，但風稍轉逆，不能驅帆上磧耳。四十五里，安仁。為龍游、西安界。又十里，泊於楊村。去衡州尚二十五里。是日共行五十五里，追及先行舟同泊，始知遲者不獨此舟也。江清月皎，水天一空，覺此時萬慮俱淨，一身與村樹人煙俱熔，徹成水晶一塊，直是膚里無間，渣滓不留，滿前皆飛躍也。

shí wǔ rì　 mèi shuǎng lí míng, lián shàng èr tān. yuán shī jì chè, huò zhōu yǒng xià, ér shā gǎng sè ài, shàng xià ái jǐ, qián kǔ zhōu shǎo, zī kǔ zhōu duō. xíng lù zhī nán rú cǐ! shí lǐ, guò zhāng shù tán, zhì jī míng shān. qīng fān sù liú, shí wǔ lǐ zhì qú zhōu, jiāng jí wǔ yǐ. guò fú qiáo, yòu nán sān lǐ, suì xī rù cháng shān xī kǒu. fēng zhèng fān xuán, yòu èr lǐ, guò huā jiāo shān, liǎng àn jú lǜ fēng dān, lìng rén yīng jiē bù xiá. yòu shí lǐ, zhuǎn ér běi xíng. yòu wǔ lǐ, wèi huáng bù jiē. jú nú qiān shù, kuāng fěi mǎn jiā, shì jú zhī zhōu lín cì hé xià. yú fǔ dēng mǎi jú, zhōu tān fēng lì, fù guà fān ér xī. wǔ lǐ, rì méi. chéng yuè shí lǐ, pō yú gōu xī tān zhī shàng. qí xī jí wèi cháng shān jiè.
十五日　昧爽黎明，連上二灘。援師既撤，貨舟涌下，而沙港澀隘，上下捱擠，前苦舟少，茲苦舟多。行路之難如此！十里，過漳樹潭，至雞鳴山。輕帆溯流，十五里至衢州，將及午矣。過浮橋，又南三里，遂西入常山溪口。風正帆懸，又二里，過花椒山，兩岸橘綠楓丹，令人應接不暇。又十里，轉而北行。又五里，為黃埠街。橘奴千樹，筐篚滿家，市橘之舟鱗次河下。余甫登買橘，舟貪風利，復掛帆而西。五里，日沒。乘月十里，泊於溝溪灘之上。其西即為常山界。

shí liù rì　 xù rì xiān lǎng, dōng fēng yù jí. chén qǐ, guò jiāo yàn, shān huí xī zhuǎn, yǐ zài cháng shān jìng shàng. gài xī ān duō jú, cháng shān duō shān xī ān cǎo mù míng yàn, cháng shān zé shān shù àn rán yǐ. sù liú sì shí wǔ lǐ, guò wǔ dǐ cháng shān, fēng fān zhī lì yě. dēng àn mì fū yú dōng mén. jìng chéng lǐ xǔ, chū xī mén. shí lǐ, xīn jiā pù, shān jìng xiāo tiáo, wú yī mín shě. yòu wǔ lǐ, dé huāng shě shù jiā, rì yǐ xī chén, kǒng qián wú sù chù, suì zhǐ qí jiān. dì míng shí wǔ lǐ.
十六日　旭日鮮朗，東風愈急。晨起，過焦堰，山回溪轉，已在常山境上。蓋西安多橘，常山多山；西安草木明艷，常山則山樹黯然矣。溯流四十五里，過午抵常山，風帆之力也。登岸覓夫於東門。徑城裡許，出西門。十里，辛家鋪，山徑蕭條，無一民舍。又五里，得荒舍數家，日已西沉，恐前無宿處，遂止其間。地名十五里。