hú zǐ yuē: yì lǐ, qún shēng zhī xìng yě. yì xíng ér lǐ míng, zé qún shēng guī yǎng yǐ. jìng ài, zhào mín zhī xīn yě. jìng lì ér ài shī, zé rén xīn chéng fú yǐ. gǎn yìng, guǐ shén zhī xìng qíng yě. chéng zé néng dòng, ér guǐ shén lái gé yǐ.
胡子曰:义理,群生之性也。义行而理明,则群生归仰矣。敬爱,兆民之心也。敬立而爱施,则人心诚服矣。感应,鬼神之性情也。诚则能动,而鬼神来格矣。
zǔ kǎo wèi zhū hóu, zǐ sūn wèi dài fū shì. zǔ kǎo wèi zhū hóu, qí zàng yě gù zhū hóu, qí jì yě yì bì yǐ zhū hóu, bù yǐ zǐ sūn wéi rén fū shì ér jiàng yě. zǐ sūn wèi dà dà shì, qí zàng yě gù dài fū shì, qí jì yě yì bì yǐ dài fū shì, bù yǐ zǔ kǎo wèi zhū hóu ér jiàn yě. shì gù qǐ sòng zhī zhū hóu dé jiāo, ér chūn qiū yǐ zhū hóu zàng yān. sī kě jiàn yǐ.
祖考为诸侯,子孙为大夫士。祖考为诸侯,其葬也固诸侯,其祭也亦必以诸侯,不以子孙为人夫士而降也。子孙为大大士,其葬也固大夫士,其祭也亦必以大夫士,不以祖考为诸侯而僭也。是故杞、宋之诸侯得郊,而春秋以诸侯葬焉。斯可见矣。
chù zhī yǐ yì ér lǐ dé, zé rén bù luàn lín zhī yǐ jìng ér ài xíng, zé wù bù zhēng. shǒu zhī yǐ zhèng, xíng zhī yǐ zhōng, zé shì bù bèi ér tiān xià lǐ yǐ.
处之以义而理得,则人不乱;临之以敬而爱行,则物不争。守之以正,行之以中,则事不悖而天下理矣。
hé yǐ yì, zhèng hé yě, lǐ bù dé bù hé yě. bù dé bù hé ér hé, tiān yú rén yī yǐ. hé bù yǐ yì, gǒu hé yě, jūn zǐ bù wéi yě.
合以义,正合也,理不得不合也。不得不合而合,天与人一矣。合不以义,苟合也,君子不为也。
wèi tiān xià zhě, bì běn yú lǐ yì. lǐ yě zhě, tiān xià zhī dà tǐ yě, yì yě zhě, tiān xià zhī dà yòng yě. lǐ bù kě yǐ bù míng, yì bù kě yǐ bù jīng. lǐ míng, rán hòu gāng jì kě zhèng, yì jīng, rán hòu quán héng kě píng. gāng jì zhèng, quán héng píng, zé wàn shì zhì, bǎi xìng fú, sì hǎi tóng. fū lǐ, tiān mìng yě, yì, rén xīn yě. wéi tiān mìng zhì wēi, wéi rén xīn hào dòng. wēi zé nán zhī, dòng zé yì luàn. yù zhe qí wēi, yù jìng qí dòng, zé mò guò hū xué. xué zhī dào, zé mò guò hū yì kǒng zǐ mèng kē zhī yí wén. kǒng zǐ dìng shū, shān shī, xì yì, zuò chūn qiū, hé qū qū yú kōng yán? suǒ yǐ shàng chéng tiān yì, xià mǐn sī rén, gù dīng níng fǎn fù sān sì bù juàn, shǐ rén zhī suǒ yǐ zhèng xīn chéng yì xiū shēn qí jiā zhì guó píng tiān xià zhī běn yě. mèng kē shì xián xiān shèng zhī dào, kǎi rán yōu shì, jiàn qí liáng zhī jūn, wèn chén lǐ yì tí shì dà gāng, sào dōng zhōu wǔ bà zhī bì, fā xīng shuāi bō luàn zhī xīn yào. yú yīn qí yán, shàng jī sān dài, xià kǎo liǎng hàn sān guó dōng xī jìn nán běi cháo, zhì yú suí táng, yǐ jí yú wǔ dài, suī chéng gōng yǒu xiǎo dà, wéi zhèng yǒu zhì hū, zhì shì yǒu yōu liè, rán zǒng yú dà lüè, qí xīng lóng yě, wèi shǐ bù yóu fèng shēn yǐ lǐ yì qí bài wáng yě, wèi shǐ bù yóu sì zhì yú lì yù. rán hòu zhī mèng kē shì zhī yán xìn ér yǒu zhēng, qí chuán shèng rén zhī dào chún hū chún zhě yě.
为天下者,必本于理义。理也者,天下之大体也,义也者,天下之大用也。理不可以不明,义不可以不精。理明,然后纲纪可正,义精,然后权衡可平。纲纪正,权衡平,则万事治,百姓服,四海同。夫理,天命也,义,人心也。惟天命至微,惟人心好动。微则难知,动则易乱。欲着其微,欲静其动,则莫过乎学。学之道,则莫过乎绎孔子、孟轲之遗文。孔子定书,删诗,系易,作春秋,何区区于空言?所以上承天意,下悯斯人,故丁宁反覆三四不倦,使人知所以正心诚意、修身齐家、治国平天下之本也。孟轲氏闲先圣之道,慨然忧世,见齐、梁之君,问陈理义提世大纲,埽东周五霸之弊,发兴衰拨乱之心要。愚因其言,上稽三代,下考两汉、三国、东西晋、南北朝,至于隋、唐,以及于五代,虽成功有小大,为政有治忽,制事有优劣,然总于大略,其兴隆也,未始不由奉身以理义;其败亡也,未始不由肆志于利欲。然后知孟轲氏之言信而有征,其传圣人之道纯乎纯者也。
xìng dìng, zé xīn zǎi. xīn zǎi, zé wù suí.
性定,则心宰。心宰,则物随。
wù yù bù xíng, zé zhì qì qīng míng ér yìng biàn wú shī.
物欲不行,则志气清明而应变无失。
yīn yáng shēng jiàng yǒu dào, gāng róu qū shēn yǒu lǐ, rén yì jìn tuì yǒu fǎ. zhī dào zhě kě yǔ lùn zhèng, zhī lǐ zhě kě yǔ móu shì, zhī fǎ zhě kě yǔ qǔ rén. zhī dào zhě lǐ dé, zhī lǐ zhě fǎ dé, shì yǐ jūn zǐ guì zhī dào yě.
阴阳升降有道,刚柔屈伸有理,仁义进退有法。知道者可与论政,知理者可与谋事,知法者可与取人。知道者理得,知理者法得,是以君子贵知道也。
huáng huáng tiān mìng, qí wú xī hū! tǐ zhī ér bù xī zhě, shèng rén yě, shì gù kǒng zǐ xué bù yàn, jiào bù juàn. yán zi xī fū zǐ, yù bà ér bù néng, mèng zǐ chéng xiān shèng, zhōu xuán ér bù shě. wǒ zhī qí jiǔ yú rén yǐ.
皇皇天命,其无息乎!体之而不息者,圣人也,是故孔子学不厌,教不倦。颜子睎夫子,欲罢而不能,孟子承先圣,周旋而不舍。我知其久于仁矣。
lǐ wén duō zhě, qíng shí bì bù zú, jūn zǐ jiāo jì yí chá yān. yán cí qiǎo zhě, lín duàn bì bù shàn, jūn zǐ xuǎn yòng yí chá yān.
礼文多者,情实必不足,君子交际宜察焉。言词巧者,临断必不善,君子选用宜察焉。
zhuān hǎo huǐ zhě, gòng xīn bì bù liáng, wū néng è bù rén?
专好毁者,共心必不良,乌能恶不仁?
rén shì yǒu shì fēi, tiān mìng bù yòu yú shì fēi, chāo rán yú shì fēi zhī biǎo, rán hòu néng píng tiān xià zhī shì yě. huò shì huò fēi, zé zài rén yǐ. suī shèng rén bù néng miǎn yě, jiǔ zé bái.
人事有是非,天命不囿于是非,超然于是非之表,然后能平天下之事也。或是或非,则在人矣。虽圣人不能免也,久则白。
wàn wù bù tóng lǐ, sǐ shēng bù tóng zhuàng, bì qióng lǐ, rán hòu néng yī guàn yě, zhī shēng, rán hòu néng zhī sǐ yě. rén shì zhī bù xī, tiān mìng zhī wú xī yě. rén shēng zài qín, qín zé shēn xiū jiā qí guó zhì tiān xià píng. suī rán qín yú dào yì, zé gāng jiàn ér rì xīn, gù shēn xiū jiā qí guó zhì tiān xià píng yě. qín yú lì yù, zé fàng sì ér rì dài, zhōng bù néng bǎo qí shēn yǐ. yǔ tāng wén wǔ, dān zhū jié zhòu kě yǐ wéi jiàn jiè yǐ. guì wèi tiān zǐ, fù yǒu tiān xià, shàng bù néng bǎo qí shēn, ér kuàng gōng qīng dài fū shì shù rén hū?
万物不同理,死生不同状,必穷理,然后能一贯也,知生,然后能知死也。人事之不息,天命之无息也。人生在勤,勤则身修、家齐、国治、天下平。虽然勤于道义,则刚健而日新,故身修、家齐、国治、天下平也。勤于利欲,则放肆而日怠,终不能保其身矣。禹、汤、文、武,丹朱、桀、纣可以为鉴戒矣。贵为天子,富有天下,尚不能保其身,而况公卿大夫士庶人乎?
tiān xià yǒu èr nán: yǐ dào yì fú rén nán, nán zài wǒ yě yǐ shì lì fú rén nán, nán zài rén yě. yóu dào yì ér bù shě, jìn shì lì ér bù xíng, zé rén xīn fú, tiān xià ān.
天下有二难:以道义服人难,难在我也;以势力服人难,难在人也。由道义而不舍,禁势力而不行,则人心服,天下安。
yī rì zhī dàn mò, tiān dì zhī shǐ zhōng jù yān, yī shì zhī shǐ zhōng, guǐ shén zhī biàn huà jù yān.
一日之旦莫,天地之始终具焉,一事之始终,鬼神之变化具焉。
chá rén shì zhī biàn yì, zé zhī tiān mìng zhī liú xíng yǐ.
察人事之变易,则知天命之流行矣。
rén zhī shēng yě, liáng zhī liáng néng, gēn yú tiān, jū yú jǐ, mì yú shì, yòu yú wù, gù wú suǒ bù yòng xué yě. xué bì xí, xí bì shú, shú bì jiǔ, jiǔ zé tiān, tiān zé shén, tiān zé bù lǜ ér xíng, shén zé bù qī ér yīng.
人之生也,良知良能,根于天,拘于己,汨于事,诱于物,故无所不用学也。学必习,习必熟,熟必久,久则天,天则神,天则不虑而行,神则不期而应。
xiào yě zhě, wèi rén zhī běn yě. rén yě zhě, dà xué zhī běn yě. xué zhě zhì yú rén, bì qiú suǒ yǐ wéi rén, gù zi yóu zǐ xià wèn xiào, jiē chū xué zhī shí yě.
孝也者,为仁之本也。仁也者,大学之本也。学者志于仁,必求所以为仁,故子游、子夏问孝,皆初学之时也。
jiàng xiàng wú yì rèn, wén wǔ wú yì dào. qí yì yě, hòu shì zhī rén wèi cháng xué yě.
将相无异任,文武无异道。其异也,后世之人未尝学也。