jì dōng
【季冬】
yī yuē: jì dōng zhī yuè, rì zài wù nǚ, hūn lóu zhōng, dàn dī zhōng. qí rì rén guǐ, qí dì zhuān xū, qí shén xuán míng, qí chóng jiè, qí yīn yǔ, lǜ zhōng dà lǚ, qí shù liù, qí wèi xián, qí chòu xiǔ, qí sì xíng, jì xiān shèn. yàn běi xiāng, què shǐ cháo, zhì gòu jī rǔ, tiān zǐ jū xuán táng yòu gè, chéng xuán luò, jià tiě lí, zài xuán qí, yī hēi yī, fú xuán yù, shí shǔ yǔ zhì, qí qì hóng yǐ yǎn. mìng yǒu sī dà nuó, páng zhé, chū tǔ niú, yǐ sòng hán qì. zhēng niǎo lì jí, nǎi bì xíng shān chuān zhī sì, jí dì zhī dà chén tiān dì zhī shén qí. shì yuè yě, mìng yú shī shǐ yú, tiān zǐ qīn wǎng, nǎi cháng yú, xiān jiàn qǐn miào. bīng fāng shèng, shuǐ zé fù, mìng qǔ bīng. bīng yǐ rù, lìng gào mín chū wǔ zhǒng. mìng sī nóng jì ǒu gēng shì, xiū lěi sì, jù tián qì. mìng lè shī dà hé chuī ér bà. nǎi mìng sì jiān shōu zhì xīn chái, yǐ gōng qǐn miào jí bǎi sì zhī xīn liáo. shì yuè yě, rì qióng yú cì, yuè qióng yú jì, xīng huí yú tiān. shù jiāng jǐ zhōng, suì jiāng gēng shǐ. zhuān yú nóng mín, wú yǒu suǒ shǐ. tiān zǐ nǎi yǔ qīng dài fū chì guó diǎn, lùn shí lìng, yǐ dài lái suì zhī yí. nǎi mìng tài shǐ cì zhū hóu zhī liè, fù zhī xī shēng, yǐ gōng huáng tiān shàng dì shè jì zhī xiǎng. nǎi mìng tóng xìng zhī guó, gōng qǐn miào zhī chú huàn lìng zǎi lì qīng dài fū zhì yú shù mín tǔ tián zhī shù, ér fù zhī xī shēng, yǐ gōng shān lín míng chuān zhī sì. fán zài tiān xià jiǔ zhōu zhī mín zhě, wú bù xián xiàn qí lì, yǐ gōng huáng tiān shàng dì shè jì qǐn miào shān lín míng chuān zhī sì. xíng zhī shì lìng, cǐ wèi yī zhōng, sān xún èr rì. jì dōng xíng qiū lìng, zé bái lù zǎo jiàng, jiè chóng wèi yāo, sì lín rù bǎo xíng chūn lìng, zé tāi yāo duō shāng, guó duō gù jí, mìng zhī yuē nì xíng xià lìng, zé shuǐ lǎo bài guó, shí xuě bù jiàng, bīng dòng xiāo shì.
一曰:季冬之月,日在婺女,昏婁中,旦氐中。其日壬癸,其帝顓頊,其神玄冥,其蟲介,其音羽,律中大呂,其數六,其味咸,其臭朽,其祀行,祭先腎。雁北鄉,鵲始巢,雉雊雞乳,天子居玄堂右個,乘玄駱,駕鐵驪,載玄旗,衣黑衣,服玄玉,食黍與彘,其器宏以弇。命有司大儺,旁磔,出土牛,以送寒氣。征鳥厲疾,乃畢行山川之祀,及帝之大臣、天地之神祇。是月也,命漁師始漁,天子親往,乃嘗魚,先薦寢廟。冰方盛,水澤復,命取冰。冰已入,令告民出五種。命司農計耦耕事,修耒耜,具田器。命樂師大合吹而罷。乃命四監收秩薪柴,以供寢廟及百祀之薪燎。是月也,日窮於次,月窮於紀,星回於天。數將幾終,歲將更始。專於農民,無有所使。天子乃與卿大夫飭國典,論時令,以待來歲之宜。乃命太史次諸侯之列,賦之犧牲,以供皇天上帝社稷之享。乃命同姓之國,供寢廟之芻豢;令宰歷卿大夫至於庶民土田之數,而賦之犧牲,以供山林名川之祀。凡在天下九州之民者,無不咸獻其力,以供皇天上帝社稷寢廟山林名川之祀。行之是令,此謂一終,三旬二日。季冬行秋令,則白露蚤降,介蟲為妖,四鄰入保;行春令,則胎夭多傷,國多固疾,命之曰逆;行夏令,則水潦敗國,時雪不降,冰凍消釋。
shì jié
【士節】
èr yuē: shì zhī wèi rén, dāng lǐ bù bì qí nán, lín huàn wàng lì, yí shēng xíng yì, shì sǐ rú guī. yǒu rú cǐ zhě, guó jūn bù dé ér yǒu, tiān zǐ bù dé ér chén. dà zhě dìng tiān xià, qí cì dìng yī guó, bì yóu rú cǐ rén zhě yě. gù rén zhǔ zhī yù dà lì gōng míng zhě, bù kě bù wù qiú cǐ rén yě. xián zhǔ láo yú qiú rén, ér yì yú zhì shì. qí yǒu běi guō sāo zhě, jié fú wǎng, kǔn pú wěi, zhī fèi jù, yǐ yǎng qí mǔ, yóu bù zú, zhǒng mén jiàn yàn zǐ yuē: yuàn qǐ suǒ yǐ yǎng mǔ. yàn zǐ zhī pū wèi yàn zǐ yuē: cǐ qí guó zhī xián zhě yě. qí yì bù chén hū tiān zǐ, bù yǒu hū zhū hóu, yú lì bù gǒu qǔ, yú hài bù gǒu miǎn. jīn qǐ suǒ yǐ yǎng mǔ, shì shuō fū zǐ zhī yì yě, bì yǔ zhī. yàn zǐ shǐ rén fēn cāng sù fēn fǔ jīn ér yí zhī, cí jīn ér shòu sù. yǒu jiān, yàn zǐ jiàn yí yú qí jūn, chū bēn, guò běi guō sāo zhī mén ér cí. běi guō sāo mù yù ér chū, jiàn yàn zǐ yuē: fū zǐ jiāng yān shì? yàn zǐ yuē: jiàn yí yú qí jūn, jiāng chū bēn. běi guō zǐ yuē: fū zǐ miǎn zhī yǐ. yàn zǐ shàng chē, tài xī ér tàn yuē: yīng zhī wáng qǐ bù yí zāi? yì bù zhī shì shén yǐ. yàn zǐ xíng. běi guō zi zhào qí yǒu ér gào zhī yuē: shuō yàn zǐ zhī yì, ér cháng qǐ suǒ yǐ yǎng mǔ yān. wú wén zhī yuē: yǎng jí qīn zhě, shēn kàng qí nán., jīn yàn zǐ jiàn yí, wú jiāng yǐ shēn sǐ bái zhī. zhe yì guān, lìng qí yǒu cāo jiàn fèng sì ér cóng, zào yú jūn tíng, qiú fù zhě yuē: yàn zǐ, tiān xià zhī xián zhě yě, qù zé qí guó bì qīn yǐ. bì jiàn guó zhī qīn yě, bù ruò xiān sǐ. qǐng yǐ tóu tuō bái yàn zǐ yě. yīn wèi qí yǒu yuē: shèng wú tóu yú sì zhōng, fèng yǐ tuō. tuì ér zì wěn yě. qí yǒu yīn fèng yǐ tuō. qí yǒu wèi guān zhě yuē: běi guō zi wèi guó gù sǐ, wú jiāng wèi běi guō zi sǐ yě. yòu tuì ér zì wěn. qí jūn wén zhī, dà hài, chéng rì ér zì zhuī yàn zǐ, jí zhī guó jiāo, qǐng ér fǎn zhī. yàn zǐ bù dé yǐ ér fǎn, wén běi guō sāo zhī yǐ sǐ bái jǐ yě, yuē: yīng zhī wáng qǐ bù yí zāi? yì yù bù zhī shì shén yǐ.
二曰:士之為人,當理不避其難,臨患忘利,遺生行義,視死如歸。有如此者,國君不得而友,天子不得而臣。大者定天下,其次定一國,必由如此人者也。故人主之欲大立功名者,不可不務求此人也。賢主勞於求人,而佚於治事。齊有北郭騷者,結罘罔,捆蒲葦,織萉屨,以養其母,猶不足,踵門見晏子曰: 「願乞所以養母。」晏子之仆謂晏子曰:「此齊國之賢者也。其義不臣乎天子,不友乎諸侯,於利不苟取,於害不苟免。今乞所以養母,是說夫子之義也,必與之。」晏子使人分倉粟、分府金而遺之,辭金而受粟。有間,晏子見疑於齊君,出奔,過北郭騷之門而辭。北郭騷沐浴而出,見晏子曰:「夫子將焉適?」晏子曰:「見疑於齊君,將出奔。」北郭子曰:「夫子勉之矣。」晏子上車,太息而嘆曰:「嬰之亡豈不宜哉?亦不知士甚矣。」晏子行。北郭子召其友而告之曰: 「說晏子之義,而嘗乞所以養母焉。吾聞之曰:『養及親者,身伉其難。,今晏子見疑,吾將以身死白之。」著衣冠,令其友操劍奉笥而從,造於君庭,求復者曰:「晏子,天下之賢者也,去則齊國必侵矣。必見國之侵也,不若先死。請以頭托白晏子也。」因謂其友曰:「盛吾頭於笥中,奉以托。」退而自刎也。其友因奉以托。其友謂觀者曰:「北郭子為國故死,吾將為北郭子死也。」又退而自刎。齊君聞之,大駭,乘馹而自追晏子,及之國郊,請而反之。晏子不得已而反,聞北郭騷之以死白己也,曰:「嬰之亡豈不宜哉?亦愈不知士甚矣。」
jiè lì
【介立】
sān yuē: yǐ guì fù yǒu rén yì, yǐ pín jiàn yǒu rén nán. jīn jìn wén gōng chū wáng, zhōu liú tiān xià, qióng yǐ, jiàn yǐ, ér jiè zǐ tuī bù qù, yǒu yǐ yǒu zhī yě. fǎn guó yǒu wàn chéng, ér jiè zǐ tuī qù zhī, wú yǐ yǒu zhī yě. néng qí nán, bù néng qí yì, cǐ wén gōng zhī suǒ yǐ bù wáng yě. jìn wén gōng fǎn guó, jiè zǐ tuī bù kěn shòu shǎng, zì wèi fù shī yuē: yǒu lóng yú fēi, zhōu biàn tiān xià. wǔ shé cóng zhī, wèi zhī chéng fǔ. lóng fǎn qí xiāng, dé qí chù suǒ. sì shé cóng zhī, dé qí lù yǔ. yī shé xiū zhī, qiáo sǐ yú zhōng yě. xuán shū gōng mén, ér fú yú shān xià. wén gōng wén zhī yuē: xī! cǐ bì jiè zǐ tuī yě. bì shě biàn fú, lìng shì shù rén yuē: yǒu néng dé jiè zǐ tuī zhě, jué shàng qīng, tián bǎi wàn. huò yù zhī shān zhōng, fù fǔ gài dēng, wèn yān, yuē: qǐng wèn jiè zǐ tuī ān zài? yīng zhī yuē: fū jiè zǐ tuī gǒu bù yù jiàn ér yù yǐn, wú dú yān zhī zhī? suì bèi ér xíng, zhōng shēn bù jiàn. rén xīn zhī bù tóng, qǐ bù shèn zāi? jīn shì zhī zhú lì zhě, zǎo cháo yàn tuì, jiāo chún gān ài, rì yè sī zhī, yóu wèi zhī néng dé jīn dé zhī ér wù jí táo zhī, jiè zǐ tuī zhī lí sú yuǎn yǐ. dōng fāng yǒu shì yān, yuē yuán jīng mù, jiāng yǒu shì yě, ér è yú dào. hú fù zhī dào yuē qiū, jiàn ér xià hú cān yǐ bù zhī. yuán jīng mù sān bù zhī ér hòu néng shì, yuē: zi hé wèi zhě yě? yuē: wǒ hú fù zhī rén qiū yě. yuán jīng mù yuē: xī! rǔ fēi dào xié? hú wèi ér shí wǒ? wú yì bù shí zi zhī shí yě. liǎng shǒu jù dì ér tǔ zhī, bù chū, kā kā rán suì fú dì ér sǐ. zhèng rén zhī xià yě, zhuāng qiāo zhī bào yǐng yě, qín rén zhī wéi zhǎng píng yě, hán jīng zhào, cǐ sān guó zhě zhī jiāng shuài guì rén jiē duō jiāo yǐ, qí shì zú zhòng shù jiē duō zhuàng yǐ, yīn xiāng bào yǐ xiāng shā, cuì ruò zhě bài qǐng yǐ bì sǐ, qí zú dì ér xiāng shí, bù biàn qí yì, jì xìng yǐ dé huó. rú yuán jīng mù yǐ shí ér bù sǐ yǐ, è qí yì ér bù kěn bù sǐ. jīn cǐ xiāng wèi móu, qǐ bù yuǎn zāi?
三曰:以貴富有人易,以貧賤有人難。今晉文公出亡,周流天下,窮矣,賤矣,而介子推不去,有以有之也。反國有萬乘,而介子推去之,無以有之也。能其難,不能其易,此文公之所以不王也。晉文公反國,介子推不肯受賞,自為賦詩曰:「有龍於飛,周遍天下。五蛇從之,為之丞輔。龍反其鄉,得其處所。四蛇從之,得其露雨。一蛇羞之,橋死於中野。」懸書公門,而伏於山下。文公聞之曰:「嘻!此必介子推也。」避舍變服,令士庶人曰:「有能得介子推者,爵上卿,田百萬。」或遇之山中,負釜蓋簦,問焉,曰:「請問介子推安在?」應之曰:「夫介子推苟不欲見而欲隱,吾獨焉知之?」遂背而行,終身不見。人心之不同,豈不甚哉?今世之逐利者,早朝晏退,焦唇乾嗌,日夜思之,猶未之能得;今得之而務疾逃之,介子推之離俗遠矣。東方有士焉,曰爰旌目,將有適也,而餓於道。狐父之盜曰丘,見而下壺餐以餔之。爰旌目三餔之而後能視,曰: 「子何為者也?」曰:「我狐父之人丘也。」爰旌目曰:「嘻!汝非盜邪?胡為而食我?吾義不食子之食也。」兩手據地而吐之,不出,喀喀然遂伏地而死。鄭人之下■也,莊蹺之暴郢也,秦人之圍長平也,韓、荊、趙,此三國者之將帥貴人皆多驕矣,其士卒眾庶皆多壯矣,因相暴以相殺,脆弱者拜請以避死,其卒遞而相食,不辨其義,冀幸以得活。如爰旌目已食而不死矣,惡其義而不肯不死。今此相為謀,豈不遠哉?
chéng lián
【誠廉】
sì yuē: shí kě pò yě, ér bù kě duó jiān dān kě mó yě, ér bù kě duó chì. jiān yǔ chì, xìng zhī yǒu yě. xìng yě zhě, suǒ shòu yú tiān yě, fēi zé qǔ ér wèi zhī yě. háo shì zhī zì hào zhě, qí bù kě màn yǐ wū yě, yì yóu cǐ yě. xī zhōu zhī jiāng xìng yě, yǒu shì èr rén, chù yú gū zhú, yuē bó yí shū qí. èr rén xiāng wèi yuē: wú wén xī fāng yǒu piān bó yān, shì jiāng yǒu dào zhě, jīn wú xī wèi chù hū cǐ zāi? èr zi xī xíng rú zhōu, zhì yú qí yáng, zé wén wáng yǐ mò yǐ. wǔ wáng jí wèi, guān zhōu dé, zé wáng shǐ shū dàn jiù jiāo gé yú cì sì nèi, ér yǔ zhī méng yuē: jiā fù sān děng, jiù guān yī liè. wèi sān shū, tóng cí, xuè zhī yǐ shēng, mái yī yú sì nèi, jiē yǐ yī guī. yòu shǐ bǎo zhào gōng jiù wēi zǐ kāi yú gòng tóu zhī xià, ér yǔ zhī méng yuē: shì wèi zhǎng hóu, shǒu yīn cháng sì, xiāng fèng sāng lín, yí sī mèng zhū. wèi sān shū, tóng cí, xuè zhī yǐ shēng, mái yī yú gòng tóu zhī xià, jiē yǐ yī guī. bó yí shū qí wén zhī, xiāng shì ér xiào yuē: xī! yì hū zāi! cǐ fēi wú suǒ wèi dào yě. xī zhě shén nóng shì zhī yǒu tiān xià yě, shí sì jǐn jìng ér bù qí fú yě qí yú rén yě, zhōng xìn jǐn zhì ér wú qiú yān lè zhèng yǔ wèi zhèng, lè zhì yǔ wèi zhì bù yǐ rén zhī huài zì chéng yě, bù yǐ rén zhī bì zì gāo yě. jīn zhōu jiàn yīn zhī pì luàn yě, ér jù wèi zhī zhèng yǔ zhì, shàng móu ér xíng huò, zǔ qiū ér bǎo wēi yě. gē shēng ér méng yǐ wèi xìn, yīn sì nèi yǔ gòng tóu yǐ míng xíng, yáng mèng yǐ shuō zhòng, shā fá yǐ yào lì, yǐ cǐ shào yīn, shì yǐ luàn yì bào yě. wú wén gǔ zhī shì, zāo hū zhì shì, bù bì qí rèn zāo hū luàn shì, bù wèi gǒu zài. jīn tiān xià àn, zhōu dé shuāi yǐ. yǔ qí bìng hū zhōu yǐ màn wú shēn yě, bù ruò bì zhī yǐ jié wú xíng. èr zi běi xíng, zhì shǒu yáng zhī xià ér è yān. rén zhī qíng, mò bù yǒu zhòng, mò bù yǒu qīng. yǒu suǒ zhòng zé yù quán zhī, yǒu suǒ qīng zé yǐ yǎng suǒ zhòng. bó yí shū qí, cǐ èr shì zhě, jiē chū shēn qì shēng yǐ lì qí yì, qīng zhòng xiān dìng yě.
四曰:石可破也,而不可奪堅;丹可磨也,而不可奪赤。堅與赤,性之有也。性也者,所受於天也,非擇取而為之也。豪士之自好者,其不可漫以污也,亦猶此也。昔周之將興也,有士二人,處於孤竹,曰伯夷、叔齊。二人相謂曰:「吾聞西方有偏伯焉,似將有道者,今吾奚為處乎此哉?」二子西行如周,至於岐陽,則文王已歿矣。武王即位,觀周德,則王使叔旦就膠鬲於次四內,而與之盟曰: 「加富三等,就官一列。」為三書,同辭,血之以牲,埋一於四內,皆以一歸。又使保召公就微子開於共頭之下,而與之盟曰:「世為長侯,守殷常祀,相奉桑林,宜私孟諸。」為三書,同辭,血之以牲,埋一於共頭之下,皆以一歸。伯夷、叔齊聞之,相視而笑曰:「嘻!異乎哉!此非吾所謂道也。昔者神農氏之有天下也,時祀盡敬而不祈福也;其於人也,忠信盡治而無求焉;樂正與為正,樂治與為治;不以人之壞自成也,不以人之庳自高也。今周見殷之僻亂也,而遽為之正與治,上謀而行貨,阻丘而保威也。割牲而盟以為信,因四內與共頭以明行,揚夢以說眾,殺伐以要利,以此紹殷,是以亂易暴也。吾聞古之士,遭乎治世,不避其任;遭乎亂世,不為苟在。今天下暗,周德衰矣。與其並乎周以漫吾身也,不若避之以潔吾行。」二子北行,至首陽之下而餓焉。人之情,莫不有重,莫不有輕。有所重則欲全之,有所輕則以養所重。伯夷、叔齊,此二士者,皆出身棄生以立其意,輕重先定也。
bù qīn
【不侵】
wǔ yuē: tiān xià qīng yú shēn, ér shì yǐ shēn wèi rén. yǐ shēn wèi rén zhě, rú cǐ qí zhòng yě, ér rén bù zhī, yǐ xī dào xiāng de? xián zhǔ bì zì zhī shì, gù shì jǐn lì jié zhì, zhí yán jiāo zhēng, ér bù cí qí huàn. yù ràng gōng sūn hóng shì yǐ. dāng shì shí yě, zhì bó mèng cháng jūn zhī zhī yǐ. shì zhī rén zhǔ, de dì bǎi lǐ zé xǐ, sì jìng jiē hè dé shì zé bù xǐ, bù zhī xiāng hè: bù tōng hū qīng zhòng yě. tāng wǔ, qiān shèng yě, ér shì jiē guī zhī. jié zhòu, tiān zǐ yě, ér shì jiē qù zhī. kǒng mò, bù yī zhī shì yě, wàn chéng zhī zhǔ qiān shèng zhī jūn bù néng yǔ zhī zhēng shì yě. zì cǐ guān zhī, zūn guì fù dà bù zú yǐ lái shì yǐ, bì zì zhī zhī rán hòu kě. yù ràng zhī yǒu wèi yù ràng yuē: zi zhī xíng hé qí huò yě? zi cháng shì fàn shì zhōng xíng shì, zhū hóu jǐn miè zhī, ér zi bù wèi bào zhì yú zhì shì, ér zi bì wèi zhī bào, hé gù? yù ràng yuē: wǒ jiāng gào zi qí gù. fàn shì zhōng xíng shì, wǒ hán ér bù wǒ yī, wǒ jī ér bù wǒ shí, ér shí shǐ wǒ yǔ qiān rén gòng qí yǎng, shì zhòng rén chù wǒ yě. fū zhòng rén chù wǒ zhě, wǒ yì zhòng rén shì zhī. zhì yú zhì shì zé bù rán, chū zé chéng wǒ yǐ chē, rù zé zú wǒ yǐ yǎng, zhòng rén guǎng cháo, ér bì jiā lǐ yú wú suǒ, shì guó shì chù wǒ yě. fū guó shì chù wǒ zhě, wǒ yì guó shì shì zhī. yù ràng, guó shì yě, ér yóu yǐ rén zhī yú jǐ yě wèi niàn, yòu kuàng yú zhōng rén hū? mèng cháng jūn wèi cóng, gōng sūn hóng wèi mèng cháng jūn yuē: jūn bù ruò shǐ rén xī guān qín wáng. yì zhě qín wáng dì wáng zhī zhǔ yě, jūn kǒng bù dé wèi chén, hé xiá cóng yǐ nán zhī? yì zhě qín wáng bù xiào zhǔ yě, jūn cóng yǐ nán zhī wèi wǎn yě. mèng cháng jūn yuē: shàn. yuàn yīn qǐng gōng wǎng yǐ. gōng sūn hóng jìng nuò, yǐ chē shí chéng zhī qín. qín zhāo wáng wén zhī, ér yù chǒu zhī yǐ cí, yǐ guān gōng sūn hóng. gōng sūn hóng jiàn zhāo wáng, zhāo wáng yuē: xuē zhī dì xiǎo dà jǐ hé? gōng sūn hóng duì yuē: bǎi lǐ. zhāo wáng xiào yuē: guǎ rén zhī guó, dì shù qiān lǐ, yóu wèi gǎn yǐ yǒu nán yě. jīn mèng cháng jūn zhī dì fāng bǎi lǐ, ér yīn yù yǐ nán guǎ rén yóu kě hū? gōng sūn hóng duì yuē: mèng cháng jūn hǎo shì, dài wáng bù hǎo shì. zhāo wáng yuē: mèng cháng jūn zhī hǎo shì hé rú? gōng sūn hóng duì yuē: yì bù chén hū tiān zǐ, bù yǒu hū zhū hóu, dé yì zé bù cán wèi rén jūn, bù dé yì zé bù kěn wèi rén chén, rú cǐ zhě sān rén. néng zhì kě wèi guǎn shāng zhī shī, shuō yì tīng xíng, qí néng zhì zhǔ bà wáng, rú cǐ zhě wǔ rén. wàn chéng zhī yán zhǔ rǔ qí shǐ zhě, tuì ér zì wěn yě, bì yǐ qí xuè wū qí yī, yǒu rú chén zhě qī rén. zhāo wáng xiào ér xiè yān, yuē: kè hú wèi ruò cǐ? guǎ rén shàn mèng cháng jūn, yù kè zhī bì jǐn yù guǎ rén zhī yì yě. gōng sūn hóng jìng nuò. gōng sūn hóng kě wèi bù qīn yǐ. zhāo wáng, dài wáng yě mèng cháng jūn, qiān shèng yě. lì qiān shèng zhī yì ér bù kè líng, kě wèi shì yǐ.
五曰:天下輕於身,而士以身為人。以身為人者,如此其重也,而人不知,以奚道相得?賢主必自知士,故士盡力竭智,直言交爭,而不辭其患。豫讓、公孫弘是矣。當是時也,智伯、孟嘗君知之矣。世之人主,得地百里則喜,四境皆賀;得士則不喜,不知相賀:不通乎輕重也。湯、武,千乘也,而士皆歸之。桀、紂,天子也,而士皆去之。孔、墨,布衣之士也,萬乘之主、千乘之君不能與之爭士也。自此觀之,尊貴富大不足以來士矣,必自知之然後可。豫讓之友謂豫讓曰:「子之行何其惑也?子嘗事范氏、中行氏,諸侯盡滅之,而子不為報;至於智氏,而子必為之報,何故?」豫讓曰:「我將告子其故。范氏、中行氏,我寒而不我衣,我飢而不我食,而時使我與千人共其養,是眾人畜我也。夫眾人畜我者,我亦眾人事之。至於智氏則不然,出則乘我以車,入則足我以養,眾人廣朝,而必加禮於吾所,是國士畜我也。夫國士畜我者,我亦國士事之。」豫讓,國士也,而猶以人之於己也為念,又況於中人乎?孟嘗君為從,公孫弘謂孟嘗君曰: 「君不若使人西觀秦王。意者秦王帝王之主也,君恐不得為臣,何暇從以難之?意者秦王不肖主也,君從以難之未晚也。」孟嘗君曰:「善。願因請公往矣。」 公孫弘敬諾,以車十乘之秦。秦昭王聞之,而欲丑之以辭,以觀公孫弘。公孫弘見昭王,昭王曰:「薛之地小大幾何?」公孫弘對曰:「百里。」昭王笑曰: 「寡人之國,地數千里,猶未敢以有難也。今孟嘗君之地方百里,而因欲以難寡人猶可乎?」公孫弘對曰:「孟嘗君好士,大王不好士。」昭王曰:「孟嘗君之好士何如?」公孫弘對曰:「義不臣乎天子,不友乎諸侯,得意則不慚為人君,不得意則不肯為人臣,如此者三人。能治可為管、商之師,說義聽行,其能致主霸王,如此者五人。萬乘之嚴主辱其使者,退而自刎也,必以其血污其衣,有如臣者七人。」昭王笑而謝焉,曰:「客胡為若此?寡人善孟嘗君,欲客之必謹諭寡人之意也。」公孫弘敬諾。公孫弘可謂不侵矣。昭王,大王也;孟嘗君,千乘也。立千乘之義而不克凌,可謂士矣。
xù yì
【序意】
wéi qín bā nián, suì zài tūn tān, qiū jiǎ zǐ shuò. shuò zhī rì, liáng rén qǐng wèn shí èr jì. wén xìn hóu yuē: cháng dé xué huáng dì zhī suǒ yǐ huì zhuān xū yǐ, yuán yǒu dà huán zài shàng, dà jǔ zài xià, rǔ néng fǎ zhī, wèi mín fù mǔ. gài wén gǔ zhī qīng shì, shì fǎ tiān dì. fán shí èr jì zhě, suǒ yǐ jì zhì luàn cún wáng yě, suǒ yǐ zhī shòu yāo jí xiōng yě. shàng kuí zhī tiān, xià yàn zhī dì, zhōng shěn zhī rén, ruò cǐ zé shì fēi kě bù kě wú suǒ dùn yǐ. tiān yuē shùn, shùn wéi shēng dì yuē gù, gù wéi níng rén yuē xìn, xìn wéi tīng. sān zhě xián dāng, wú wèi ér xíng. xíng yě zhě, xíng qí lǐ yě, xíng shù, xún qí lǐ, píng qí sī. fū sī shì shǐ mù máng, sī tīng shǐ ěr lóng, sī lǜ shǐ xīn kuáng. sān zhě jiē sī shè, jīng zé zhì wú yóu gōng. zhì bù gōng, zé fú rì shuāi, zāi rì lóng. yǐ rì ní ér xī wàng zhī zhī. zhào xiāng zi yóu yú yòu zhōng, zhì yú liáng, mǎ què bù kěn jìn. qīng píng wèi cān chéng. xiāng zǐ yuē: jìn shì liáng xià, lèi yǒu rén. qīng píng jìn shì liáng xià, yù ràng què qǐn, yáng wèi sǐ rén. chì qīng jīng yuē: qù, zhǎng zhě wú qiě yǒu shì. qīng píng yuē shǎo ér yǔ zi yǒu, zi qiě wèi dà shì, ér wǒ yán zhī, shì shī xiāng yǔ yǒu zhī dào zǐ jiāng zéi wú jūn, ér wǒ bù yán zhī, shì shī wèi rén chén zhī dào. rú wǒ zhě wéi sǐ wèi kě. nǎi tuì ér zì shā. qīng jīng fēi lè sǐ yě, zhòng shī rén chén zhī jié, è fèi jiāo yǒu zhī dào yě. qīng jīng yù ràng, kě wèi zhī yǒu yě.
維秦八年,歲在涒灘,秋甲子朔。朔之日,良人請問十二紀。文信侯曰:嘗得學黃帝之所以誨顓頊矣,「爰有大圜在上,大矩在下,汝能法之,為民父母。」 蓋聞古之清世,是法天地。凡十二紀者,所以紀治亂存亡也,所以知壽夭吉凶也。上揆之天,下驗之地,中審之人,若此則是非可不可無所遁矣。天曰順,順維生;地曰固,固維寧;人曰信,信維聽。三者咸當,無為而行。行也者,行其理也,行數,循其理,平其私。夫私視使目盲,私聽使耳聾,私慮使心狂。三者皆私設,精則智無由公。智不公,則福日衰,災日隆。以日倪而西望知之。趙襄子游於囿中,至於梁,馬卻不肯進。青荓為參乘。襄子曰:「進視梁下,類有人。」 青荓進視梁下,豫讓卻寢,佯為死人。叱青荊曰:「去,長者吾且有事。」 青荓曰「少而與子友,子且為大事,而我言之,是失相與友之道;子將賊吾君,而我不言之,是失為人臣之道。如我者惟死為可。」乃退而自殺。青荊非樂死也,重失人臣之節,惡廢交友之道也。青荊豫讓,可謂之友也。